Noah Charney (interview, 2008)

Eerbetoon aan strijd tegen kunstcriminaliteit

(Door Arno Ruitenbeek)

AMSTERDAM - Slecht nieuws voor het Westfries Museum in Hoorn. De kans dat het de schilderijen ter waarde van tien miljoen euro die in 2005 werden ontvreemd ooit terugkrijgt, is te verwaarlozen.

Boodschapper Noah Charney dient niet te worden onthoofd, maar gesteund en geprezen. Als er iemand is, die strijdt tegen kunstdiefstal, is het wel deze kunsthistoricus en schrijver van De Caravaggio kunstgreep. Deze debuutthriller ligt sinds enkele dagen bij de Nederlandse en Belgische boekhandels.

In Rome, Parijs en Londen worden drie schilderijen gestolen. De diefstallen hangen met elkaar samen. De Amerikaan Charney (28) laat de lezer lekker lang in het ongewisse over de dader(s), mede door kleurrijke en twijfelachtige speurneuzen, wetenschappers en betweters op te voeren. Een letterlijke vertaling van de originele titel The Art Thief (De kunstdief) zou daarom veel beter zijn geweest. Bovendien was dan voorkomen dat de potentiële koper denkt: 'Oh hemeltje, alweer een 'De Da Vinci Code'. Het is zowel fictie als non-fictie. Charney: 'De beste manier om kennis over te dragen.'



Hij is ter promotie vanuit Slovenië, waar hij criminologie doceert aan de universiteit van Ljubljana, naar Amsterdam gekomen. Wat hem tevens de gelegenheid biedt zijn Nederlandse vrienden en collega's weer te ontmoeten. In de herfst van vorig jaar woonde hij samen met zijn Sloveense vriendin in Leiden. In september gaan ze trouwen en houdt het gereis (althans) voorlopig op, want dan vestigen ze zich in Rome.

De Italiaanse hoofdstad wordt aldus de hoofdvestiging van de door Charney opgerichte Vereniging voor Onderzoek naar Misdaden tegen de Kunst, Arca (Association for Research intro Crimes against Art). Het is een internationaal gezelschap van kunsthistorici, criminologen, directeuren beveiliging van musea en rechercheurs. 'Van die laatste beroepsgroep zijn er helaas nog veel te weinig. De meeste landen hebben geen politieagenten die gespecialiseerd zijn in onderzoek naar kunstcriminaliteit. Engeland lijkt er met zes man van Scotland Yard warmpjes bij te zitten, maar hun werkgebied beperkt zich tot Londen. Nederland had er lange tijd eentje, een heel goede, die me recentelijk toevertrouwde dat politiek en politieleiding hem nu eindelijk serieus gaan nemen. Hij krijgt meer bevoegdheden en meer collega's.'

Zij zullen echter wel moeten worden opgeleid. 'Arca biedt in Rome postacademische zomercursussen voor maximaal twintig personen. Die snijden we toe op de politie, omdat het belangrijk is dat ze leren hoe de kunstmarkt en –wereld in elkaar zitten.'

De verhuizing naar Italië heeft alles te maken met zijn vak, zijn liefde en Arca. 'Italië is de grote uitzondering op de regel. Het heeft driehonderd kunstrechercheurs. Zij vormen een onderdeel van de carabinieri, de paramilitaire politie. De Italianen werd in 1969 de ogen geopend met de diefstal van een werk van Caravaggio uit een kerk in Sicilië. Mijn roman is in die zin een eerbetoon aan het Italiaanse streven om kunstcriminaliteit tegen te gaan.'

KUNSTRECHERCHE

Kunstcriminaliteit is internationaal gezien de vierde 'illegale industrie', na drugs, wapens en witwasserij. Er gaat naar schatting zes tot acht miljard euro per jaar in om. In Italië hadden tot de oprichting van de kunstrecherche dertigduizend en sindsdien jaarlijks twintigduizend kunstdiefstallen plaats. In andere Europese landen zijn dat er twee- tot zeshonderd, in Nederland vier- tot zeshonderd.

'Begin jaren zestig ontdekte de georganiseerde misdaad dat kunst veel geld in het laatje bracht. Dieven konden miljoenen losgeld vragen voor gestolen schilderijen of op de zwarte markt ruilen tegen drugs of wapens. Weinigen weten dat terrorisme wordt gefinancierd met gestolen kunst. Het wordt de dieven gemakkelijk gemaakt. Musea waren en zijn vaak nog steeds slecht beveiligd. Aangifte doen ze niet, uit schaamte, de slechte publiciteit en om te voorkomen dat ze geleende stukken aan de bang geworden eigenaren moeten teruggeven. Privéverzamelaars doen evenmin aangifte. Hun kostbare bezittingen zijn niet geregistreerd, anders moeten ze belasting betalen. De straffen zijn overal laag.'

Hoe bekender het werk, hoe groter de kans dat het terugkomt. 'Een Rembrandt of Van Gogh is niet te verhandelen. Geloof niet de boeken en films zoals 'The Thomas Crown Affair' die stellen dat privéverzamelaars opdracht geven tot diefstal. Zo'n meesterwerk wordt gepikt voor het losgeld.'

De redelijk onbekende schilderijen die drie jaar geleden uit het Westfries Museum in Hoorn werden gestolen, zijn volgens Charney wel bij rijke collectioneurs terechtgekomen. 'De dieven hebben de kandidaat-kopers van tevoren zorgvuldig gescreend. De stukken zijn mogelijk veranderd. Er is een stuk vanaf gesneden, karakteristieke onderdelen zijn overgeschilderd.'

Noah Charney - De Caravaggio Kunstgreep. Vertaling Jet Matla. Uitgeverij Luitingh, 352 pag.

Foto: GPD/David van Dam