Bestaansrecht (column, 2013)

BESPIEGELINGEN OVER DE GOUDEN STROP

(Door Tomas Ross)

Na de peuteropvang, de AOW en het verpleeghuis nu dus ook een eigen bijdrage aan de Gouden Strop. Tja, dan is ’t pas echt crisis. Aan de CPNB voortaan door de uitgevers van spannende boeken te betalen 160 euro per ingezonden titel, 1600 voor het winnende boek. Maar vanzelfsprekend wel weer korting, want het is daar aan de Amsterdamse Herengracht net het Torentje waar de tering naar de nering wordt gezet. Of de nering naar de tering, om ’t Haags te houden. Het geijkte werk: bezuinigingen verkopen als 'investeren in de toekomst'. Je hoort dat wel vaker, paradoxaal vooral bij dreigende faillissementen. De eigen bijdrage. Loonoffer. Of de werknemers een kleine donatie willen doen. Dan weet je het wel.

Navrant was de reactie van de voorzitster van het Genootschap van Nederlandstalige Misdaadauteurs (GNM), Wendela de Vos, dat de prijs nu 'veilig' is gesteld. Het tegendeel lijkt wáár, gezien alle negatieve reacties. De Vos, burgemeester in oorlogstijd, voorzitster van wat ooit een belangenclub had moeten zijn, die de Strop, het paradepaardje van het GNM , het enige wat die club nog had, bij gebrek aan visie en doorzettingsvermogen dan maar weggeeft terwijl je op je vingers kon uitrekenen dat het bezuinigingsmes al werd geslepen. Ook al zo’n Haags verkooppraatje. Het eigen falen verdoezelen onder het motto 'veilig stellen'. Je hóórt Rutte glimlachen.

’t Was vooral zo frappant omdat La Wendela, samen met Corine Hartman en met mij naar aanleiding van mijn kritische bespiegelingen op deze blog over de Strop, juist deze maand zou overleggen met de directie van de CPNB hoe het anders zou kunnen en moeten met onder andere de Strop. En daarmee doelden Hartman en ik zeker niet op de nu 'aangepaste' reglementen van de CPNB. Maar Wendela c.s. kennelijk wel. Zoals wijlen Theo van Gogh placht te zeggen: met zulke vrienden heb je geen vijanden meer nodig.

Goddank krijgt het GNM-lid voor zijn/haar contributie nog het jaarlijkse Mystery Dinner, ook al is dat nu gereduceerd tot Mystery Lunch (!). Het mysterie dan: géén soep, geen broodje. Wat wél?

Ik zeg niet vaak dat het vroeger beter was maar je kreeg wél fatsoenlijk te eten (en te drinken). Plus een echt mysterie.

Het GNM meldt onderaan zijn website: 'Vrij en Onafhankelijk, geen sponsoren, geen reclame'. 

Hoe naïef kun je zijn.

Voor alle duidelijkheid, ik ben nog steeds van mening dat de Gouden Strop na meer dan 25 jaar geen bestaansrecht meer heeft, een te kleine genreprijs voor een klein clubje. Die meer dan honderd ingezonden titels zegt me ook niet veel. Ik ken in Nederland honderden voetbalclubs die mee zouden willen doen aan de Champions League. ’t Is net zoiets als oplage- en kijkcijfers, alsof kwantiteit bepalend zou zijn voor kwaliteit. (Als er in 1933 een publieksprijs voor het beste boek zou hebben bestaan, was die voor 'Mein Kampf' van A. Hitler)

Maar goed, democraat in hart en nieren, het ding bestaat nou eenmaal, dus om met Reve te spreken: 'Moedig voorwaarts.'

Voor nog meer duidelijkheid, ik ben niet tegen eigen bijdragen, ik ben er zelfs vóór. Net als voor sponsoring en reclame. Waarom niet? Is Ajax geen onafhankelijke vereniging omdat de club wordt gesponsord?

Sterker, toen we in 1985 met de Strop begonnen, werd de prijs geheel en al gesponsord. Betaald uit bijdragen van uitgevers aan het, inderdaad, vrije en onafhankelijke GNM, ter promotie van het Nederlandstalige spannende boek, een belang dat de uitgevers van dat genre, net als de boekwinkels, bibliotheken, drukkers, zetters, recensenten en auteurs gezamenlijk hadden. En nog immer hebben. De prijs toen was 10.001 gulden, krankjorum genoeg ongeveer even weinig als nu in 2013. Er waren toen vijf grote uitgevers die Nederlandstalige thrillers publiceerden benevens een rits kleintjes. Ook niet veranderd. Samen betaalden zij naar rato die 10 mille, ik deed er een gulden bij omwille van de publiciteit.

Ik weet wel dat de tijden toen gunstiger waren maar als nu de financiering van 10.000 euro op dezelfde wijze als toentertijd zou worden geregeld , zou dat een stuk redelijker en evenwichtiger zijn dan hetgeen de CPNB nu wil. En een stuk goedkoper ook. De zeven huidige grote(re) uitgevers zouden dan bijvoorbeeld duizend euro jaarlijks inleggen (= 7000), de naar schatting 15 kleinere uitgeverijen elk 200. Ongeacht dus het aantal in te brengen titels want, zoals door velen opgemerkt, dat is een krankzinnig criterium waardoor je de kleinere uitgever en zijn auteurs benadeelt, zeg maar gerust buitenspel zet. Dat het, zoals anderen beargumenteren, een goed selectiecriterium zou zijn, is aperte nonsens. Uitgevers noch geld bepalen de selectie voor de Gouden Strop, dat doet een jury, wat daar ook op aan valt te merken.

Volgens de CPNB-reglementen: stel, bij 'mijn' uitgeverij De Bezige Bij publiceren jaarlijks circa tien Nederlandstalige misdaadauteurs. De Bij krijgt korting, dus om en nabij 1400 euro voor tien ingebrachte titels. Wanneer één ervan de Strop krijgt, nog eens 1600, = 3000.

In mijn voorstel blijft het, de Bij een grote speler, bij 1000.

Een kleintje als Ellessy met jaarlijks zes titels zonder korting in mijn voorstel een vaste bijdrage van 200. Bij CPNB 640 en dan moet er geen titel bijkomen wat Ellessy en zijn auteurs alleen maar benadeelt in plaats van stimuleert.

Goed, ik weet uit ervaring dat er meer kosten aan de Strop zijn verbonden, de uitreiking, de promotie, de reiskosten en het flesje wijn voor de juryleden. Maar als ik zo eens naga dat er meer dan honderd titels per jaar worden ingestuurd, betekent dat idealiter voor de CPNB zeg zo’n 17.500 aan bijdragen(inkomsten). Plus nog eens 1600 voor de Stropwinnaar, ruim 19.000 euro. Mooi, 9 mille nog te besteden.

Maar dat is natuurlijk flauwekul. Die P in CPNB staat voor Propaganda en daar is dat instituut ook voor opgericht en wordt het al betaald, onder meer door diezelfde uitgevers! Dubbelop dus. En kom nou niet aan dat het voor andere prijzen of in de buitenlanden er zo aan toe gaat. Daarmee wordt de redenering toch niet valide? Dan wil ik ook graag een lager belastingtarief zoals dat in heel veel buitenlanden geldt. Of afschaffing van de wegenbelasting zoals in de rest van de wereld. Of…

Zo’n redenering wordt alleen maar toegepast als ’t in je straatje van pas komt. Onzin.

Nu wat anders :

Het GNM int op basis van het aantal leden in 2013 (102) zo’n 16.000 euro aan contributie. Daar kun je aardig voor lunchen, zelfs als je er een pasteitje bij neemt. Doe maar ’s gek. Stel dat zo’n hapje 50 euro de man/vrouw kost, stel ook dat er maximaal 75 van die 102 op komen dagen (en dat is dan nog veel), dan is dat 3750,-. Resteert dus ruwweg 12.000 euro.

Bestuursleden krijgen niet betaald, vergaderen kost niets, een excursietje per jaar met eigen reiskosten, een website die bitter weinig voorstelt, geen huisvestingkosten, wat zal ’t wezen? Nog eens duizend? Tweeduizend?

Nog steeds voldoende om de prijs zelf te bekostigen afgezien van de huur van een locatie, een welkomstdrankje, apparatuur, etcetera.

O ja, ook de Schaduwprijs brengt kosten met zich mee. In zijn reactie stelt Jac. Toes dat er van die debuutprijs niet veel terecht is gekomen. Dat is niet waar, het is wel degelijk een stimulans en aanmoediging geweest. Maar gewéést. Ik riep de prijs indertijd in het leven omdat ik het er niet mee eens was dat debutanten de Gouden Strop niet konden winnen. Sinds Elvin Post dat echter als debutant in 2004 wél deed, is de Schaduwprijs sindsdien dus overbodig. Weg ermee dus.

Basisinkomsten van het GNM nu dus 16.000 euro van leden onder wie 27 uitgevers. Waaronder vijf grote spelers op de markt. Laat die 27 geen contributie betalen maar wel de Strop bekostigen volgens bovenstaande regeling. Naar draagkracht dus zoals hiervoor omschreven. Geschatte inkomsten 26.000. Verlies aan contributie 27 x 150 euro = 4050. Netto winst 21.950. Plus dus geïnde contributie van 75 auteurs en recensenten = 11.250. Totaal: 33.200 euro.

Daarmee ben je niet alleen gered en hou je je onafhankelijke positie, je kunt nu meer doen aan belangenbehartiging, aan activiteiten en eindelijk ook het geldbedrag van de prijs substantieel verhogen. En nog steeds zonder externe sponsoren. Maar waarom die niet gezocht, hoe moeilijk als het ook zal zijn in deze tijden? Waarom geen reclame op die Avond van het Spannende Boek? Schenk maar exclusief Heineken, laat de KRO maar leden werven, een computerbedrijf zijn PC’s aanprijzen, verzin een mystery-trip met de NS. Beloof BMW een geschenkboekje waarin de held BMW rijdt, laat hem Johnny Walker drinken (jammer dat de sigaret is uitgebannen).

De enige invloed en rol die het GNM na de uitverkoop van de Strop nu nog heeft, is de samenstelling van de jury. Daarin ziet La Wendela dan ook meteen de onafhankelijkheid en slagvaardigheid van het GNM. Flauwekul. De CPNB veranderde die samenstelling al meteen door vanaf heden één recensent in te ruilen voor een boekhandelaar dan wel bibliothecaris 'met kennis van zaken'. Van mij mag ’t al vraag ik me af hoe je die kennis dan meet. Testje? Ballotage? ’t Blijft toch altijd een kwestie van smaak, nietwaar?

Ik weet alweer uit ervaring hoe lastig het is om steeds weer nieuwe, deskundige juryleden te vinden, een probleem dat overigens bij elke prijs, en niet alleen literaire, speelt. Ik ga geen namen noemen maar sta wel eens paf wie er nu weer met de haren bij werden gesleept. Jac. Toes lijkt de voorkeur te geven aan het Duitse systeem waar collega-misdaadauteurs het oordeel vellen maar dat is natuurlijk de duivel verzoeken. Afgunst, haat, nijd, vriendjespolitiek, niets is de misdaadauteur vreemd. Opnieuw: met zulke vrienden heb je geen vijanden meer nodig. Slecht idee dus.

Wat je ook doet, wie je ook kiest, juryleden sluiten per definitie compromissen tussen hun eigen voorkeuren die dikwijls in dat kleine wereldje ook al door subjectieve factoren zijn gekleurd (niet licht zal ik vergeten waarom ik de vierde Gouden Strop niet kreeg!) – dat zij zo, maar liever een vast, om de zoveel jaar, roulerend gezelschapje van deskundige recensenten van naam en faam, dan de geijkte BN'er of een debutant van een of ander plaatselijk sufferdje. Neem tien recensenten van allure, die zijn er, neem zes boekhandelaren die het genre liefhebben en neem alleen een BN'er die er weet van heeft, van misdaadboeken, van misdaad, justitie, politie, recht. Lubbers, Peter R., Holleeder, Spong, Joris Demmink, Britta Böhler, Winnie Sorgdrager, Arthur Docters van Leeuwen, Marian Husken – bijvoorbeeld.

Afgezien daarvan heeft de keuze van een jury geen barst te maken met de zogenaamde onafhankelijkheid van het GNM. Die heb je alleen als je zelf de organisatie en de reglementen van de prijs en prijsuitreiking bepaalt. Dat privilege is vergeven, en daarmee ook het bestaansrecht van het GNM.

Tenzij.... 

Ik heb niets tegen de CPNB, integendeel zelfs, een geoliede club waaraan we veel te danken hebben, maar ik vraag me wel af wat ze daar op de Herengracht zullen doen als (een deel van) de uitgevers afhaken. Wat te oordelen aan de reacties me niet onwaarschijnlijk voorkomt. Is ’t daarom niet verstandiger, én voordeliger en minstens zo effectief, wanneer het GNM, waarin die uitgevers toch al een behoorlijk aandeel hebben, alsnog met bijvoorbeeld bovenstaande ideeën daar op die gracht aan tafel schuift? Want dat je de CPNB nodig zult hebben, staat buiten kijf, zie de Maand van het Spannende Boek, zie het geschenkboekje, het netwerk, de promotie, maar daarom hoe je jezelf toch niet uit te schakelen?

Tomas Ross (Den Bommel, 1944) is het pseudoniem van Willem Pieter Hogendoorn. Sinds 1980 heeft hij tientallen boeken gepubliceerd. Ross werd driemaal bekroond met de Gouden Strop. Hij nam in 1986 het initiatief tot de oprichting van het Genootschap van Nederlandstalige Misdaadauteurs. Naast romanschrijver is hij ook scenarist, onder meer van de series 'De Brug', 'Bernhard, Schavuit van Oranje' en '0605'. Eind oktober verschijnen bij zijn eigen imprint bij uitgeverij De Bezige Bij/Cargo, Tomas Ross Crime, de eerste drie thrillers. Een daarvan is 'De tweede november', geschreven door Ross zelf, over de moord op Theo van Gogh. Bij Tomas Ross Crime komt dan ook 'Versleuteld. Het Pearl Harbor complot' uit, het debuut van Donald Nolet.