Waar gebeurd (achtergrond, 2008)

True crime: spanning zonder plot

In de wereld van het spannende boek bestaat een enigszins vreemd subgenre. Vreemd, omdat je veelal de afloop al kent en er dus geen sprake meer kan zijn van een verrassende plot. Toch kent het op een waar gebeurde misdaad berustende genre van de true crime miljoenen bezeten lezers.

(Door Aly Knol)

Ann Rule

Haar grootvader was sheriff in een stadje in de Amerikaanse staat Michigan. Ze mocht als kind af en toe de cellen met vrouwelijke gevangenen bezoeken. Die vrouwen zagen er steevast vriendelijk uit. Wat haar meer dan eens de vraag aan haar opa deed stellen: 'Waarom wil je opgroeien om een misdadiger te worden?'

Het was het begin, in haar eigen woorden, van haar interesse in misdrijven. Ann Rule geldt nu als de koningin van het thrillergenre true crime. 'Het waarom van een moord', zei ze eens, 'fascineert me vele malen meer dan het hoe.'

Meer dan dertig boeken heeft Rule inmiddels op haar naam staan, waarvan de meest bekende gaan over de seriemoordenaars Ted Bundy (The Stranger Beside Me) en Gary Ridgway (Green River, Running Red', die beiden enkele tientallen vrouwen ombrachten. Bundy en Ridgway kunnen zich meten met de 'besten' in de sector veelplegers van moorden. Onder hen gediplomeerd drogist Herman Webster Mudgett. Hij was allercharmantst en had fascinerende blauwe ogen. De ene vrouw na de andere viel voor hem om vervolgens op mysterieuze wijze te verdwijnen en nooit meer terug te keren. Zijn grootste slag sloeg hij in 1893 tijdens de Wereldtentoonstelling in Chicago. Zijn daden werden enkele jaren geleden met verve beschreven in het boek De duivel in de Witte Stad van Erik Larsen.

En wie er ook mocht zijn, was de Rus Andrei Romanovitsj Tsjikatilo, die meer dan 53 moorden pleegde en in 1992 werd geëxecuteerd. Over Tsjikatilo zijn inmiddels verscheidene boeken gepubliceerd, waaronder The Red Ripper van Peter Conradi, in Nederlandse vertaling De zaak Tsjikatilo van Robert Cullens en dit jaar Kind 44 van Tom Rob Smith, het verhaal van Tsjikatilo gegoten in de vorm van een roman en in de tijd verplaatst naar 1953, het sterfjaar van dictator Stalin.

En dan had je natuurlijk de misschien wel beroemdste van alle seriemoordenaars, naar wie Tsjikatilo werd vernoemd: de negentiende-eeuwse Britse moordenaar Jack the Ripper, over wie een ontelbaar aantal boeken is verschenen. Als één van de laatste het opmerkelijke Portret van een moordenaar. Jack the Ripper. Zaak gesloten van de gerenommeerde Amerikaanse thrillerauteur Patricia Cornwell, waarin ze een enigszins obscure schilder opvoert als 'definitieve' dader van de moorden.

Moordliederen

Lizzie Borden

De fascinatie voor waar gebeurde misdaadverhalen, die natuurlijk lang niet altijd over veelplegers hoeven te gaan, is bepaald geen modern verschijnsel. In alle landen bestaan al meer dan twee eeuwen zogeheten moordliederen, waarin beruchte misdrijven op rijm worden bezongen om ze zo voor het collectieve geheugen te bewaren. Want waar gebeurde misdaden zijn vaak vele malen gruwelijker en onvoorstelbaarder dan verzonnen verhalen in fictieboeken.

Een beroemd Amerikaans moordlied gaat over Lizzie Borden, die in 1891 in Fall River, Massachusetts, haar ouders vermoordde: Lizzie Borden took an axe / And gave her Mother 40 whacks / When she saw what she had done / She gave her Father 41. Uit 1890 stamt uit het Drentse Roden het lied: Wie hoorde ooit zo'n vrees'lijk feit, als dat waarop de kranten wijzen? En dat van elk weldenkend mens de haren ten berge doen rijzen? Een moeder heeft haar eigen kind, haar kind van 21 jaren, vergiftigd met arsenicum, alleen om geld te garen, over de moord op ene Grietje Johanna Hellinga.

Er bestaan liederen over de Parijse moordenaar Landru, die zijn slachtoffers na wurging verbrandde in zijn keuken, een moord in 1919 in het Brabantse Sint Oedenrode op de directeur van een melkfabriek, maar er zijn ook veel recentere liederen over misdaden. Frank Boeijen zong over de moord op Kerwin Duinmeijer en de Friese groep De Kast over het zinloze geweld waarvan Meindert Tjoelker slachtoffer werd.

Ook grote namen in de literatuur ontleenden stof aan waar gebeurde misdaden, onder wie Sir Arthur Conan Doyle, Truman Capote (In Cold Blood), Dashiell Hammett die als Pinkerton-detective genoeg ervaringen had opgedaan, James Ellroy die onder meer over de moord op zijn moeder schreef, en Joyce Carol Oates, die meerdere van haar boeken op ware misdaadverhalen baseerde.

Je hoeft geen gek te zijn om van 'true crime' te houden, is een stelling van 'genrekoningin' Ann Rule op haar website. 'Als je enige probleem in je relatie is dat je man of vrouw denkt dat je compleet idioot moet zijn om 'true crime' te lezen, dan kun je rustig achterover leunen. Mijn lezers zijn de vriendelijkste mensen in de wereld, van wie de meesten nog niet eens een spin zouden doden. Maar wij - ik hoor er ook toe - zijn eindeloos nieuwsgierig wat mensen tot slechteriken maakt. Als wij de oorzaak van asociaal gedrag niet kunnen doorgronden, kunnen we ook niet hopen dat er een einde aan komt.'

De vraag die Rule en haar lezers bezighoudt, meent ze, is de vraag waarom sommige baby's opgroeien tot gewelddadige misdadigers en andere tot brave burgers. Maar ze zegt met haar boeken, waarvoor haar lezers met regelmaat onderwerpen aandragen, ook de slachtoffers 'een stem' te willen geven en hun familieleden te willen helpen.

'En om potentiële slachtoffers te waarschuwen. Velen van hen zijn vrouwen, en velen van hen zijn gehavende vrouwen. Als ik op mijn werk terugkijk, gaan veel van mijn boeken over vrouwen, die niet wisten te ontsnappen.'