David Baldacci (interview, 2013)

'Lezen is overleven'

David Baldacci schreef dertien jaar geleden het geschenkboekje Nachtwerk voor de Maand van het Spannende Boek. Of er een causaal verband bestaat is niet onderzocht, maar sindsdien is de populariteit van de Amerikaanse schrijver alleen maar toegenomen. In april verscheen zijn jongste thriller: De aanslag. Over een 'hitman' met een geweten. Maar ook over geheime diensten die elkaar het licht in de ogen niet gunnen. 'De wereld is er niet veel veiliger op geworden.'

(Door Peter Kuijt)

Het is zesde of zevende keer – David Baldacci is de tel even kwijt – dat hij Nederland bezoekt. En het lijkt of de ouderdom geen vat op de 52-jarige auteur kan krijgen. Strak in een blazer, geen grammetje te veel, de Willem Alexander-lok nog immer prominent aanwezig.

De aanslag is na Onschuldig de tweede thriller waarin Will Robie de hoofdrol vervult. De man heeft geen alledaags beroep: hij is huurmoordenaar in dienst van de Amerikaanse overheid. Baldacci: 'Robie is een killer voor de goede zaak. Ik wilde een serie boeken schrijven over een moordenaar mét een geweten. Die vragen stelt bij de opdrachten die hij krijgt. Dat is wat hij juist niet moet doen: hij moet executeren zonder er verder bij na te denken. Vragen of het wel door de beugel kan wat hij doet, moet hij aan anderen overlaten. Maar Robie is op zijn minst een tweedimensionaal karakter. En in volgende boeken probeer ik hem onderdeel voor onderdeel uit elkaar te halen en antwoord te vinden op de vraag: wie was hij voordat hij een dodelijke machine werd.'

De schrijver heeft niet in het minste last van wroeging dat hij van een huurmoordenaar een held maakt. Integendeel. 'Het is een uitdaging', lacht hij. 'Ik mag graag denken dat zelfs in de afschuwelijkste monsters er toch een splintertje menselijkheid te vinden is. Het is de sport om diep genoeg te graven om het te ontdekken.'

'Er lopen genoeg Will Robies rond op deze aardkloot', vervolgt de auteur. 'Die doen hun werk, net zoals jij en ik. Zij ruimen problemen op. Dat wil zeggen de problemen die hun superieuren als problemen zien. Net als de soldaat in het veld. Hij haalt de trekker over, dat is zijn werk.'

In De aanslag moet Robie een collega het zwijgen opleggen. Het gaat om Jessica Reel, die evenals Robie uiterst gedreven en dodelijk precies is. Ze hebben namelijk dezelfde training genoten. Maar Reel heeft zich nu tegen haar bazen gekeerd en jaagt mensen binnen haar eigen dienst over de kling. De opdracht voor Robie is simpel: pak Reel, dood of levend.

Zijn Robie torst nogal wat bagage met zich mee, betoogt Baldacci. 'Psychische bagage. In het eerste boek kwam hij heel dicht bij het doden van een vrouw, die later onschuldig bleek te zijn. In dat boek komt hij ook een tienermeisje tegen, Julie, net zo'n taaie als hij zelf. Zij werd iemand om wie hij ging geven.'

Robie is niet het type-Jack Reacher, dat door Baldacci's Britse collega Lee Child in het leven is geroepen. Baldacci: 'Ik vind Reacher een prachtig personage. Hij komt al zwervend in de problemen terecht. Robie stort zich vrijwillig in wespennesten, want daar wordt hij voor betaald. Maar bij beide karakters spelen menselijkheid en fair play een grote rol.'

Met de avonturen van Will Robie is Baldacci weer een nieuwe serie gestart. Eerder schreef hij al boekenreeksen over Sean King en Michelle Maxwell, special agent John Puller en onrechtbestrijder Shaw. 'Natuurlijk blijf ik ook standalone thrillers schrijven', zegt Baldacci. 'Maar om de een of andere reden verkeer ik nu in de seriemodus. Daar zitten personages in waar ik veel mee op heb.'

Toegewijd

De aanslag is niet alleen een strijd tussen Robie en Reel, maar ook tussen veiligheidsdiensten, die elkaar het licht in de ogen niet gunnen. Ze ogen ook niet competent, maar dat is maar schijn, zegt de schrijver. 'Op veel vlakken zijn ze toch succesvol. Goed, ze hebben 9/11 niet weten te voorkomen. Hun belangrijkste taak is preventie, er voor zorgen dat er niet opnieuw een grote aanslag gepleegd wordt. En dat is sinds 2001 gelukt.'

'Hun grootste probleem is niet incompetentie, want ik ken persoonlijk een flink aantal agenten. Die zijn goed opgeleid, intelligent, vakkundig, toegewijd. Nee, de crux zit 'm in de samenwerking tussen de diensten. Iedere dienst heeft een eigen verantwoordelijkheid, waaraan een bepaald budget is gekoppeld. Wil een dienst meer hooi op zijn vork, dan zal dat ten koste gaan van het geld voor andere agentschappen. Dus de FBI heeft er weinig aan als Homeland Security, de binnenlandse veiligheidsdienst, er goed voor staat. Het komt het uitwisselen van informatie ook niet ten goede. Het is een situatie die je zou moeten vermijden. We hebben veel te veel van dit soort veiligheidsdiensten in de Verenigde Staten, het zijn er zeventien. Maar het land en de wereld worden er niet veiliger op.' 

Toch loopt Baldacci niet met de angst in zijn lijf rond. 'Je hoort alleen over de blunders, de rampen. Successen blijven onderbelicht. Dat er vorig jaar honderden pogingen tot een aanslag zijn voorkomen, lees je bijvoorbeeld nergens.'

Zijn research naar de verschillende diensten is zowel moeilijk als makkelijk, vertelt hij. 'Door mijn bekendheid als schrijver word ik vaak benaderd door mensen die informatie hebben. Die vertellen me verhalen en verschaffen me toegang tot het een en ander. Maar wat ze kwijt willen, blijft vaak aan de oppervlakte. Je moet je huiswerk doen, zaken opzoeken, bij je informanten blijven terugkomen en doorvragen. Men moet niet het gevoel krijgen dat ze hun tijd met je verspillen.'

Baldacci mag graag kleine dan wel grote irritaties in zijn boek verwerken. Zoals die over smartphones die tot apathie bij hele volksstammen leiden. In De aanslag loopt Jessica Reel door een winkelcentrum en passeert een groep meisjes, verdiept in de mogelijkheden van hun hippe mobieltje. Reel denkt: ik kan ze allemaal doden voordat ze ook maar één sms verstuurd hebben. 'De jeugd is onbewust van zijn omgeving, alleen maar gefocust op het mobieltje', verzucht Baldacci. 'Een makkelijke prooi voor iemand die kwaad in de zin heeft: een zakkenroller, ontvoerder of een verkrachter. Ik zeg wel eens: als er smartphones waren geweest in de tijd van Jack the Ripper, dan zou zijn lijst met slachtoffers honderd maal langer zijn geweest. Ik heb twee kinderen en die druk ik voortdurend op het hart: gebruik je gsm niet in de auto. Bovendien wil ik ze niet op straat zien lopen met alleen maar oog voor hun mobieltje. Ze kunnen zo onder een auto terechtkomen. Ik hoop dat de boodschap – ook in het boek – overkomt.'

Angst en plezier

De voormalig bedrijfsjurist, die voorheen achttien uur per dag werkte, schreef in 2000 het geschenkboek Nachtwerk voor de Maand van het Spannende Boek. Hij was toen net een paar jaar eerder doorgebroken met zijn geweldige debuut Het recht van de macht en kon zijn baan als advocaat gedag zeggen. Bij die gelegenheid zei Baldacci dat zijn plotselinge rijkdom zijn leven ingewikkelder had gemaakt: meer verplichtingen, meer afspraken, meer gedoe.

'Ik heb vandaag meer lol in het schrijven dan toen', stelt Baldacci vast. 'Ik heb nu 26 boeken op mijn naam staan en mensen denken dat het steeds makkelijker voor me wordt. Integendeel, het wordt steeds moeilijker. Maar het blijft een groot plezier om te doen. Je denkt misschien dat ik telkens zelfverzekerd aan een nieuw boek begin. Nee, het is pure angst om te mislukken. Maar dan stel ik me voor dat ik er net zo bij zit als toen ik aan mijn debuut begon: je probeert creatief te zijn, je denkt na over verrassende verhaallijnen en op de manier om die zo mooi mogelijk op te schrijven. En je probeert er plezier in te krijgen. Maar wat me werkelijk voortdrijft is de ware liefde voor het vertellen van een verhaal.'

Baldacci is anno 2013 een gelukkig man, zegt hij. 'Ik kan nu omgaan met die rijkdom, maar ook met die verplichtingen. Ik kan zorgen voor de mensen voor wie ik wil zorgen. Dat ik dit allemaal bereikt heb, maakt me heel tevreden. Er zijn heel veel schrijvers die hun werk nooit gepubliceerd zullen zien. Niet dat ze slechte boeken schrijven: ze zijn gewoon niet op het goede moment op de juiste plek. Ze missen het geluk dat de juiste persoon hun manuscript uit de stapel vist. Dat is triest. Ik probeer daarom ook zo veel mogelijk auteurs een handje te helpen. Ik vertel ze over de fouten die ik heb gemaakt in de hoop dat zij geen misstap maken. Ik heb gewoon een fantastisch leven. Maar het is geen cliché maar een keihard feit: met geld koop je geen geluk. En als je dat niet gelooft, lees je het sprookje Van de visser en zijn vrouw van de Gebroeders Grimm maar.'

Getrouw aan zijn opvattingen doet Baldacci veel goeds voor filantropische instellingen. Zelf heeft hij in 2000 de Wish You Well Foundation opgericht, ter bestrijding van de ongeletterdheid in zijn land. In bijna alle staten in de VS heeft zijn organisatie projecten lopen. Ongeletterdheid is een enorm probleem, vindt Baldacci. 'Kunnen lezen is overleven. Een democratie kan zich niet ontwikkelen als er zo veel mensen zijn die niet of nauwelijks kunnen lezen. Kunnen lezen is hetzelfde als kunnen denken. Het een kan niet zonder het ander. Als je denkt, denk je na over informatie, kennis, feiten. En hoe krijg je die tot je? Door te lezen.'

'Door te lezen vorm je ook je eigen mening. En als je dat niet kunt, zijn er veel mensen die dat wel even voor jou willen doen: 'je moet dit en dat vinden en ook nog even hiertegen zijn'. Door te lezen leer je de wereld kennen. Kun je je kennis vergroten, daarmee een baan krijgen, een goed leven leiden. Ik ben ervan overtuigd dat als we de ongeletterdheid in ons land omlaag kunnen krijgen, hetzelfde gebeurt met de criminaliteit. Het is daarom een schande dat er zo veel bibliotheken moeten sluiten. Het zijn dictators die daartoe besluiten. Immers, bibliotheken vertegenwoordigen de vrijheid van denken en meningsuiting. Bibliotheken zijn het eerste en laatste bastion van de vrijheid.'

(De boeken van David Baldacci verschijnen bij uitgeverij A.W. Bruna. Foto auteur: Mariel Kolmschot)