John Grisham (portret, 2005)

Schrijver in een land dat niet leest

Minder zwart, minder somber. Zo ziet de cover van De Deal, de nieuwste thriller van John Grisham, eruit. Voor de rest houdt de ex-advocaat uit Charlottesville, Virginia, zich aan zijn Tien Geboden bij het schrijven van alweer een bestseller. Gebod nummer tien: Schrijf niets wat je zelf niet zou willen lezen.

(Door Peter Kuijt)

Op de middelbare school was John Grisham maar matig in sport. Bij honkbal stond hij in het achterveld. Hij had een gemiddelde snelheid, gemiddelde vangcapaciteiten, hij was eigenlijk gemiddeld in alles. Snelle ballen kon hij niet raken en voor boogballen ontwikkelde hij een ongezonde angst. Nu heeft hij zijn eigen honkbalstadion voor kinderen in Charlottesville, Virginia. Betaald van zijn verdiensten als topauteur.

Het liefst coacht Grisham de hele dag jeugdige honkballers. Maar hij houdt zich aan het advies van een uitgever van jaren terug: als je als auteur een 'big guy' wil worden moet je ieder jaar met een boek komen. Grisham: 'Ik antwoordde hem: Oké, dan word ik een grote jongen.' Maar ooit, óóit zal hij een grote, serieuze, volwassen, intelligente roman over honkbal schrijven.

Tot zolang is er die jaarlijkse thriller. Zijn achttiende boek heet De Deal en ligt vanaf dinsdag 11 januari 2005 110.000-voudig in de boekhandel, voor uitgeverij A.W. Bruna de hoogste eerste oplage ooit. Van elke Grisham-titel worden er in Nederland meer dan 200.000 exemplaren verkocht. De Advocaat van de Duivel, een van zijn eerste, haalde zelfs 300.000 exemplaren.

Grisham zal de komende tijd ongetwijfeld zijn negen jaar jongere collega Dan Brown van de toppositie stoten. Voor eventjes dan. Bruna-directeur Joop Boezeman weet dat hij niet aan De Da Vinci Code kan tippen. 'Daar zijn we heel realistisch in. Als de lezers zich zo massaal op een auteur storten, dan is daar geen enkele logica voor.'

Jaarlijks toucheert John Grisham ruim veertig miljoen euro per bestseller. Toch wordt hij nog steeds niet geaccepteerd als schrijver. 'Ik ben een heel beroemd schrijver in een land dat niet leest', gromde hij ooit tegen de Sunday Times. 'Ik verkoop te veel boeken om serieus genomen te worden door de critici. Ik probeer commerciële fictie van hoog niveau te schrijven, maar recensenten negeren mij. Op mijn beurt negeer ik recensenten.'

Beginnersfouten

De onomstreden kampioen van de juridische thriller werd geboren in Jonesboro (Arizona) als de op een na oudste van vijf kinderen. Grishams vader, een ambulante constructiewerker, liet zijn gezin vaak verhuizen voordat hij zich vestigde in Southaven, een voorstad van Memphis.

John jr. liet de droom profhonkballer te worden voor wat die was toen zijn team op de middelbare school - niet in het minst door zijn toedoen - desastreuze nederlagen moest incasseren. In 1977 begon hij een rechtenstudie aan de universiteit van Mississippi, waar hij zich specialiseerde in het strafrecht. Vier jaar later had hij zijn bul in handen en opende hij in Southaven een advocatenkantoor. Inmiddels had hij zich ook toegelegd op civiel recht en won hij vele zaken.

Als Democraat won hij in 1983 een zetel in het Huis van Afgevaardigden van Mississippi. Een jaar later hoorde Grisham in een rechtbank de afschuwelijke getuigenis van een twaalfjarig slachtoffertje van een verkrachting. Het inspireerde hem tot het schrijven van een thriller over wat er gebeurd zou zijn als de vader van het meisje haar verkrachters had vermoord. Zijn debuut A Time To Kill verscheen in 1988. 'Ik wist niet waar ik mee bezig was', zei hij daarover vorig jaar. 'Het is het enige boek dat ik schreef zonder deadline en zonder de wetenschap dat het zou worden gepubliceerd. Af en toe pak ik het nog eens op en tel de beginnersfouten: te veel lange zinnen en te bloemrijk proza.'

Hij kreeg nul op het rekest van 28 uitgeverijen, totdat het kleine Wyngood Press bereid bleek vijfduizend exemplaren te drukken. Een vriend van Grisham reed met een kofferbak vol langs boekwinkels in de staat, om het volgend voorjaar weer veel onverkochte exemplaren op te halen. Tegenwoordig zijn er handelaren die voor een Wyngood-uitgave van Grishams debuut duizenden dollars vragen én krijgen.

Niet van zijn stuk gebracht door het geringe succes van zijn debuut tikte Grisham stug aan zijn tweede thriller, The Firm (Advocaat Van De Duivel), over een briljante jonge jurist die terechtkomt bij een ogenschijnlijk prestigieus kantoor in Memphis. Terwijl Grisham alle mogelijke moeite deed een uitgever te vinden, bleek een kopie van zijn manuscript rond te slingeren in Hollywood. Filmstudio Paramount bood Grisham 600.000 dollar voor de filmrechten, waarop The Firm een 'must have' werd voor de grote uitgeverijen.

Na verkoop van The Firm sloot Grisham zijn advocatenkantoor. Sporadisch keerde hij nog terug in de rechtszaal. De laatste zaak die hij deed was in 1996, toen hij 700.000 euro schadevergoeding binnensleepte voor de familie van een spoorwegman die tussen twee wagons was geplet. 'Het was beangstigend. Ik had toen al zes jaar geen rechtbank meer van binnen gezien. Ik voelde alle ogen op mij gericht, uitermate onprettig.'

Van Grishams romans zijn er inmiddels zeven succesvol verfilmd, overigens niet allemaal tot des schrijvers tevredenheid. Zo had hij moeite met hoofdrolspeler Denzel Washington naast rechtenstudente Julia Roberts in The Pelican Brief. 'In het boek is hij een blanke man, aan het eind was er sprake van een soort romance tussen die twee. In de film leek het erop alsof Washington en Roberts elkaar niet konden krijgen, omdat de een zwart is en de ander blank.'

In 1994 schreef hij The Chamber (Het Vonnis), over een terdoodveroordeling van een fanatiek lid van de Ku Klux Klan. De wedergeboren christen Grisham groeide op in een omgeving waar een executie doodnormaal werd gevonden. 'Hang ze op, prima! Maar voor dit boek bezocht ik een gevangenis waar ze op de doodstraf zitten te wachten. Het maakte een enorme indruk op me, maar het maakte het boek ook ontzettend moeilijk te schrijven. Ik kreeg die kerel maar de gaskamer niet in. Het was het enige boek waarmee ik de deadline overschreed.' De verfilming vond hij verschrikkelijk. 'Een treinramp. Langdradig. Gene Hackman was het enige goede element.'

Tegenstellingen

Bij het schrijven houdt Grisham zich altijd aan de Tien Geboden voor het Schrijven van Spannende Fictie die hij eens uit het Amerikaanse tijdschrift Writer's Digest knipte.
Eerste gebod: Begin met actie, geef later pas uitleg.
Tweede gebod: Maak het de hoofdpersoon behoorlijk lastig.
Derde gebod: Verstop de oplossing aan het begin, onthul die pas later
Vierde gebod: Laat de hoofdpersoon het initiatief nemen
Vijfde gebod: Zorg dat er voor de hoofdpersoon iets belangrijks op het spel staat.
Zesde gebod: Geef de hoofdpersoon weinig tijd en verkort die nogmaals.
Zevende gebod: Kies het personage naar wat jij kan schrijven en hij kan doen.
Achtste gebod: Weet waar je heen wilt voordat je begint.
Negende gebod: Wees geen hemelbestormer: stort je niet op zaken waar betere schrijvers zich niet aan wagen.
Tiende gebod: Schrijf niets wat je niet zelf zou willen lezen.

Grisham volgt deze raadgevingen naar de letter. Zijn boeken hebben altijd hetzelfde thema: jonge advocaat bindt strijd aan met grote machten (CIA, maffia, verzekeraars, tabaksindustrie). De verhalen zitten ook altijd vol met de bekende tegenstellingen: rijk-arm, man-vrouw, blank-zwart, goed-kwaad. Wie arm is wil een fortuin verwerven, een rechtschapen vader wil vrouw en kind tegen het kwaad beschermen.

Zo weinig diepgang als zijn karakters hebben, zo uitgesproken is de auteur zelf. Van president Bush die zijn land in een 'belachelijke oorlog' betrok, moet Grisham niets hebben. Maar ook zijn vroegere makker Bill Clinton - een hele, hele verre neef van de auteur - met wie Grisham en zijn gezin in het Witte Huis de verfilming van The Pelican Brief' bekeek, heeft het verbruid. 'Het was moeilijk om een man te steunen die bezeten was van orale seks in de Oval Office. Ik heb hem in geen tijden gesproken.'

Zijn toorn daalt ook neer op regisseur Oliver Stone wiens gewelddadige film Natural Born Killers uit 1995 een jong stel aanzette het moorden te kopiëren. Een van de slachtoffers was Grishams vriend Bill Savage, 'een vroom Christen, een rots van burgerzin'. 'Die film heeft tot meer doden geleid dan enig andere. Wat slecht was aan die film was niet het bloed en het geweld, maar dat het in de markt werd gezet als trend.'

Aan buitensporig geweld en seks bezondigt de auteur Grisham zich niet. 'Als Christen wil ik geen smerigheid schrijven. Mijn moeder zou mij wat aandoen als ik een schunnig boek zou schrijven. Mijn vrouw werd ooit gevraagd waarom ik zo weinig over seks schrijf. Zij antwoordde: O, John heeft weinig verstand van seks. Dankzij mijn vrouw denkt iedereen nu dat ik seksueel disfunctioneer.'

Echt schrijven kan hij niet en hij weet dat zelf ook. In de Times zei hij eens dat hij boeken 'produceerde'. 'Maar ik ben al jaren voorbij het punt dat ik me er zorgen over maak. Ik schrijf voor mijn plezier. Ik sta om zes uur op en ga achter mijn tekstverwerker zitten. Het is niet zo zwaar als het lijkt. Ik woon op een boerderij aan de voet van een berg waar niemand me kan vinden. Het is er mooi, het is er rustig. En elke morgen kan ik een paar uur vreselijk huishouden in de Amerikaanse literatuur. Dat is mijn wraak.'

PASPOORT JOHN GRISHAM
Geboren op 8 februari 1955 in Jonesboro, Arkansas
Begint in 1977 een rechtenstudie, die hij vier jaar later afrondt
Trouwt in 1981 met Renee Jones. Twee kinderen: zoon Ty (1983), dochter Shea (1986)
In 1983 gekozen in het Huis van Afgevaardigden van Mississippi. Hij blijft lid van het Huis tot 1990.
Zijn debuutroman A Time to Kill verschijnt in 1988.
Zijn tweede roman The Firm wordt het bestverkochte boek van 1991.
Schrijft sindsdien elk jaar een thriller. Van Grishams boeken zijn er wereldwijd meer dan 90 miljoen exemplaren verkocht in 41 talen.