Colin Bateman (interview, 1998)

'Een doodgewone jongen met een zieke geest'

De Noord-Ierse journalist Colin Bateman situeerde zijn eerste twee thrillers in het getroebleerde Ulster (voor de katholieke lezer: The North of Ireland). Maar daarna was deze Britse provincie toch echt te klein geworden voor het voorstellingsvermogen van Bateman. In zijn derde roman laat Bateman een Ierse bokskampioen in Madison Square Garden in New York uitkomen tegen Mike Tyson. Maar in zijn laatste thriller geeft de thrillerauteur zijn fantasie echt de sporen: de Amerikaanse president wordt gegijzeld door een Noord-Ierse illegaal in het Empire State Building. Auteur én journalist Bateman spreekt over seks, geweld, Belfast, films en schrijven. 'Ik geloof niet in de heilzame werking van research. Feiten kunnen je alleen maar in de weg zitten.'

(Door Peter Kuijt)

BANGOR _ Betty Trask zou zich vier jaar geleden wel twintig keer in haar graf hebben gecentrifugeerd als ze had geweten dat Colin Bateman voor zijn boek Divorcing Jack de naar haar vernoemde literaire prijs was toegekend. Want het proza van deze Noord-Ierse journalist stond haar beslist niet voor ogen toen zij een 'award' in het leven riep voor debuterende schrijvers van romantische fictie. Seks en geweld, maar bovenal veel (zwarte) humor voeren de boventoon in de boeken van Bateman.

'Betty Trask was een schrijfster van romantische boeken. Niet een echt goeie, geloof ik', grijnst de 35-jarige Bateman. 'Het merendeel van haar fortuin kwam uit de familie, niet uit de verkoop van haar werk. Ik was met stomheid geslagen toen ik met Divorcing Jack de prijs won. Er komen wel twee kussende mensen in voor, wellicht kreeg het daarom de prijs. Ik denk echter niet dat Betty me de prijs graag had overhandigd: het boek is verre van lieflijk.'

'In ieder geval was de prijs een goede start. Financieel gezien zeker, de 12.000 pond was tien keer het voorschot dat ik van de uitgever had gekregen. Ik kon nu tenminste op huwelijksreis naar Barbados.'

Het had niet overigens niet veel gescheeld of Divorcing Jack (in het Nederlands verschenen als Demonen van het verraad) had nooit de drukpers gezien. Colin Bateman had de grootste moeite om een uitgever te vinden voor zijn roman over de drankzuchtige journalist Dan Starkey, die geheel tegen zijn zin zowel de IRA als protestantse extremisten achter zich aan krijgt.

'Alle literaire agenten in Londen die ik benaderde, moesten er niks van hebben. Uiteindelijk gaf ik het op en legde het manuscript onderin mijn bureaula. Maar mijn toenmalige vriendin Andrea, nu mijn vrouw, overreedde me het haar te laten lezen. Ze was er weg van en ze vond dat ik het moest sturen naar HarperCollins, een van de grootste uitgevers ter wereld. Binnen twee weken had ik het boek verkocht en de uitgever nam meteen een optie op mijn tweede, Cycle of violence. Dat boek had ik geschreven in het jaar dat ik met mijn debuut liep te leuren. Ik vond mijn eerste roman namelijk niet goed genoeg en wilde uitvinden of ik het nog beter kon.'

Het duurde nog tot 1996 eer Bateman zich fulltime op het schrijven kon storten. Tot dat moment was hij adjunct-hoofdredacteur van de County Down Spectator, een lokale krant in zijn woonplaats Bangor, een badplaatsje op - voor geoefende terroristen - enkele molotovcocktailworpen afstand van Belfast. 'Ik werkte daar sinds 1979. Naast mijn gewone verslaggeverswerk, schreef ik een column over van alles en nog wat.'

Ook beproefde Bateman, hartstochtelijk liefhebber van punkmuziek, nog een blauwe maandag zijn geluk in de muziek. 'Ik kon geen instrument bespelen, dus leek de functie van manager me de op een na beste mogelijkheid om met punk bezig te zijn. Maar ik was geen goede zakenman. Ik slaagde er zelfs niet in om al het geld zelf te houden: we verdienden niet eens wat...'

Quentin Tarantino

Zijn boeken ontstaan altijd uit één simpel basisidee, vertelt de schrijver, terwijl hij in de lokale pub vat probeert te krijgen op zijn bord Irish stew, dat gewapend beton als belangrijkste ingrediënt heeft. 'Ik begin gewoon met hoofdstuk 1 en als ik aan het eind daarvan ben, denk ik pas aan wat daarna komt. Dat houdt niet alleen de lezer maar ook mijzelf nieuwsgierig. Soms heb ik naast het begin ook al het eind van het boek in mijn hoofd, maar nog geen flauw benul van wat er tussen moet komen. Het blijft dus spannend.'

Bateman kijkt nog eens bedenkelijk naar wat zijn vork aan stoofschotel heeft opgeprikt en vervolgt: 'Het idee voor Empire State bestond uit slechts één zin: de president van de Verenigde Staten wordt gegijzeld op de bovenste etage van het Empire State Building in New York. Ik begon een aantal karakters te verzinnen. Maar als je van tevoren niet weet hoe het boek zich ontwikkelt, heb je je personages maar achterna te lopen. Die hebben ieder hun eigen verhaal en die moet je tot het eind toe volgen. Daarom is het boek zo dik geworden.'

Naast het hoge humorgehalte, de onwaarschijnlijke woordspelingen en de snelle dialogen - 'ze vergelijken me wel eens met Quentin Tarantino, maar ik was er veel eerder' - vormen ook de buitengewone karakters de ankers van Batemans boeken. Ook het hilarische epos Empire State herbergt er een groot aantal van. Zo is daar natuurlijk de hoofdpersoon Nathan Jones, de Noord-Ierse illegale immigrant, dol op drank maar vervolgens schutterend in een drukbevolkt urinoir, die president Keneally alleen maar gijzelt om zijn weggelopen vriendin terug te krijgen. We zien de First Lady, die zich in haar wanhopige pogingen om zwanger te worden, letterlijk wendt tot de stafchef. Maar het meest bizarre personage is George Burley, een fanatieke racist uit Alabama, die president Keneally bovenaan zijn toptien van uit te moorden kandidaten (de dikke en de dieetversie van Oprah Winfrey staan op plaatsen 2 en 3) heeft geplaatst. De weerzinwekkende Burley - vergeleken met hem is 'onze' Joop Glimmerveen een koorknaap - zaait dood en verderf op weg naar zijn voornaamste slachtoffer. Hij bijt bij een zwarte prostituee zelfs de tepel af, om te ondergaan hoe een gekleurde vrouw smaakt...

Niet alles van de persoon Colin Bateman vinden we ook terug in de karakters, voegt de schrijver er snel aan toe. Goed, de drankzucht van zijn hoofdpersoon, daar heeft hij in vroeger jaren veelvuldig participerend onderzoek naar verricht. En hij geeft toe dat het hem moeite kost zijn blaas te legen als het herentoilet ook andere bezoekers kent. En die afgebeten tepel dan? 'Ik doe dat ook de hele tijd. Het is een lokale delicatesse, ik zal er eentje voor u bestellen', grimast hij blozend. 'Oké, het is een misselijk grapje. Ik weet niet waarom ik die passage heb geschreven. Mijn vrouw was lichtelijk verbaasd toen ze dat gedeelte van het manuscript las. Ook van de kruidige seksscènes ben ik de oorsprong kwijt. Het zullen wel de momenten zijn dat mijn zieke geest opspeelt. Het moet voor lezers van mijn boeken een vreemde gewaarwording zijn als ze mij ontmoeten. Ze zullen wel een wild persoon voor ogen hebben, maar doorgaans zit ik stilletjes in een hoekje.'

Onfatsoenlijke inhoud

Batemans eerste twee boeken speelden zich af in Noord-Ierland en gingen - vanzelfsprekend - over de strijdende katholieke en protestantse milities. Het derde boek had eveneens Belfast als startplaats, maar verplaatste zich later naar New York. 'Ik ben vrij ambitieus in het proberen te schrijven van diverse soorten verhalen. Ik wil niet bekend staan als de auteur die alleen maar verhalen verzint over de IRA. Het leek me een uitdaging om het boek te situeren in New York, terwijl ik daar niet vandaan kom. Ik ben er wel geweest, maar heb er geen research gepleegd. Wat ik bijvoorbeeld schrijf over het Empire State Building heb ik uit een foldertje. In de heilzame werking van research geloof ik niet. Feiten kunnen je alleen maar in de weg staan.'

'Ik kijk natuurlijk ook naar de commerciële kant van de zaak. Een grote roman, gesitueerd in de VS, dat móét wel verkopen. Maar ironisch genoeg loopt Empire State daar niet naar behoren. Misschien speelt de 'onfatsoenlijke' inhoud wel een rol: het boek wordt hoe langer hoe erger. New York is een verschrikkelijk politiek correcte plaats op dit moment en dit boek zou de lezers daar wel eens van kunnen afschrikken. Ik heb ook al gehoord dat filmmakers niets begrepen van de thriller. Maar toch droom ik heimelijk dat ze ooit het Empire State voor de film op negen-tiende van de ware grootte zullen nabouwen, net als de Titanic.'

De Nederlandse lezers hebben nog nauwelijks kennis kunnen nemen van Empire State, maar nu al heeft Bateman de manuscripten voor twee volgende boeken klaar. Een daarvan heet Mohammed Maguire en gaat over de zoon van een Iers-Arabisch terroristenechtpaar en zijn strijd om een normaal leven te leiden.

Terwijl schrijver Bateman een sightseeing tour door Belfast leidt en wijst op de rood-wit-blauw geverfde stoepranden en de Union Jack Souvenir Shop in de protestantse enclave, de met metershoge hekken tegen mortierbommen beveiligde en met wachttorens uitgeruste politiekazernes passeert en vervolgens de kalashnikov- en bivakmutsengraffiti in de katholieke wijk toont, vertelt  hij dat hij Mohammed Maguire zijn 'gevaarlijkste' boek is.

'Ik vind het zelf behoorlijk controversieel. Het maakt de hongerstakingen van de gevangen terroristen belachelijk. Die hongerstakers worden hier nogal op een voetstuk geplaatst, daar maak je geen grappen over. Ik heb nog nooit problemen gehad met wat ik heb geschreven, terwijl ik met de IRA en andere terreurbewegingen toch vaak de draak steek. Maar op Mohammed Maguire zou ik wel eens een sterke reactie kunnen krijgen.'

'Ik schrijf niet expliciet over waarvoor de IRA dan wel de UVF vechten. Dat politieke geweld speelt op de achtergrond. Een uitgesproken mening zul je niet in mijn boeken vinden. Ik ben van een protestantse, in mijn geval niet hardvochtige, liberale afkomst. Het maakt me eigenlijk niets uit of we Brits blijven of Iers worden. Het maakt me wel kwaad als iemand vanwege zijn religie wordt vermoord of als er bommen worden gegooid naar andersdenkenden. Laatst werden twee mensen doodgeschoten, een katholiek en een protestant, omdat ze met elkaar bevriend waren. Mijns inziens kun je niet onderhandelen met lui die wapens hanteren. Als je het niet met hen eens bent, schieten ze je dood. Dat is op zijn zachtst gezegd hypocriet.'

Als we de Britse premier Blair moeten geloven is het vredesproces in Noord-Ierland in een 'beslissende' fase beland, maar Bateman is daar pessimistisch over. 'Er is de laatste dertig jaar zo veel geweld geweest. Toegegeven, de laatste tijd zijn er weinig problemen en is er iets te merken van een algeheel streven naar een oplossing. Hopelijk wordt men het geweld eindelijk beu en ziet men in dat het toch niks uithaalt. In ieder geval zijn de politieke ideeën niet veranderd: de partijen staan nog lijnrecht tegenover elkaar. Maar wellicht zit ik er - en met mij vele anderen - te dicht op om een echte verandering waar te nemen. Ik hoop dat ik het mis heb.'

Eenzijdig beeld

Het brengt Bateman automatisch op de films over Noord-Ierland die volgens hem vaak een eenzijdig beeld schetsen. 'Je hebt de Hollywood-films over de gewetenloze IRA-man. Niemand houdt ervan omdat niet wordt getoond wat er werkelijk aan de hand is. En dan heb je ook films van Ierse regisseurs. Die zijn de IRA vaak behoorlijk sympathiek gezind. Daar is niks mis mee, iedereen heeft recht op zijn eigen mening. Maar ik heb nog nooit een film gezien, die de protestantse kant van de zaak belicht.'

In Divorcing Jack, de film (naar het boek) waarvoor Bateman het script schreef en die in mei op het festival van Cannes zijn première dient te beleven, is de Ierse kwestie naar zijn zeggen meer uitgebalanceerd weergegeven. Dat geldt ook voor de filmscenario's en series die hij voor onder andere de BBC en Channel Four schrijft. En met twee vrienden heeft hij inmiddels een eigen maatschappijtje opgericht, dat werkt aan een film over mensen die kinderen stelen, The Babysnatchers.

'Ik schrijf vrij snel. Soms is het wel eens hectisch als drie filmmaatschappijen tegelijk binnen twee weken een scenario van je verlangen. Maar voor een gewone jongen uit een doodgewoon plaatsje is het maken van films en het schrijven van boeken toch perfect? Dus voorlopig zeg ik nog geen nee. Dat komt later wel, als ik ooit een groot ego heb...'

Colin Bateman - Empire State, uitgeverij Meulenhoff-M, 451 pag. Van Bateman verschenen eerder: Demonen van het verraad, Cyclus van geweld en Lofzang op een zwaargewicht.