Hans Galesloot (interview, 2002)

'Prins Bernhard pleegde karaktermoord'

Over de Greet Hofmans-affaire lijkt bijna alles al te zijn geschreven. Maar schrijver Hans Galesloot vindt dat aan de vooruitstrevende Juliana, de toenmalige koningin, te weinig recht is gedaan. Zijn historische roman Mevrouw majesteit moet de rehabilitatie zijn van de oud-vorstin én van haar hartsvriendin, de Amsterdamse gebedsgenezeres Hofmans, die in 1956 als de Raspoetin van Soestdijk van het hof verwijderd werd. Galesloot durft zelfs de stelling aan dat Juliana in datzelfde jaar gedwongen werd opgenomen in een psychiatrische kliniek. 'Hoe anders is haar ommezwaai ten gunste van Bernhard te verklaren?'

(Door Peter Kuijt)

AMSTERDAM _ In het najaar van 2002 verscheen Omwille van de troon, een factionthriller van de hand van Tomas Ross over de kwestie rond gebedsgenezeres Greet Hofmans, die leidde tot een constitutionele crisis. Grote schrik nam bezit van schrijver Hans Galesloot (49), want hij was net beland in de afrondende fase van zijn historische roman Mevrouw majesteit, die eveneens de Hofmans-zaak beschrijft.

'Ik wist niet dat die thriller gepubliceerd zou worden', zegt Galesloot. 'Ik was al bang dat mensen zouden zeggen: 'Toch niet weer een boek over Hofmans?' en nu zou ik Ross wellicht gaan doubleren met mijn roman. Maar ik heb 200 pagina's in zijn thriller gelezen en ik moet je zeggen: ik snapte er niets van. Allemaal inlichtingendiensten die over elkaar heen vielen. Aan de crisis rond Juliana wijdt hij maar enkele zinnen. Mijn boek vertelt een heel ander verhaal. Is ook veel meer op feiten gebaseerd dan Ross' thriller.'

Ross spint in zijn ruim vijfhonderd pagina's tellende thriller, die helaas ontsierd wordt door tal van tikfouten, een web van intriges rond het vorstenpaar. De lezer die daarin niet het spoor bijster raakt, verdient een koninklijke onderscheiding. Galesloot heeft er tweehonderd pagina's minder voor nodig en vertelt in een meeslepende stijl een zo mogelijk nog spannender verhaal.

Eerst maar eens de feiten op een rijtje. Prins-gemaal Bernhard haalt op voorspraak van zijn vriend, generaal Koot, gebedsgenezeres Greet Hofmans in de zomer van 1948 binnen in Paleis Soestdijk in de hoop dat zij de oogziekte van z'n jongste dochter Marijke succesvol kan behandelen. Hofmans wordt de zielsverwante van Juliana. Beiden koesteren een op religieus pacifisme geschoeid wereldbeeld. Een conflict is geboren, want terwijl Juliana zich sterk kantte tegen de bewapeningswedloop, onderhield Bernhard juist warme contacten met de wapenindustrie, hetgeen onder meer leidde tot het Lockheed-schandaal in 1976.

Hij onderhield ook meer dan warme contacten met andere vrouwen. Het conflict liep in 1955 zelfs zo hoog op dat Juliana een lakei een scheidingsbrief liet brengen naar Bernhard, die inmiddels zijn intrek had genomen in een andere vleugel van het paleis. Door de scheiding zou Juliana de troon moeten opgeven, maar zij wilde niets weten van gedwongen aftreden. Ze kwam vanwege haar vooruitstrevende politieke denkbeelden ook in botsing met het demissionaire kabinet, fervent aanhanger van het Atlantisch bondgenootschap. De vorstin heeft in deze constitutionele crisis uiteindelijk bakzeil moeten halen: Hofmans werd van het hof verwijderd, alle contacten werden verbroken. Juliana mocht niet eens de begrafenis van haar vriendin, die in 1968 aan kanker overleed, bijwonen.

Curatele

Galesloots fascinatie voor deze kwestie begon een tiental jaren geleden na het lezen van enkele boeken over de affaire. 'Die ministeriële verantwoordelijkheid voor het doen en laten van de monarch is eigenlijk een hele vreemde constructie. Je plaatst in feite een koningin onder curatele. Als zij op een gegeven moment over een aantal belangrijke zaken van mening verschilt met het kabinet, hoe moet dat dan verder gaan? Als er dan ook nog eens een echtelijk geschil bijkomt en je komt in een instabiele politieke situatie terecht omdat er verkiezingen in aantocht zijn, hoe ga je dat dan oplossen? Naarmate ik er meer over las, kwam ik tot de conclusie dat dit een regelrechte Shakespeariaanse tragedie was. Het was met recht een koningsdrama. Juliana's wil is uiteindelijk gebroken door prins Bernhard met hulp van het kabinet. Hij pleegde karaktermoord op zijn vrouw.'

Galesloot werd bekend als scenarioschrijver van Medisch Centrum West. Daarna werkte hij als scenarist in Duitsland, waar hij onder andere de series Sinclair en Stadtklinik bedacht. Voor het schrijven van zijn roman raadpleegde hij tal van dossiers en archiefstukken. Ook sprak hij met het oud-Kamerlid en historicus Lambert Giebels en Rob de la Rive Box, de toenmalige stafmedewerker van de RVD, over de zaak. 'Daar is ontzettend veel tijd in gaan zitten. De laatste anderhalf jaar ben ik daar continu mee bezig geweest. Het schrijven nam zo'n zeven, acht maanden in beslag.'

De schrijver beschouwt zijn roman als een rehabilitatie van de vorstin, die erop stond met 'mevrouw' te worden aangesproken. Prins Bernhard komt er, op z'n zachtst gezegd, niet zo best uit naar voren. Galesloot schetst het beeld van een onbetrouwbare, aan veelwijverij verslingerde charlatan, die er geen been in zag om zich op zijn zakenreizen door Argentinië te laten vergezellen door gevluchte oorlogsmisdadigers. 'Historici die het boek gelezen hebben, delen mijn mening. Ik heb vanuit Juliana's optiek de geschiedenis beschreven. Wij kennen alleen de officiële Bernhard-versie van het verhaal, die Hofmans als een toverkol afschilderde die de koningin probeerde te winnen voor haar vermeende communistische sympathieën. De persbreidel en het 'spindoctoren' van de prins heeft gewerkt. De hechte vriendschap tussen Juliana en Hofmans was politiek van geen enkele betekenis, maar Hofmans is wel als 'sitting duck' gebruikt om uit het paleis te schieten.'

Wat hem frappeert, is dat na 1956 niemand uit het Juliana-kamp zijn of haar mond heeft opengedaan. 'Hofmans niet, de groep om haar heen niet. En ook de koningin bleef elegant en geruisloos. Ik geloof daadwerkelijk dat Juliana monddood is gemaakt.' Het verbaast hem ook dat de pers zich hield aan de oekaze van premier Willem Drees aan de hoofdredacteuren van de kranten om niets te publiceren over de Hofmans-kwestie. 'Maar ja, de onderzoeksjournalistiek in Nederland is pas veel later op gang gekomen.'

Galesloots sympathie voor Juliana groeide tijdens het schrijven. 'Ze was eigenlijk een feministe avant la lettre. Ze heeft gedacht: Nou jongens, ik ben vorstin, ik heb gestudeerd, ben een ontwikkelde vrouw, heb de ellende van de Tweede Wereldoorlog meegemaakt, ik ga voor mezelf bepalen welke kant ik op wil. Ze was haar tijd ver vooruit. Aan het eind van het boek constateer ik dat ze toch een 'official handshaker' is gebleven. Een republikein zal zeggen: 'Maar we zitten helemaal niet te wachten op een vorstin, die haar mening geeft. Overmorgen pleit prins Bernhard misschien voor de doodstraf. Dat willen we niet, die onzin'. Als je dat vindt, moet je de constructie helemaal veranderen. Dan is het einde verhaal voor de monarchie.'

Galesloot bevestigt niet direct uit volle borst dat hij de republikeinse gedachte is toegedaan. 'Het publiek moet zich afvragen of ze dit instituut in stand wil houden. Waarom willen wij dit zo graag? De monarchie is een middeleeuws feodaal systeem. Van de 200 monarchieën in de wereld zijn er 193 verdwenen. Dat gaat natuurlijk weg. Je kunt het nog een generatie rekken, maar dan is het gedaan. Als je nu kijkt naar het huwelijk van Willem-Alexander: Máxima is toch afkomstig uit een twijfelachtig milieu. Stel dat deze twee de vrijheid van spreken krijgen, dan schrik je je misschien de schompes als je hoort wat eruit komt. Wellicht zijn ze veel meer reactionair dan wij voor mogelijk hebben gehouden. Een teken aan de wand was het verwijzen van Willem-Alexander naar een brief van juntaleider Videla als zijnde een open bron waar de pers notie van moest nemen.'

Kliniek

Nadat er in de buitenlandse pers kwalijke verhalen verschenen over de politieke en huwelijkscrisis aan het hof werd in juni 1956 een commissie ingesteld onder leiding van demissionair minister Louis Beel die officieel onderzoek moest doen naar de bron van de artikelen. De werkwijze van die commissie had veel weg van een Oostblokproces, betoogt Galesloot. 'Het ging helemaal niet om het lek naar Der Spiegel te vinden. Het was alleen bedoeld om Juliana klem te zetten en ervoor te zorgen dat zij zich zou conformeren aan de standpunten van Bernhard en het kabinet.'

De auteur beschrijft hoe zijns inziens de verhoren van onder anderen Juliana en Hofmans eraan toegingen. Zo bezochten de commissieleden Hofmans in haar caravan op een landgoed in Baarn en begonnen haar ronduit te beschuldigen van het bewerkstelligen van een schisma aan het hof en manipuleren van onzekere mensen. Hoe de verhoren daadwerkelijk zijn verlopen, blijft gissen. Tot op de dag van vandaag blijft het rapport van de commissie-Beel achter slot en grendel.

Galesloot: 'Historicus Lambert Giebels wil nu met deze roman in de hand en met een beroep op de Wet Openbaarheid Bestuur opnieuw proberen alsnog inzage te krijgen. Ik denk dat er dan heel wat naar boven komt, zoals een overzicht van Bernhards buitenechtelijke kinderen en praktijken.'

Volgens Galesloot wilde Juliana tot het bittere eind vechten tegen de gevestigde krachten. Dat ze uiteindelijk toch zwichtte wijt de schrijver aan een gedwongen tiendaagse opname in de Ursula kliniek in Wassenaar. In huiveringwekkende scènes beschrijft hij hoe de vorstin daar gesprekstherapie volgde en kalmerende middelen kreeg toegediend waardoor haar weerstand en remmingen wegvielen. Ook onderging ze een elektroshockbehandeling. Ondertussen praatte geneesheer-directeur Eduard Hoelen, vriend van de machtige KVP-fractievoorzitter Carl Romme, op haar in, in een poging Juliana te overtuigen dat Hofmans haar te ver had meegenomen op 'de dwaalwegen van de pacifistische mystiek'.

'Het is een hypothese die ik niet met een keihard medisch dossier kan onderbouwen, maar ik kan anders niet verklaren waarom Juliana 180 graden is gedraaid. Er is een gedragsverandering bewerkstelligd, een karaktermoord gepleegd. Ik heb een briefwisseling gelezen tussen Romme en Hoelen. Die zijn tientallen jaren met elkaar bevriend geweest, dus die móeten over de zaak contact hebben gehad. Het gebeurde overigens wel vaker. Hoelen verleende per slot van rekening ook onderdak aan oorlogsmisdadiger Pieter Menten, een cliënt van advocaat Kortenhorst, die op zijn beurt weer een kantoorgenoot van Romme was. Als eindelijk het rapport van de commissie-Beel openbaar wordt gemaakt, zal er vast en zeker ook een advies in staan over de opname van Juliana.'

Galesloot zegt in zijn nawoord zich ervan bewust te zijn van de soms indiscrete wijze waarop hij publieke personen als het voormalig koningspaar ten tonele brengt. Maar hij vindt dat hij daartoe het recht heeft. 'Die mensen kiezen uit eigen vrije wil voor een verouderd instituut. Ze hebben geen recht van spreken, dat is zo in de grondwet vastgelegd. Hun speelruimte is beperkt. Maar hun onderdanen, zoals ik, hebben wél de vrijheid om hun mening over hun doen en laten te uiten, bespreekbaar te maken en vast te leggen. Je kunt niet van vrije burgers verwachten dat ze ook hun kop houden.'

Hans Galesloot - Mevrouw Majesteit. Uitgeverij Arena, 304 pag.