Tawni O'Dell (interview, 2001)

'Mijn kracht ligt in de compassie met mensen'

Ooit sprong ze, slechts gehuld in een bikini met zilveren lovertjes, uit taarten om haar studie te kunnen betalen. Maar dat was in een vorig leven. Nu dingen uitgevers naar haar literaire vruchten. De Amerikaanse Tawni O'Dell maakte een droomstart met haar succesvolle debuut Aan het Einde van de Wereld. Een boek over overleven en volwassen worden. 'Mannen zijn nog steeds een mysterie voor mij.'

(Door Peter Kuijt)

AMSTERDAM _ New York. Parijs. Londen. Amsterdam. Het zijn wereldsteden waarover de meeste bewoners van de Allegheny Mountains in West-Pennsylvania slechts kunnen dromen. Ze zullen er nooit komen, maar hún Tawni O'Dell is er geweest. Met dank aan de revenuen van haar ijzersterke debuutroman Aan het Einde van de Wereld. In haar geboorteland zijn er al vijfhonderdduizend gebonden exemplaren van verkocht, de boekenclub van Oprah Winfrey bombardeerde het tot verplichte kost en in Frankrijk en Nederland is de roman inmiddels in herdruk.

Back Roads zoals het werk oorspronkelijk heet, gaat ook daadwerkelijk over de 'back roads', het geïsoleerde, achtergebleven gebied in West-Pennsylvania, waar de heuvels worden ontsierd door de stoffelijke resten van de ter ziele gegane mijnindustrie. 'Dit boek is een manier van mij om uitleg te geven over mijn geboortegrond. Het is een onderontwikkelde omgeving waar racistische 'rednecks' de boventoon voeren. Ik wilde er snel weg, maar toen ik eenmaal verhuisd was naar Chicago, de grote stad, voelde ik de onbedwingbare behoefte om de mensen van de 'back roads' te verdedigen en te verklaren waarom ze zijn zoals ze zijn. Het zijn geen slechte mensen. Ze hebben met enorme problemen te maken als werkloosheid en criminaliteit en daar geven ze op hun eigen manier invulling aan. Ik wil dat mensen niet slechts naar de oppervlakte kijken.'

Ze schreef de roman in de ik-vorm, vanuit het gezichtspunt van de 19-jarige Harley Altmyer. Hij moet voor zijn drie zusjes zorgen, nadat zijn vader is overleden en zijn moeder veroordeeld werd wegens moord. Met uiterst slecht betaalde baantjes is dat geen verantwoordelijkheid die afgunst oproept. Zijn enige lichtpuntje is Callie Mercer, de sexy moeder van twee kinderen die verderop woont en die hem zijn onschuld laat verliezen. Harley wordt schoksgewijs volwassen. Hij mijmert: 'Volgens de wet was ik op mijn achttiende al man geworden. Geestelijk was dat gebeurd die nacht nadat Callie me geneukt had. Emotioneel de eerste keer nadat pa me had geslagen'.

Haar debuutroman is een boek over overleven, zegt ze. 'Harley probeert te overleven nadat zijn familie enkele verschrikkelijke gebeurtenissen is overkomen: papa is dood en mama zit vast.' Ook O'Dell moest in zekere zin een survivaltocht afleggen. 'Ik wilde schrijver worden. En artistiek zijn is in de Allegheny Mountains geen algemeen aanvaard begrip: er zijn toch wel betere dingen om je tijd aan te besteden. Pas toen ik West-Pennsylvania had verlaten, voelde ik me vrij genoeg om me aan mijn ambitie over te geven.'

Idool

Harley is, evenals de schrijfster, een outsider, zegt O'Dell. 'Hij weet dat hij deel uitmaakt van de gemeenschap, maar tegelijkertijd vindt hij het benauwend. Ik had dat gevoel ook toen ik daar opgroeide. Ik was een buitenbeentje. Het is niet een omgeving waar de mensen graag met hun neuzen in de boeken zitten. Ik deed dat wel, wilde constant ontsnappen aan mijn leventje. Al mijn vriendinnetjes wilden worden als Farrah Fawcett, maar mijn idool was Roald Dahl. Ik groeide op in een arbeidersmilieu. Kinderen gingen daar doorgaans niet naar het voortgezet onderwijs, maar na de basisschool aan het werk. Het is ook een gebied waaruit mensen niet vertrekken. Ze blijven er tot hun dood. Al toen ik klein was, wilde ik naar 'de grote stad', studeren, opwindende dingen meemaken. Dat was een ongebruikelijke wens in mijn omgeving. En Harley heeft, net als ik, interesse voor kunst, een voor die contreien buitenaardse belangstelling.'

Ze denkt niet dat ze ooit weer zal teruggaan naar de Allegheny Mountains voor een permanent verblijf. 'Ik kom er graag, want mijn familie woont er. Maar het gebied is zeer geïsoleerd. Ik heb graag musea en theaters in de nabije omgeving en die zijn er niet. Het is er prachtig, ondanks de puinhoop die de mijnindustrie heeft achtergelaten. Die 'schroeiplekken' op de heuvels zul je altijd blijven zien. Niemand voelt zich geroepen om die troep op te ruimen.'

'Mijn moeder stamt af van keuterboertjes in Pennsylvania en vader van 'white trash' uit de zuidelijke staten', meldt de schrijfster in haar bio. Ze haast zich om die typering enigszins bij te stellen. 'Van mij zul je geen kwaad woord over mijn ouders horen. Mijn vader bijvoorbeeld ging als muntenverpakker in de kelder van een bank werken, maar inmiddels leidt hij een financiële holding company waarin miljarden omgaan. Maar zíjn familie was echt afschuwelijk. Mijn arme vader groeide op in slechte omstandigheden, waar misbruik de dagelijkse gang van zaken was. Hij zelf was overigens een verre van gewelddadige man. Ik heb dan ook een gelukkige jeugd gehad, mijn ouders circuleerden in de beperkte upper class die het stadje waar wij woonden rijk was.'

Flair

De nu 35-jarige schrijfster ondervond geen problemen toen ze zich verplaatste in de rol van een stuntelige tienerjongen. 'Het was niet van tevoren gepland dat ik een boek zou schrijven vanuit zijn standpunt. Maar het personage nam onverwacht bezit van me. Ik was slechts het transportmiddel dat zíjn verhaal naar buiten moest brengen. Ik weet niet hoe ik het heb gedaan, ik ben gewoon begonnen met schrijven. Ik heb ook geen research verricht, hing ook niet rond met jongens van die leeftijd. Harley is een optelsom van de jongens die ik heb leren kennen toen ik in West-Pennsylvania opgroeide.'

'Ik had trouwens meer moeite met de vrouwelijke karakters in de roman. Ik voelde me veel meer Harley. Veel mannen die het boek hebben gelezen, vonden dat ik overtuigend die jongen heb neergezet. 'Je moet wel veel over mannen weten', concludeerden ze.' Ze lacht. 'Maar mannen zijn nog steeds een mysterie voor mij.'

Ze beschrijft vrij expliciet Harley's eerste vrijpartij ooit, met buurvrouw Callie. Het gezicht van de schrijfster neemt de kleur van haar rode trui aan. Ze giechelt. 'Vrouwen doen veel moeite om na te gaan wat mannen denken. En vooral hoe ze denken over seks. Ik heb - kennelijk met succes - geprobeerd om in Harley's huid te kruipen en om hem te leren begrijpen. Dat is nou ook het leuke van schrijven.'

Ze erkent dat ze met een ogenschijnlijk moeiteloze flair de pen hanteert. 'Ik heb geen workshops of schrijfcursussen gevolgd. Ik kreeg geen beurs om te schrijven. Ik zeg vaak dat ik niet werk als ik aan het schrijven ben. Het vloeit als het ware uit mijn pen. Ik zit niet zingend achter mijn computer, maar het gaat wel gemakkelijk. Ik deed vijf maanden over dit boek. Ik had geen idee waar het verhaal over zou gaan, maar het ontwikkelde zich gaandeweg. Ik schreef vaak in de avonduren als mijn twee kinderen, ze zijn nu negen en zes, in bed lagen.'

'Dit is dan wel het eerste boek dat is gepubliceerd, maar daarvoor heb ik al zes manuscripten voor andere romans geretourneerd gekregen. Die waren niet goed genoeg, dat vond ik zelf ook. Het waren meer vingeroefeningen. Back Roads was de eerste die gesitueerd was in het gebied waar ik vandaan kom. Al die andere boeken gingen over plaatsen die mij opwindend leken, maar waar ik zelf nooit was geweest. Ik was niet oprecht ten opzichte van mezelf. De kracht van dít boek ligt in mijn gevoelens en mijn begrip voor en mijn banden en compassie met dit gebied. Ik heb er mijn ziel en zaligheid in gelegd en dat is, denk ik, de reden waarom dit boek zo goed loopt. De kracht van een schrijver ligt in het op papier krijgen van zijn levenservaringen en hoe hij denkt over bepaalde zaken. Het klinkt als een cliché, maar succes heeft niets te maken met het volgen van schrijfcursussen of studies, maar met het volgen van je hart.'

Plot

Het creëren van aansprekende karakters is haar sterke kant, weet O'Dell. En dan vooral karakters die moeite hebben een beeld van zichzelf neer te zetten, terwijl anderen al een etiket op hen hebben geplakt. 'Je schept personages die je eigenlijk haat, maar je haalt alles uit de kast om ze uit de narigheid te krijgen. Het zijn complexe figuren, die afstotelijke dingen doen, maar die daden zijn vanuit hun standpunt, hun geschiedenis en hun omstandigheden ook te rechtvaardigen. De plot van mijn boeken komt ook altijd voort uit mijn personages. En dat is ook altijd mijn geluk, want ik ga nooit van tevoren een verhaallijn zitten bedenken. Mijn eerste zorg als schrijver ligt bij de mensen en hun omgeving.'

Om haar studie journalistiek aan de Northwestern University te kunnen bekostigen, werkte Tawni O'Dell destijds als een baliemedewerkster bij een bank en als een serveerster. Maar het baantje waar ze het meest mee verdiende was uit taarten springen tijdens vrijgezellenfeestjes en, spaarzaam gekleed, sexy dansjes uitvoeren voor de arme bruidegom. En even later voor de benevelde getuige van de bruidegom. 'Het was afschuwelijk om te doen, maar ik kreeg er veel voor in zo weinig uren. Ik had daardoor veel meer tijd over om te blokken. Ik had niemand in de familie verteld dat ik het deed, totdat het boek was uitgekomen en het uiteraard naar voren zou komen in interviews.'

Ze werkte voor een bureau dat voornamelijk de hogere kringen met taartshows bediende. O'Dell merkte dat de artsen, advocaten, zakenlui en politici voor wie ze haar kunsten vertoonde, veel grover bleken te zijn dan de kompels uit haar geboortestad. 'Ze hebben geld en denken dat ze zich daarmee alles kunnen veroorloven. Bouwvakkers en vrachtwagenchauffeurs blijken veel meer respect voor vrouwen te hebben. Nee, de mannen die ik op vrijgezellenfeestjes tegenkwam, hebben geen impact op mij gehad. Ze zagen je puur als een stuk vlees. Het was altijd hetzelfde werk: dezelfde taarten, dezelfde dansjes, dezelfde mannen, geen boek waardig.' Lachend: 'Verwacht van mij dus geen Bekentenissen van een Stripteasedanseres.'

Tawni O'Dell - Aan het Einde van de Wereld. Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 352 pag.