(Door Hans Knegtmans)
Nederlandse thrillervertalingen zijn vaak bar en boos. In de vertaling van Jesse Kellermans 'The Executor' ('Waarschuwing') bleek dat Bob Snoijnk volstrekt in het duister tastte over hoe in de VS een academische opleiding in elkaar steekt. Lees hiervoor mijn recensie op De Spanningsblog. Wat die recensie niet vermeldt, is dat Snoijnk ook niet thuis geeft als het om sport gaat. In hetzelfde boek heeft de hoofdfiguur de tijd aan zichzelf, zodat hij nu 'de dagspelen van Fenway' kan bezoeken. Nooit van gehoord? U bent niet de enige. Snoijnk weet kennelijk niet dat Kellerman de middagwedstrijden van baseballclub Boston Red Sox bedoelt. Als hij even had gegoogeld, had hij heel misschien deze fout niet gemaakt.
Bobs vakgenoot Paul Heijman, vertaler van het beroemde 'The Given Day' ('De infiltrant', van Dennis Lehane) is evenmin een sportliefhebber. De World Series, om het Amerikaanse baseballkampioenschap, ging in 1918 tussen de Chicago Cubs en - alweer - de Boston Red Sox. Heijman legt uit dat, om reiskosten te besparen, de wedstrijden dat jaar in twee steden werden gespeeld: eerst drie in Chicago en vervolgens maximaal vier in Boston. Denkfout. Heijman heeft verzuimd op te zoeken wat het gebruikelijke schema van de World Series is. Normaal zouden er eerst twee wedstrijden in Chicago zijn gespeeld, daarna maximaal drie in Boston (op Fenway!!), en dan zonodig weer terug naar Chicago voor de laatste twee wedstrijden. De bezuiniging zit hem dus niet in het aantal steden, maar in het wedstrijdrooster (3–4 in plaats van 2–3–2). Eén treinreis in plaats van twee.
En nu is Lehane wederom de pineut. In 'Het verleden spreekt' raakt hoofdpersoon Patrick in gesprek met drie middelbare schoolmeisjes. Hoewel, 'gesprek' is een groot woord. Ze zeggen dingen als: 'She, like, listened? But if you waited for her to tell you stuff, you'd, like, wait a long time.' Patrick overweegt een geweer te kopen om zichzelf voor zijn kop te schieten. Hoe zou je het stopwoordje 'like' moeten vertalen? 'Zeg maar',zou ik denken. Het stopwoord van de laatste vier, vijf jaar, en het betekent ook nog eens hetzelfde.Maar vertaler Hugo Kuipers komt waarschijnlijk nooit onder de mensen. Hij vertaalt 'like' als 'dus'. Nu weet ik dat 'dus' ooit een modewoord is geweest, maar dat is alweer een jaar of vijftig geleden. Mijn tantes van vaders zijde gebruikten het graag, soms als een hele zin: 'Je kunt natuurlijk ook lijn 12 nemen, maar die gaat over de Mijnsherenlaan, en dan doe je er tien minuten langer over. Dus.' Taalkennis en –gevoel zijn niet echt Hugo's ding. In mijn recensie citeer ik een grap van Patrick Kenzie: 'Laat hem tot tien tellen.' 'En wat ben je wijzer geworden als hij dat niet kan?' Voor de duidelijkheid: dit is míjn vertaling. In Kuipers' versie antwoordt Patrick: 'Zou het je verbazen als hij dat niet kan?' Vermoedelijk besefte Kuipers überhaupt niet dat het hier om een grap ging. Arme Lehane. En arme lezer, die vijftien euro neertelt voor een prulvertaling.
9 opmerkingen:
De alwetende recensent versus de prulvertalers.
Als een lijnrechter steken ze hun vlaggetje omhoog zodra ze iets beter weten dan een vertaler, zoals in dit geval de Amerikaanse honkbalcompetitie, dolgelukkig wanneer ze er een op een fout kunnen betrappen en kunnen corrigeren.
En het dan ook nog op de persoon spelen.
Bah!
Trouwens, het 'like' in de Amerikaanse spreektaal stamt uit de periode 1975-1980, dus als je dat vertaalt met 'zeg maar', breng je de lezer wat betreft het tijdsbeeld flink in verwarring.
Vertalers en recensenten, hebben inderdaad een moeilijke relatie.
Eerstgenoemden worden in de besprekingen steevast met de vinger gewezen als ze in de ogen van de recensent hun werk niet goed gedaan hebben. Maar worden compleet genegeerd als er niets op hun werk aan te merken is. Het is dus volgens mij de meest ondankbare job in het boekenvak.
Als recensent moet je dan ook vraagtekens durven plaatsen bij hun werk en je afvragen hoe het komt dat er soms wat rammelt. Navraag bij (originele) uitgever en auteur en contact met de vertaler zelf levert soms andere inzichten op.
Zo mocht ik volgende feiten al ervaren:
* dezelfde fout of vreemd woordgebruik kwam ook voor in het origineel werk
* tijdsdruk en gebrek aan (financiële) mogelijkheden maken het de vertaler onmogelijk degelijke research te doen
* soms kiest een vertaler met opzet voor een niet-letterlijke vertaling omdat dit nu eenmaal beter in de sfeer van het boek past.
En en slotte: het zijn ook maar mensen die hun werk zo goed mogelijk proberen te doen en niet alles (kunnen) weten.
Uit de grond van mijn hart hoop ik dat er ook vertalers op dit artikel gaan reageren. Niet vanuit de verdediging schietend op alles wat beweegt - want dat is het werk van de recensent ;-) - maar louter informatief. Misschien is het zelfs geen slecht idee om een paar van de vaste waarden in het vertaalvak voor de micro te halen en wat plaats te geven op de spanningsblog in de vorm van een interview of column.
Groet,
Eric
Ik verwijs de schrijver en de lezers van deze recensie graag naar het vertalersblog Boekvertalers.nl, met allerlei boeiende achtergrondinformatie over ons prachtige vak.
Lidwien Biekmann (vertaler)
En dan misschien vooral naar een stukje op Boekvertalers.nl met een reactie op een soortgelijk artikel in Vrij Nederland:
http://www.boekvertalers.nl/2007/06/01/vrij-nederland-28e-detective-en-thrillergids-vertaalniveau-daalt/
Roswitha Pennewip
Een uitnodiging die ik niet kan laten schieten... Dank voor je nuancerende woorden en je inzicht, Eric.
Maar hoe waar het ook is dat tijd en financiële vergoeding in geen enkele reële verhouding staan tot het werk en hoe menselijk vertalers ook zijn, het vak van vertalen bestaat nu eenmaal voor minstens een kwart uit het naslaan van alles wat je klompen aan nattigheid laten doorkomen. Ik moet deze Hans gelijk geven als hij zegt dat er fouten worden gemaakt die niet gemaakt hadden hoeven worden.
Vertalersfouten, bedoel ik dan, niet de fouten van redactie of uitgever, die een vertaler grijze haren kunnen bezorgen voor zover hij/zij ze nog niet heeft uitgetrokken. En van het jammerlijke soort: fouten die met een googelsessie van drie minuten of minder voorkomen hadden kunnen worden. Of fouten die helemaal te maken hebben met een tenenkrullend gebrek aan inlevingsvermogen.
Dat laat onverlet dat deze ontbezoeming over de ergernis bij een paar thrillervertalingen niet zozeer een recensie is als wel onder de noemer column valt.
vriendelijke groeten,
Ine Willems (boekvertaler en - zucht - vast geen onfeilbare)
Ik zoek elk twijfelgeval, hoe klein ook, op met Google of in de Wikipedia, de steden en snelwegen e.d. met Google Maps, en voor de beschrijvingen van bestaande gebouwen maak ik sinds enige jaren - had ik veel eerder moeten doen - gebruik van Google afbeeldingen, om zelf te zien hoe het eruitziet.
Verder is een netwerk van specialisten - die je kunt bellen of mailen - ook heel handig.
Ik heb inmiddels al een arts, een paar advocaten en een rechter, een apotheker, mensen die alles weten van auto's, motoren, schepen en vliegtuigen, sportkenners, rechercheurs en andere politiemensen, en een operatie-assistente.
Ben nog op zoek naar een chirurg; weet iemand er een voor me?
Het vertalen van grappen en woordspelingen blijft lastig en soms moet je improviseren of zelfs een geheel nieuwe grap bedenken, dat laatste meestal in overleg met de redactie van de uitgeverij, dus een goed, prettig contact met je redacteur is van groot belang.
Helemaal perfect wordt het nooit, maar we streven er wel naar, toch?
Houd moed, collega's, en laat je niet op de kast jagen, zoals ik me in mijn eerste reactie heb laten doen. :)
Dank voor de reacties en de link. Hij staat al tussen mijn favorieten.
@ Martin: precies. Je boort duizend-en-een bronnen aan, strikt een cultuurhistoricus hier, een monteur daar (ik heb, vrees ik, alleen een lijkschouwer en een hoogleraar forensische tandheelkunde voor je), legt een jagersgezelschap het vuur aan de schenen over antieke dubbelloops jachtgeweren van Belgische makelij en... het blijft streven.
Mijn grootste ergernis is wel als je een eigen vertaling terugleest en dán, TE LAAT, op dat enig juiste woord komt. Of een komma faliekant verkeerd ziet staan. Een zin die zoveel soepeler had gekund. Dicht dat boek, volgende keer beter. En jullie?
Ine
Een andere Ine. Op de site van de vertalers las ik ook dat het soms hangen en wurgen is om een boek fatsoenlijk te vertalen of beter te maken. Omdat de oorspronkelijke versie geen echt goed boek is. Waarom horen we dat nooit? Dat een vertaling beter is dan het originele boek. Want dat zal vast voorkomen.
Vertalen is een vak. Sommige mensen lezen een boek graag in de oorspronkelijke taal en meten zich dan bij voorbaat een mening aan over de vertaling (is nooit beter altijd slechter). Ik vraag me dan altijd af of de beide versies goed zijn bestudeerd en vergeleken. Daarna een oordeel. Tot die tijd past bescheidenheid. Schoenmaker blijf een beetje bij je leest.
Een reactie posten