Nederlandse misdaadauteurs (achtergrond, 2005)

Zeven thrillerschrijvers over hun vak: 'Doet u me deze keer maar de bestseller'

In juni staat de thriller weer in de spotlights. In de Maand van het Spannende Boek krijgt de lezer een boekje van schrijver René Appel cadeau en onder het toeziend oog van Ivo Niehe wordt in zijn TV Show de Gouden Strop uitgereikt. Zeven Nederlandse thrillerauteurs laten hun licht schijnen over de promotie van de misdaadroman, De Da Vinci Code, of een thriller literair kan zijn en waarom alleen schrijven leuker is. 'Het is als goede whisky, daar moet geen ijs of water bij.'

(Door Peter Kuijt)

DEN HAAG _ Smaken verschillen. Vraag zeven schrijvers van spannende romans naar een goede thriller die ze recent hebben gelezen en je krijgt zeven uiteenlopende antwoorden. René Appel vindt The Big Blowdown van George Pelecanos een absolute aanrader: 'Spannend, ontroerend en een intrigerend beeld gevend van Griekse immigranten in het Amerika van vlak na de Tweede Wereldoorlog.' Saskia Noort noemt De Verkoper van Joseph O'Connor een briljant boek, want - eveneens - spannend, maar ook ontroerend, komisch hier en daar. Chris Rippen komt met Tokio Centraal van Martin Cruz Smith, terwijl Charles den Tex een lans breekt voor Pattern Recognition van William Gibson: 'Een thriller met een klein vleugje sci-fi.'

'De laatste goede die ik las was Roofbouw van Alan Glynn', zegt Esther Verhoef. 'Het gaat over een man die onder invloed van een smartdrug in één nacht een goed boek schrijft. Geef mij ook zo'n pilletje.' Simon de Waal las met veel genoegen Honden van Riga van de Zweedse bestsellerauteur Henning Mankell. Tomas Ross leest zelden nieuwe thrillers. 'Niet alleen omdat ik er inmiddels al duizenden moet hebben gelezen, maar ook omdat ik ze zelf schrijf. Ik heb voldoende aan mijn eigen fantasie. Omdat mijn nog te verschijnen boek De Elfde Dag (is later veranderd in De Hand van God, pk) een soortgelijk thema heeft als De Dag van de Jakhals van Frederick Forsyth, lees ik dat laatste weer voor de tigste maal. En dan besef ik weer eens hoe ongeëvenaard dat boek toch nog steeds is.'

Geen enkele auteur noemt een thriller van vaderlandse bodem als absolute 'must'. Maar ze laten het werk van hun collega's niet links liggen. Noort las Verhoefs debuut Onrust, terwijl Rippen De eetclub van Noort tot zich nam. 'Ik sloot aan in de rij, nieuwsgierig geworden door de grote belangstelling.' Ross schafte zich onlangs Hoerenjong van Peter de Zwaan aan. 'Hij is een van de weinige Nederlandse auteurs die geen enkele mode volgt en briljant is in personages en dialogen. En, bescheiden als altijd, die ik lang geleden mocht ontdekken.' Den Tex koos voor het recent verschenen Eeuwige Stranden van collega Rippen, terwijl Verhoef er eentje uit 1980 herlas: Wildschut van Felix Thijssen. 'Het bleek niets aan kracht te hebben ingeboet.' De Waal verdiepte zich in De Zesde Mei, Ross' thriller over de moord op Pim Fortuyn. 'Soms moet je boeken nu eenmaal de tijd geven om te rijpen', antwoordt Appel, die voor Playback koos, een 'oudje' uit 1992 van Rippen.

- Welke elementen dient een goede misdaadroman te bevatten?
Rippen: 'In dit genre hecht ik meer aan stijl, dwingende voortgang, diepte en overtuigende karakters dan aan verpletterende research.'
Ross: 'Geloofwaardigheid en plot komen op de eerste plaats. Dat zijn dus precies de manco's van zo veel Nederlandstalige thrillers.'
Den Tex: 'Een goede plot, een goed verhaal, een goede stijl en een onverwacht idee.'
Verhoef: 'Ik moet het gevoel hebben dat ik een eerlijk boek lees. De research moet goed zitten. Geen herhalingen en geen uitleg. Ik besef dat veel mensen juist thrillers lezen vanwege de puzzel, maar als ik wil puzzelen pak ik de Denksport wel.'
De Waal: 'Ik wil een combinatie van karakters waar ik van ga houden (en dat is iets wezenlijk anders dan dat het leuke personages zijn) en een plot die mij in z'n greep houdt en niet voorspelbaar is.'
Appel: 'Spanning, verrassing, inkijkje in een interessante werkelijkheid, invoelbare psychologische ontwikkeling van de personages. En goed geschreven, natuurlijk, zonder pogingen tot mooischrijverij.'
Noort: 'Alles is mogelijk, mits het gedreven op papier is gezet. Een goede schrijver weet ook het stelen van een potlood spannend en vooral invoelbaar te maken.'

- Waarom bent u eigenlijk thrillers gaan schrijven?
Ross: 'Puur toeval, al denken mensen dat het komt omdat mijn vader bij de BVD zat. Maar de thriller is zo'n beetje nog de laatste tak van de ouderwets verhalende literatuur, begin-midden-einde, zonder de pretenties en eigendunk die de zogeheten literaire auteurs kenmerken.'
Den Tex: 'Omdat ik, via mijn werk, indirect een goed plot ontdekte en een onbedwingbare zin kreeg het bijbehorende verhaal te schrijven.'
Verhoef: 'Omdat ik het van mezelf moest. Een innerlijke drang dus.'
Appel: 'Omdat ik onder meer geïnteresseerd raakte in het genre door het lezen van de psychologische thrillers van Ruth Rendell en Patricia Highsmith. In feite ging ik de boeken schrijven die ik zelf graag las.'
Noort: 'Omdat ik gefascineerd ben door de duistere kant van ons allen.'

Bestseller

- Zo'n twintig jaar geleden werd het Genootschap van Nederlandstalige Misdaadauteurs opgericht en de Gouden Strop in het leven geroepen om de thriller van vaderlandse bodem te promoten. Is dat gelukt?
Noort (genomineerd voor de Strop in 2003 en 2004): 'Nee.'
Den Tex (winnaar in 2002): 'Ja, maar nog niet voldoende.'
Ross (winnaar in 1987, 1996 en 2003): 'Gedeeltelijk. Somber stemt immers dat de Nederlandse thrillers gemiddeld geen exemplaar meer verkopen dan destijds. Even opvallend is dat schrijvers als Noort, maar ook de oude Baantjer vele malen beter verkopen zonder al te veel recensies of die Gouden Strop. De prijs is slechts mooi voor de auteur die hem wint - geld, naamsvermelding, een of twee herdrukken - maar hij 'jaagt niet aan'. Vorig jaar won Elvin Post hem, het leverde nauwelijks iets op, tegelijkertijd kwam De Eetclub uit... De Gouden Strop heeft zichzelf overleefd, hij was bedoeld als tijdelijk initiatief om aandacht te trekken. Je moet niet voortdurend rondjes om de kerk blijven fietsen, dan win je nooit de Tour.'
Appel (winnaar in 1991 en 2001): 'Het kan - en moet - natuurlijk nog altijd beter.'
Rippen (winnaar in 1992): 'De grotere bekendheid van schrijvers en boeken had een aanzuigende werking op nieuwe auteurs. Maar de kopende lezer en het boekenvak gingen minder makkelijk mee. Het duurde ook even voordat de CPNB de misdaadliteratuur van eigen bodem royaal in de propaganda betrok.'
Verhoef (genomineerd in 2004): 'Ik hou me niet bezig met verkoopcijfers en genootschappen. Zolang ik me kan afsluiten van het idee dat mijn thrillers onderhevig zijn aan marktwerkingen, blijf ik er lol in houden.'
De Waal: 'Het is een goeie zet geweest tot het bekender worden van het genre. Ik denk dat we in Nederland inmiddels kwalitatief absoluut niet onder doen voor buitenlandse auteurs. Maar kennelijk heerst nog steeds onder de Nederlandse lezer het idee 'wat je van ver haalt, is lekker'.'

- Als u zou moeten kiezen tussen de eeuwige roem van de Gouden Strop en de financiële geneugten van een bestseller, waar gaat de voorkeur naar uit?
Den Tex: 'De roem van de Strop is niet eeuwig en zonder inkomen kan ik niet schrijven. Het laatste dus.'
De Waal: 'Met twee opgroeiende kinderen en een hypotheek kies ik toch maar voor Dan Brown-achtige verkoopcijfers, dank u.'
Appel: 'De Strop heb ik al twee keer gewonnen, dus doet u me deze keer maar de bestseller.'
Noort: 'De echte hoofdprijs is uiteindelijk toch de eerste plaats in de CPNB-toptien.'
Ross: 'Dat is het nu juist. De eeuwige roem beperkt zich tot de enkelingen die die prijs kennen. Het antwoord is dus niet moeilijk.'

Alleenheerser

- 'Literair' en 'thriller', gaat dat eigenlijk samen?
Verhoef: 'Ik zou niet weten waarom niet. De onderwaardering van thrillers wordt kunstmatig in stand gehouden door vragen zoals deze.'
Den Tex: 'Ja, reken maar. Lees The New York Trilogy van Paul Auster. Drie literaire varianten op het thrillerverhaal. Jaloersmakend mooi.'
De Waal: 'Waarom niet? Is een prachtige zin in een thriller minder mooi dan een prachtige zin in 'literatuur'?'
Appel: 'Natuurlijk, ik probeer het met elk boek te bewijzen.'
Ross: 'Welnee, al was het maar omdat 'literair' niet bestaat, want wat is dat? Een goede thriller is literatuur, want alles wat gedrukt is, is dat naar de letterlijke betekenis.'
Noort: 'Ter verbetering van het imago en verhoging van de verkoopcijfers: waarom niet? Er worden genoeg romans literatuur genoemd, die dit predicaat juist niet verdienen.'
Rippen: 'Opeens schrijven heel veel auteurs blijkens de covertekst literaire thrillers, zelfs degenen die zich tot voor kort fel tegen het fenomeen verzetten, terwijl er aan hun boeken niets veranderd is. Het begrip is in handen gevallen van de promotie, waardoor het soms zelfs prijkt op boeken die noch in stijl, noch in psychologische typering en uitwerking, noch in gelaagdheid de kwalificatie rechtvaardigen. U begrijpt dat de aanduiding op mijn nieuwe roman ontbreekt. Toch is deze net zo literair of niet-literair als mijn vorige boeken.'

- Duo's zijn hot. Tupla Mourits, de Gebroeders Wagenaar, Mimi Meester en Anna Berg zijn enkele van de nieuwe schrijversduo's die in navolging van Nicci French thrillers hebben geschreven. Waarom is solo schrijven toch leuker?
De Waal: 'Het is allebei leuk. Met Heuvel & De Waal heb ik evenveel plezier als bij het alleen schrijven van scenario's of een boek. Het gaat erom of je lol hebt in het schrijven, punt.'
Noort: 'Omdat je heerlijk alleenheerser over je plot en personages bent. En omdat ik denk dat het funest is voor je huwelijk of vriendschap, op de lange termijn. Ik moet er niet aan denken dat een dierbare zich met mijn teksten gaat bemoeien.'
Ross: 'Simpelweg, en ik kan het weten na Sjöwall en Ferdinandusse, omdat je geen concessies hoeft te doen. Het is als met goede whisky, daar moet geen ijs of water bij.'
Verhoef: 'Ik wil compromisloos schrijven. En het is al druk genoeg in mijn hoofd zonder dat er iemand van buitenaf doorheen zit te tetteren.'

- U wilt een jarige echt te vriend houden, maar u kunt slechts kiezen tussen twee cadeaus: de nieuwe Baantjer of De Da Vinci Code. Welk boek geeft u en waarom?
De Waal: 'De Da Vinci Code, ervan uitgaande dat mijn vriend Baantjer al heeft.'
Den Tex: 'Dan Browns boek is echt veel spannender dan De Cock. En als hij het ruilen wil, dan is De Da Vinci Code meer waard.'
Appel: 'De Da Vinci Code, hoewel half Nederland dat boek al in de kast heeft staan. De nieuwe Baantjer in ieder geval niet, want die is gelijk aan de oude Baantjer.'
Rippen: 'Het zou de nieuwe Baantjer worden. Mijn jarige weet precies hoe ik dat bedoel en daarom blijven we vrienden. Bij De Da Vinci Code zou hij toch in verwarring gebracht kunnen worden. Het boek heeft een niet-alledaags gegeven, getuigt van een indrukwekkende research en is bovenal een hype. Toch is het een zeer middelmatig geschreven roman. Die uiteindelijke constatering zou onze vriendschap wel eens kunnen doen bekoelen.'
Verhoef: 'Mijn vrienden lezen geen Baantjer of Dan Brown. Het laatste boek dat ik cadeau gaf aan een vriendin was Het boek van de penis. Da's een leuke binnenkomer en je hebt meteen een interessant gespreksonderwerp.'