Tomas Ross (interview, 2004)

Het harmoniemodel van Tomas Ross

Hij bedacht het scenario voor 0605, de laatste film van regisseur Theo van Gogh, en dezer dagen verschijnt van zijn hand het eerste deel van een drieluik over de lotgevallen van prins Bernhard tijdens de Tweede Wereldoorlog. Gesprek met Tomas Ross, de schrijver die ooit zendeling wilde worden. 'In het hiernamaals kom ik straks iedereen weer tegen.'

(Door Peter Kuijt)

DEN HAAG _ Het is 6 mei 2002, zo rond de klok van zes. Vanuit de lucht kijken we neer op het Mediapark in Hilversum en zoomen in op een man met een rood honkbalpetje op die schijnbaar doodgemoedereerd naar het omroepcentrum wandelt. We schakelen over naar elders in het park waar het soapsterretje Georgina Verbaan een NRC-fotograaf toeroept dat hij eigenlijk de mestkever van onze samenleving is.

Dan zwenkt de camera terug naar de man met het petje die naar een parkeerplaats loopt. Onheilspellende muziek zwelt aan. Het is de beginscène van 0605, de film over de moord op Pim Fortuyn.

Tot hier waren scenarist Tomas Ross en regisseur Theo van Gogh het in ieder geval roerend met elkaar eens. Over het verdere verloop van de film, die op zondag 12 december 2004 zijn première beleefde in het Haagse café Dudok en daarna dankzij enkele miljoenen euro van webprovider Tiscali op internet te zien was, verschilde het duo veelvuldig van mening.

Ross: 'Voor 0605 had ik 26 punten opgeschreven die zeker anders moesten. Ik ben nogal een verhalenverteller en hij was goed in dialogen waar ik weer niet zo best in ben. Op 2 november kreeg ik 's ochtends een boze brief van Theo die begon met Ik heb al je zesentwintig punten te licht bevonden en eindigde met Ik ben blij dat de Here me van je heeft verlost. Kort daarvoor was ik gebeld dat Theo was vermoord. Het was een hele navrante laatste zin. Ook omdat hij niet eens in de Here geloofde.'

Hoewel Van Gogh een overtuigd aanhanger van Pim Fortuyn was, is de film volgens Ross geen eerbetoon aan de LPF-voorman geworden. 'Hij had de film in eerste instantie willen laten betalen door vastgoedjongens die hij kende. Maas, Dost en zo. Ik had daar bezwaar tegen. Ik was een absolute tegenstander van Fortuyns ideeën. Het enige waar ik Fortuyn in steunde was zijn pleidooi om de Joint Strike Fighter niet aan te schaffen. Het geld voor die straaljager zou beter aan volksgezondheid kunnen worden besteed. Dat vond ik wel aardig bedacht. We hebben besloten er een zuiver spannende film van te maken. We hebben Fortuyn uit beeld gelaten.'

Desondanks is 0605 een typische Van Gogh-film. 'De dialogen krijgen de overhand, het is echt de signatuur van Theo.'

Varken

Een complot rond Fortuyns dood is goed denkbaar, maar van de weerzinwekkende moord op regisseur Van Gogh is geen spannend verhaal te maken, vindt Ross. 'Er zit gewoon niks achter. Wat is het grotere belang van de moord op Theo van Gogh? Ik zie niets anders dan een godsdienstfanaat als Mohammed B. die op een dag heeft besloten dat het nou eens godverdomme afgelopen moet zijn met dat vette varken.'

'Juist omdat er nooit wat met hem gebeurde, dacht iedereen: laat die Theo maar gaan. De film Submission die hij maakte met Ayaan Hirsi Ali is echt de druppel geweest. Dat is te hard aangekomen bij die club.' De moord heeft niets te maken met het vrije woord en ook niet met de jihad, aldus Ross.

'Dertig jaar geleden was ik directeur van een stichting welzijn buitenlanders. Wij moesten toen van het ministerie van CRM, Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk, de buitenlanders laten assimileren. Nou, wij allemaal aan het assimileren, koekjes bakken in buurtcentra en zo. Daarna was remigreren het trefwoord. Kreeg elke Turk of Marokkaan 20.000 gulden mee, als-ie maar opdonderde en binnen vijf jaar niet terugkeerde. Dat geld is alleen maar opgegaan aan de verkeerde dingen. Nu is het integreren geblazen.'

'De botsing van culturen bestaat wel, maar is erg gevoed door economische omstandigheden. Wat mij betreft is het alleen maar een kwestie van arm tegen rijk en dat moet worden opgelost.'

De vriendschap met Van Gogh - 'ik noemde hem altijd mijn bolle schizofreentje' - dateerde uit de tijd dat de regisseur het interviewprogramma Een prettig gesprek deed. 'We kwamen er achter dat onze vaders bij de BVD hadden gewerkt', herinnert Ross zich. 'Mijn vader, die een van de oprichters was, heeft Van Gogh senior nog aangenomen.'

De vader van Willem Hogendoorn, zoals de in Den Haag opgegroeide schrijver officieel heet, heeft thuis nooit veel willen vertellen over zijn werkzaamheden in dienst van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Zijn zoon draait nog maar eens een shagje uit het pakje met de waarschuwing dat roken de huid veroudert. 'Hij stierf te jong, rookte vier pakjes per dag.'

Drees

Vader Hogendoorn was fel op de communisten en ook van sociaaldemocraten moest hij niets hebben. 'Alleen voor Drees had hij een zwak. We woonden bij hem in de buurt en als wij hem op zondag - als wij ter kerke gingen - tegenkwamen, stopte mijn vader altijd en lichtte zijn hoed. Drees stond boven de partijen.'

'Mijn vader was een van de weinig goede politiemensen die eind 1941 onderdoken. Hij kwam in de Biesbosch bij de verzetsgroep Albrecht terecht. Uit die groep is eigenlijk het Bureau Nationale Veiligheid, de latere BVD, voortgekomen. Ik weet niet veel van hem. Ik heb later begrepen dat hij de hoofdinspecteur was die Chris Lindemans, oftewel dubbelspion King Kong, na de oorlog in de Scheveningse strafgevangenis verhoorde,' zegt de schrijver die vernoemd is naar zijn oom Willem, een broer van zijn vader en lid van de NSB.

'Ik moest op school zeggen dat mijn vader referendaris was op Binnenlandse Zaken. Dat hij bij de BVD werkte heeft hij mij pas verteld toen ik op de middelbare school zat. We wandelden toen samen op de Veluwe. Hij zei dat hij bij de dienst zat en ik weet nog dat ik achterover viel van het lachen. Hij vroeg: 'Vind je dat zo gek?' En ik: 'Nee, maar ik geloof het helemaal niet'.'

Ross heeft later nog wel over de BVD geschreven, maar niet als een organisatie van alleen onderknuppels. 'Dat zal ongetwijfeld met een soort rehabilitatie van mijn vader te maken hebben. Van: jongens, pas op, je kunt wel tegen de BVD zijn, maar die dienst heeft toch wel wat nuttigs gedaan.'

'Het generatieconflict heb ik natuurlijk wel met hem gehad. Ik ben opgegroeid tijdens de jaren zestig. Kreeg een tik mee van de PSP en de oorlog in Vietnam. Dat stond haaks op wat hij, die ijzervreter, vond. Ik heb hem wel eens verweten dat hij alleen maar op communisten joeg. Dan zei hij altijd: Stalin is erger dan Hitler en de communisten zeggen wel dat ze 'mir' - vrede - willen, maar 'mir' betekent ook de hele wereld.'

Gereformeerd

In tegenstelling tot zijn collega Maarten 't Hart heeft Ross zijn calvinistische jeugd nooit als een straf beschouwd. Hij heeft het geloof ook niet verloren. 'Dat raak je niet kwijt. Het is een soort kinderlijk, Jomanda-achtig geloof. Ik ben ervan overtuigd dat er nog een hiernamaals is. Ik kom straks iedereen weer tegen. Ook de inspecteur der belastingen.'

Ooit wilde Ross zendeling worden. Het Woord verkondigen in Papoea Nieuw-Guinea. Dat was nadat hij een film had gezien over de goede werken van de arts-zendeling Albert Schweitzer in Afrika. 'Dat wilde ik ook. Met zo'n tropenhelm op. Ik wilde de wereld over en die negertjes vertellen over het geloof, zoals Jezus zijn discipelen aanspoorde om te doen.' Die gedrevenheid verloor hij toen hij van catechisatie werd gestuurd omdat hij gezegd had dat hij De Koperen Tuin van Simon Vestdijk het mooiste boek vond.

Het gereformeerde dat hij nog steeds heeft - 'en daar hebben mijn kinderen last van' - is de arbeidsethos. 'Werken in het zweet des aanschijns. Eerst je plichten, dan je rechten.' Het zal ook die inslag zijn dat hij uitentreuren research doet voor zijn thrillers, die vaak een vermenging zijn van feiten en fictie. Als 80 procent van de feiten zijn plot staaft, zegt hij, dan kan hij er toch ook een boek met bestaande personen over schrijven?

Zijn jongste, net verschenen roman De Dubbelganger speelt zich af tijdens de Tweede Wereldoorlog en verhaalt over de handel en wandel van prins Bernhard. 'Het gaat eigenlijk over de vlucht van Rudolf Hess, de plaatsvervanger van de Führer, op 10 mei 1941 naar Schotland.' Aan het eerste deel heeft hij - 'da's uniek voor mij' - 30 pagina's met alleen maar feiten toegevoegd.

In het drieluik komt ook de brief voor die Bernhard zou hebben geschreven aan de Duitsers met het aanbod stadhouder van Nederland te worden. Ross heeft een kopie van die brief gezien. Als hij hem echt in handen zou hebben, zou het toch bij een spannende roman zijn gebleven. 'Al heb je die brief, het gaat erom waaróm de prins hem heeft geschreven. Dat moet je erbij verzinnen. Ik ga ervan uit dat hij een vredesinitiatief heeft willen ontplooien. Die oorlog kostte volgens hem te veel bloed. Het is eigenlijk best een aardige man.'

Lockheed

De schrijver heeft de prins twee keer ontmoet. Dat was op de première van de Tom Poes-tekenfilm, waaraan Ross had meegewerkt. Toen producent Rob Houwer Ross aan de prins voorstelde als de man die net een boek over de Lockheed-affaire had geschreven, draaide Bernhard zich meteen om en liep weg. De tweede keer was bij de presentatie van een documentaire over de Prinses Irenebrigade. 'Bernhard was de beschermheer. Irene zelf kwam niet, die was pacifistisch.'

Dan belt zijn dochter Iona (26) vanuit Medellin in Colombia, waar ze een fotoreportage maakt voor Amnesty International. De schrijver betoont zich een meer dan bezorgde vader, die zijn dochter op het hart drukt vooral voorzichtig te zijn en vaak te bellen. 'Ze zit in Colombia, verschrikkelijk toch!' Zijn zoon is ook al zo'n avonturier. Die wilde op zijn zeventiende al naar Peru, de Amazone af.

De spanning moge dan bezit nemen van zijn boeken, van een adembenemend leven gruwt Ross. Harmonie en het gezin zijn de sleutelwoorden in zijn leven. 'Ik leid een ontzettend burgerlijk bestaan, met vrouw en kinderen. Ik ben een studeerkamerschrijver, gered van de drank op het moment dat ik Dorine tegenkwam.'

'Mijn vrouw zegt altijd: Die thrillers zijn een mooie output voor je om je agressie en je cynisme kwijt te raken. Ik ben heel saai, hoor. Ga zelden naar de film. Het leukste vind ik om gewoon boven te zitten en boeken te lezen, dingen te verzinnen. En spelletjes met de kinderen doen.'

De schrijver komt nog even terug op zijn vermoorde partner. 'Heel lang heb ik in Amsterdam gewoond, gestudeerd en gewerkt. Op die herdenkingsavond voor Theo merkte ik weer dat ik me nooit lekker heb gevoeld in dat wereldje van hem. Ik kan er niet goed tegen. Dat heeft te maken met die hang naar burgerlijkheid, die ik in Den Haag wel vind. Hij was een ontzettende familieman, maar Theo kon daar altijd heel smalend over doen als hij weer eens hier was. Dan ging-ie op de bank zitten en zei: 'Ik moet weer braken van geluk'.'


PASPOORT TOMAS ROSS
Tomas Ross (pseudoniem van Willem Pieter Hogendoorn), werd geboren op 16 september 1944 in Den Bommel. Hij volgde het gymnasium alfa, studeerde korte tijd geschiedenis, deed eindexamen aan de School voor de Journalistiek in 1969 en studeerde in 1974 af als cultureel antropoloog aan de Universiteit van Amsterdam.
Hij was als journalist werkzaam voor o.a. het Haagse dagblad Het Vaderland, de NOS en de TROS. Na zijn studie werkte hij enkele jaren als adviseur voor de gemeente Haarlem op het terrein van migranten.
De schrijver leende zijn pseudoniem van zijn toenmalige Schotse echtgenote, wier achternaam Ross was. De h in Thomas ontbrak per ongeluk op de omslag van Ross' debuutroman De honden van het verraad (1980). Daarna liet hij het maar zo. Sinds 1982 is hij fulltime schrijver.
Ross schreef onder meer 'faction'-thrillers over het Englandspiel, de Lockheed-affaire, de moord op de vier IKON-journalisten in El Salvador en de raadselachtige dood van de dubbelspion King Kong. Ross won drie maal de door hem zelf in het leven geroepen Gouden Strop, de prijs voor de beste Nederlandstalige misdaadroman.
Naast romancier is Ross scenarioschrijver, o.a. van de tv-series De brug en Bij de gratie Gods. Hij schreef het script voor 0605, de laatste film die Theo van Gogh regisseerde.
Willem Hogendoorn is getrouwd en heeft drie kinderen.