Simon de Waal (interview, 2005)

'Waarom zou je je frustraties niet opschrijven?'

Moord, doodslag en ander onheil in de Amsterdamse binnenstad is goeddeels dagelijkse kost voor hem. De rest van de tijd doodt parttime rechercheur Simon de Waal niet onverdienstelijk met het schrijven van scripts en filmscenario's. Met Cop vs Killer levert hij zijn eerste hard-boiled thriller af, vol afrekeningen en aanslagen. 'Zo gebeurt het nu eenmaal.'

(Door Peter Kuijt)

AMSTERDAM _ Voor je staat een kale man. Hij draagt donkere kleren. In het schemerduister zijn z'n ogen niet te zien. In zijn linkerhand heeft hij een pistool die hij op je richt. Schrijver Simon de Waal (1961) is verrukt over de foto op het omslag van zijn sterke thriller Cop vs Killer. 'De uitgever wilde een 'in-your-face'-cover. Nou, daar is hij goed in geslaagd. Geweldig.'

Ook het verhaal achter het omslag heeft in de verste verte niet met het goedmoedige Baantjer-speurwerk van doen. Hier geen personages als Smalle Lowietje, Blaffer Henkie of Blonde Annie. Nee, De Waal kiest voor alledaagse karakters als de meedogenloze crimineel Mirko Narain, maffiabaas Oleg Gorobi uit Oekraïne en loverboy Aziz.

De 'good guy' is rechercheur Frank Spinola die met zijn team achter Mirko aanzit. Maar Spinola's team herbergt een 'mol' die alle informatie aan Mirko doorgeeft. Omdat hij niet weet wie hij nog kan vertrouwen, gaat Spinola zelf achter de crimineel aan. Het wordt een kat-en-muis-spel van vier dagen en nachten, vlak voor Kerstmis 2004. Dagen waarin van alles gebeurt: een liquidatie op de snelweg, een ripdeal in de polder, een aanslag in een Italiaans restaurant en een zeemansgraf in het Amsterdam-Rijnkanaal. Kortom, iets geheel anders dan Dan Browns zoektocht naar de Heilige Graal of Saskia Noorts yuppengezinnen die elkaar naar het leven staan.

Met Cop vs Killer lost rechercheur De Waal een oude belofte in. 'Mijn uitgever zat al heel lang achter mij aan met het verzoek om een thriller. Stuurde constant sms-jes met 'Boek al klaar?'. Een jaar of twee geleden ontstond het idee voor dit boek. Bij mij moet zoiets heel lang door mijn hoofd stuiteren voordat ik het goed genoeg vind om te beginnen met schrijven. Het moet helemaal kloppen. Maar dan schrijf ik het ook redelijk snel op. Dit boek was binnen vier maanden af.'

'Het is niet echt een whodunnit, zoals bij Baantjer altijd het geval is. Natuurlijk is het gissen naar de verrader binnen Spinola's team. Maar het uiteindelijke doel was het beschrijven van enkele dagen uit het leven van een rechercheur en een crimineel die uiteindelijk in de finale elkaar tegenkomen.'

Cop vs Killer is geen boek voor fijngevoelige zielen. Al op de eerste pagina's wordt met een vleesmes in iemands hals gestoken. De dader begint vervolgens met bijna chirurgische precisie in het vlees te snijden. Het roept huiveringwekkende associaties op met de moord op cineast Theo van Gogh, op enkele steenworpen afstand van het eetcafé waarin het gesprek plaatsgrijpt. 'De scène die ik had geschreven was eerst nog veel gruwelijker', zegt De Waal. 'Dat heb ik later afgezwakt.'

Met het expliciet beschrijven van aanslagen en moorden zegt De Waal echter geen moeite te hebben. Evenmin ziet hij het verwoorden van liquidaties als een soort therapie om het een en ander ter verwerken. 'Zo gebeurt het nu eenmaal en daar raak je aan gewend. Net zoals je gewend raakt aan een sectie. Ik had het geluk dat de patholoog precies uitlegde wat hij aan het doen was. Dat neem je mee voor de rest van je carrière.'

De Waal heeft sinds 1990 zo'n 125 scenario's voor film en tv geschreven. Op zijn naam staan afleveringen van Baantjer, Unit 13, Spangen, Bureau Kruislaan, Kats & Co., Grijpstra & De Gier. Voor de door hem geschreven speelfilm Lek won hij in 2000 een Gouden Kalf voor Beste Scenario. Met Baantjer probeer ik wel eens de grenzen van de formule op te zoeken. Ooit bedacht ik een verhaallijn waarin rechercheur Vledder van moord werd verdacht. Zoiets intrigeert me, dat maakt het interessant. Het klopt dan wel niet met het format, maar je krijgt een leuke aflevering.'

Cop vs Killer is uitermate beeldend geschreven, alsof De Waal aan een filmscript zat te werken. 'Het was niet mijn uitgangspunt. Een boek is een boek, een scenario is een scenario. Maar gaandeweg de thriller merkte ik toch dat een verfilming heel goed denkbaar is. Er hebben zich al producenten gemeld die geïnteresseerd zijn. Dan Brown heeft het in zijn De Da Vinci Code nog sterker gedaan. Die kleine hoofdstukjes, dat zijn gewoon scènes. Je hoeft er alleen maar boven te zetten waar het zich afspeelt en je hebt het script.' 'Het zal nog een leuke puzzel worden om' Cop vs Killer in een acceptabel filmscript om te zetten, denkt De Waal. 'In het boek loopt de rechercheur telkens achter de crimineel en de feiten aan. Pas aan het eind komen ze bij elkaar.'

Mobieltjes

Simon de Waal werkt sinds 1979 bij de politie. In 1986 werd hij aan het rechercheteam dat zich met de zware criminaliteit in de Amsterdamse binnenstad bezighoudt, toegevoegd. 'Ik kreeg onlangs een schildje voor 25 jaar trouwe dienst. Mooi schildje, hoor. Plus nog een boeket bloemen en een hand van de commissaris.' De combinatie rechercheur-(scenario)schrijver vindt hij perfect. 'Ik voel me nu toch wel in de eerste plaats schrijver. Dat is sinds ik parttime ben gaan werken, gekanteld. Maar het recherchewerk zou ik niet willen missen.'

De schrijver heeft in zijn thriller bewust elementen gestopt die voor de doorgewinterde crimineel gesneden koek zijn, maar voor de burger totaal onbekend. Zo is het voor Nederlandse bendes heel gewoon om gsm's te gebruiken met Colombiaanse prepaid-kaarten. Hun Colombiaanse collega's prefereren juist Nederlandse mobieltjes. Het maakt ze moeilijker te traceren voor de politie. 'Met dit soort feiten krijgt de lezer een kijkje in de keuken van het recherchewerk. Ik geef niets weg wat absoluut geheim moet blijven. De politie is allang op de hoogte van deze ruilhandel met mobieltjes. En de criminelen weten dat de politie dat weet.'

'Ik heb geprobeerd om de sfeer te pakken van zowel ons werk als dat van de onderwereld. Die wereld wil ik zo getrouw mogelijk weergeven en ik denk dat dat wel gelukt is. Sommige schrijvers beweren dat ze voor hun boek research hebben gedaan bij de politie. Maar met een of twee dagen meelopen ben je er niet. Als je niet aan den lijve hebt ondervonden wat het is om voor je leven op iemand anders te vertrouwen, dan krijg je die toon er gewoon niet in.'

In Cop vs Killer leest Mirko's handlanger Rick hoofdschuddend een thriller: zo gaat dat in de praktijk niet. De Waal kent dat gevoel. 'Als ik naar politieseries kijk, schud ik ook vaak mismoedig het hoofd. Een verhoor beginnen met schreeuwen en kleineren, zoals je wel eens ziet, dat werkt gewoon niet. Een ondervraging moet je ingaan basis van gelijkheid. De verdachte moet het je bij wijze van spreken gunnen dat hij jou vertelt hoe het is gegaan.'

De Waal bekritiseert hier en daar de geringe armslag die de politie heeft om misdadigers achter de vodden te zitten en in de kladden te grijpen. Zo schrijft hij dat een observatieteam een dag lang niet in staat is om criminelen in de gaten te houden omdat er een cursus 'huiselijk geweld' op het programma staat. 'Dat zou gebeurd kunnen zijn. Wij zijn ook wel eens een dag van een onderzoek afgehaald omdat we een cursus moesten doen die gemakkelijk een maand later kon plaatsvinden.'

En ja, de kranten hebben soms gelijk als ze schrijven dat criminelen de politie te snel af zijn. 'Kijk, die gasten kunnen gewoon naar Schiphol rijden, een ticket kopen en er vandoor gaan. Wij zijn een halve dag bezig om via de officier van justitie en de rechter-commissaris papieren te regelen om ook het vliegtuig te pakken. Je begint altijd met een achterstand en die loop je maar moeilijk in. Het frustreert mij en andere collega's ook, dus waarom zou je dat niet eens mogen opschrijven?'

Simon de Waal - Cop vs Killer. Uitgeverij Vassallucci, 219 pag. (genomineerd voor de Gouden Strop 2005)