Stephen King - 22-11-1963 (2011)

Terug in de tijd om JFK te redden


(Door Theo Hakkert)

Veertig jaar geleden wilde Stephen King al een thriller schrijven rond de moord op president John F. Kennedy. Vandaag verschijnt 22-11-1963 dan eindelijk.

De standaardvraag 'Waar was je toen je hoorde dat...?' werd waarschijnlijk voor het eerst gesteld nadat op 22 november 1963 in Dallas de Amerikaanse president John Fitzgerald Kennedy was vermoord. De zaak spreekt nog altijd tot ieders verbeelding. De populaire president, zijn knappe vrouw. De manier waarop de moord plaatshad - in een open limousine, de gruwelijke beelden van de Zapruder-film, de duizend complottheorieën die volgden, de moord op de vermeende dader Lee Harvey Oswald.

Er zijn bibliotheken over volgeschreven, Oliver Stone maakte de prachtige film JFK.

In 1972 vatte Stephen King (nu 64) het plan op een thriller te schrijven rond de moord op Kennedy. Ging niet. Het boek zou te veel research vragen en daar had hij toen als parttime leraar geen tijd voor. Maar vooral, zo schrijft hij in het nawoord bij 22-11-1963, de thriller die hij dan eindelijk toch schreef, was 'de wond te rauw'. Het is het wachten waard geweest. In 22-11-1963 zien we een schrijver op de toppen van zijn kunnen. Dit verhaal vroeg om een doorleefde, ervaren hand.

King hangt het verhaal op aan de avondschoolleraar Jake Epping. Hij krijgt een ontroerend opstel onder ogen, waarin de volwassen leerling vertelt over een familiedrama. Een paar dagen later vraagt Al, een bevriende uitbater van een hamburgertent of Epping even langskomt. Al blijkt terminaal ziek, terwijl hij kort daarvoor nog kerngezond leek. Zijn geheim - tevens de reden waarom zijn hamburgers zo goedkoop kunnen zijn - is dat hij terug kan reizen in de tijd. Naar 1958. Via een onzichtbare trap in de bijkeuken - hoe verzin je het? King is ervaren genoeg om zelf het konijnenhol van 'Alice in Wonderland' te noemen.

Hamburgerbakker Al heeft bedacht dat dit een manier zou kunnen zijn om de moord op Kennedy te voorkomen. En Epping gaat dat proberen. 9/11 voorkomen, de verkiezing van George W. Bush, de Eerste Wereldoorlog - ook allemaal goede ideeën, maar de bijkeukentrap leidt nu eenmaal terug naar 1958 - en vijf jaar wachten moet te doen zijn.

Epping daalt af naar 1958, toen de wereld harder stonk, maar beter smaakte. Eerst probeert hij het familiedrama uit het opstel van zijn leerling recht te zetten. Dat ingrijpen in het verleden geen sinecure is, had hem toen al moeten opvallen. Hij komt dan wel in het verleden terecht, de vraag is hoe hij daarin past. Elk pietepeuterig ingrijpen van hem zou immers gevolgen hebben voor het 'heden'. Epping zou moeten weten dat de mislukking van zijn missie in de tijd is ingebakken.

Stephen King heeft met 22-11-1963 een what if?-roman geschreven, zoals we die eerder lazen van Philip Roth en van K. Schippers' Waar was je nou, waarin de hoofdpersoon het verleden van een prentbriefkaart in kan stappen.

Het boek is niet zonder feilen. Er staan te veel zinnen tussen haakjes (en die krijgen daardoor de nadruk die ze niet verdienen). Hij herhaalt te vaak hoe Epping verzot raakt op de gazeuse uit 1958. Ook zou hij niet moeten uitleggen dat in die tijd de borstomvang van Jayne Mansfield 'niet gênant maar aantrekkelijk werd gevonden'.

Maar daar staat zo veel prikkelends tegenover. Het filosofische spel met de invloed op het verleden, de heldere stijl, de humor, de uitbundige couleur locale van 1958 - roken in de bus - en Stephen Kings bandeloze vertelplezier.

Het mooiste aan deze paginadraaier van 879 pagina’s is de Gleufhoedman. Deze dronken 'poortwachter' - Charon uit de Griekse mythologie - moet Epping telkens betalen om de overtocht te kunnen maken. De 'veerman' is de enige in 1958 die een vermoeden heeft van wat er gaande is.

22-11-1963 is veel, is overvloedig, is niet zonder fouten, maar het is een leesboek zonder weerga.

Stephen King - 22-11-1963. Vertaling: Hugo Kuipers. Uitgeverij Luitingh, 864 pag.

(Bron: Twentsche Courant Tubantia)