Voor de lol (achtergrond, 2009)

HET POSTUME SUCCES VAN STIEG LARSSON

Drie Zweedse thrillers ter grootte van bakstenen vliegen de winkels uit. Schrijver Stieg Larsson zelf heeft het niet mogen meemaken.

(Door Theo Hakkert)

Als moeder en dochter vechten om wie een boek het eerst mag lezen en de verliezer van de strijd op de fiets springt om een eigen exemplaar te gaan kopen, omdat het lezen per se nú door moet gaan, dan is er duidelijk iets aan de hand.

Niet meteen gaan denken in termen van 'De Da Vinci code', maar duidelijk is wel dat de 'Millennium'-trilogie van de Zweedse thrillerschrijver Stieg Larsson een groot succes is, ook in Nederland. De jongste herdruk meegerekend gaat de teller richting 250.000 exemplaren.

Bij de uitgeverij hadden ze er aanvankelijk een hard hoofd in. Zou een boek met de titel 'Mannen die vrouwen haten' (deel 1) wel aan lezers te slijten zijn? Moeiteloos, zo bleek. Ook de twee vervolgdelen, elk nog dikker, vliegen de winkels uit. De boeken verkopen op eigen kracht. Het achterliggende verhaal over Stieg Larsson voegt echter een opmerkelijk dimensie toe.

Stieg Larsson leeft niet meer. Hij is overleden op 9 november 2004, vijftig jaar oud, na een zeer intens leven, zo veel is duidelijk. Hij heeft de trilogie in feite nagelaten. Journalist en activist was hij.
Zijn leven stond in het teken van de bestrijding van extreem-rechts en andere totalitaire systemen in het algemeen en Zweden in het bijzonder. Zweden, het land van de moorden op politici als Olav Palme en Anne Lindh. Zweden, op het oog noordelijke koelte, maar veel broei in de onderste lagen.

Larsson was de grote man achter Expo, een onderzoeksplatform dat door het uitbrengen van een tijdschrift alle vormen van neo-fascisme en racisme aan de kaak stelde. Expo begon in 1995, een jaar waarin volgens Larsson zeven mensen door neo-nazi's werden vermoord. De Zweedse politie hield extreemlinks scherper in de gaten dan extreemrechts, meende Expo.

Larsson was een obsessief werker, die nachten kon doorhalen met zijn speurtochten op het internet. Onderwijl werkte hij zijn dagelijkse rantsoen van zestig sigaretten weg.
,,Ik schrijf erg snel'', zei hij in het enige interview dat hij als thrillerschrijver heeft gegeven, twee weken voor zijn overlijden. Het is verschenen in het Zweedse vakblad Svensk Bokhandel.
,,Het is gemakkelijk om detectives te schrijven. Het is veel moeilijker om een artikel van vijfduizend tekens te schrijven voor Expo, want daarin moet alles honderd procent correct zijn. We kunnen geen fouten maken in Expo, dan worden we vervolgd.''

Zijn trilogie moet hij bij wijze van ontspanning hebben geschreven, al wekken de boeken allerminst die indruk. ,,Detectives zijn lichte literatuur, entertainment.'' Hij begon eraan in 2001. ,,Voor de lol.''
Met een bevriende collega die ook gek was op het genre sprak hij over detectives waarin een duo zaken onderzoekt. Een tweetal met tegengestelde karakters. Hoe zou het zijn als het duo op leeftijd zou raken?

Larsson vroeg zich vervolgens af hoe het Pipi Langkous zou zijn vergaan in deze tijd, als deze vrolijke vrijbuiter vele jaren ouder zou zijn geworden. Had ze haar jeugdige rebellie kunnen volhouden? En zo ontstond Lisbeth Salander, de vrouwelijke helft van het speurdersduo in de 'Millennium'-trilogie. Lisbeth Salander is 25, een totale outsider en computerhackster zonder sociale vaardigheden.

Tegenwicht is haar collega Mikael Blomkvist, een 45-jarige journalist die voor het tijdschrift Millennium werkt. Larsson onderscheidde zelf drie kringen van personages. De zeskoppige redactie van Millennium, een groep lieden van een beveiligingsfirma en een los-vaste groep politieagenten. Wat hem voor ogen stond, was een open romanwereld. ,,De personages komen niet zo maar de handeling binnen om iets te zeggen. Wat ze doen beïnvloedt voortdurend de plot. Het is geen gesloten universum.''

Legio verhaallijnen. Corruptie in deze tijd raakt verweven met een raadselachtige verdwijning van veertig jaar eerder.
Miljoenen exemplaren zijn er wereldwijd inmiddels verkocht. De verfilmingen zijn in volle gang. Recent is de bioscoopfilm van 'Mannen die vrouwen haten' in Stockholm in première gegaan. Ook de andere twee delen worden verfilmd. Of, wanneer en hoe (bioscoop of tv/dvd?) de films ook in Nederland te zien zullen zijn, is nog niet bekend.

Gouden handel voor de erven. En, er is een vierde boek. Larsson wilde er tien schrijven, bleek uit nagelaten aantekeningen. Ook wilde hij, als hem iets zou overkomen, dat de opbrengst zou gaan naar de Socialistische Partij van Zweden, maar dat testament bleek niet rechtsgeldig. Tot zover de eensgezindheid rond Larssons nalatenschap.
De opbrengst gaat nu naar zijn vader en broer. Is het vierde manuscript bezit van de familie, is het bezit van zijn partner? Een zaak voor Salander en Blomkvist.

Stieg Larsson: Millennium-trilogie. Mannen die vrouwen haten, De vrouw die met vuur speelde, Gerechtigheid. De boeken zijn vertaald door Tine P.G. Jorissen-Wedzinga en verschenen bij uitgeverij Signatuur.

(Bron: De Twentsche Courant Tubantia)