De zieners (achtergrond, 2011)

Thrillerschrijvers zagen 9/11 aankomen

(Door Peter Kuijt)

De Amerikaanse thrillerauteur Tom Clancy publiceerde in 1994 zijn boek Debt of honor (Ereschuld in Nederlandse vertaling). Daarin laat de schrijver, mogelijk geïnspireerd door de ramp in 1992 met de El Al Boeing in de Bijlmer, een volgetankte Jumbo Jet bestuurd door een verbitterde Japanse piloot neerkomen op het Capitool in Washington D.C. De president en talrijke leden van het Huis van Afgevaardigden komen om het leven.

Tegenover de BBC verklaarde Clancy later dat hij de plot van het boek had besproken met een Amerikaanse luchtmachtofficier. 'Die keek me met grote ogen aan. Deze mogelijkheid hadden ze nooit besproken.'

Politici, leger en inlichtingendiensten werd na de aanslagen van 11 september 2001, vandaag precies tien jaar geleden, 'gebrek aan verbeelding' verweten. Niemand had zich kunnen voorstellen dat terroristen zo succesvol aanslagen van een dergelijke omvang hadden kunnen uitvoeren.

Maar fictieschrijvers konden dat wel. De aanslag in 1983 met een vrachtwagen vol springstoffen op een Amerikaanse legerbasis was voor Frederick Forsyth (foto) de aanleiding voor de opzet van een nieuwe thriller. Forsyth stelde zich een terrorist met een vliegbrevet voor. Zou die met een vliegtuig een aanslag kunnen plegen op een wolkenkrabber? De auteur liet het plan voor deze thriller varen omdat hij vond dat de aanslag gemakkelijk te kopiëren was door echte terroristen en omdat hij dacht dat zijn lezers het ongeloofwaardig zouden vinden.

Twee jaar voor de aanslagen deed schrijfster Catherine Coulter in de
thriller The Edge een griezelige voorspelling. Op pagina 19 laat ze een personage zeggen: ,,Misschien zou ik niet bij de contra-terrorismesectie terecht komen. Zeker niet na 11 september, toen de wereld veranderde.''

Ook de Britse acteur Michael Caine (foto) had voorzienende gaven. Hij had een plot bedacht voor een thriller, waarin terroristen een vliegtuig op een Londense wolkenkrabber laten neerstorten. Na de aanslagen in New York kon hij geen letter meer op papier zetten. ,,Het gebeurde echt'', zei Caine in een BBC-radioprogramma. ,,Ik was helemaal geschokt. Ik ben gestopt met schrijven.''

De aanslagen van 9/11 zorgden voor een enorme hoeveelheid aan non-fictie. Zes jaar na de aanslagen waren er ruim duizend boeken verschenen. Fictieschrijvers bleven aanvankelijk ver achter, kennelijk uit schroom om munt te slaan of hun fantasie te laten prikkelen door zo'n tragedie. Maar de laatste jaren zijn er in een gestage stroom thrillers geproduceerd met een link naar 9/11.

Nelson DeMille schreef in 'Wild Fire' (2006) over een rechts complot om een Amerikaanse nucleaire aanval op moslimterroristen uit te lokken. New York Times-journalist Alex Berenson won een Edgar Award met zijn Al Qaida-thriller De betrouwbare terrorist. De Deense schrijver Leif Davidsen laat in De vijand in de spiegel een taskforce oprichten om een Deens Al Qaida-kopstuk te bestrijden. Diens Ierse collega Glenn Meade voert in As van het kwaad een Al Qaida-topman op die de Amerikaanse regering chanteert met verspreiding van grote voorraden zenuwgas.

In De verdwenen broer van Mary Higgins Clark staan de dood van een vader tijdens 9/11 en de vermissing van een broer centraal. Veel lof kreeg de Amerikaanse auteur Olen Steinhauer voor diens De toerist, dat zich voor én na de tragedie in New York afspeelt. En in Op sterven na dood van Peter James grijpt de hoofdpersoon de chaos na de aanslagen aan om een nieuw leven te beginnen.

De terreur van Al Qaida heeft de interesse voor spionagethrillers aangewakkerd. Het werk van 'meesters in het genre' als John le Carré en Frederick Forsyth is nog steeds gewild. Goed ontvangen zijn ook de spionageromans van Dame Stella Rimington, voormalig directeur van de Britse geheime dienst MI5.

Ook Nederlandse auteurs hebben zich door 9/11 laten inspireren. Dit jaar verscheen van de hand van Simone van der Vlugt de thriller In mijn dromen over een helderziende kapster die een aanslag in Amsterdam ziet aankomen. Van der Vlugt verwijst volop naar de instortende WTC-torens, de exploderende treinen in Madrid en de aanslagen op het openbaar vervoer in Londen, maar schrijft ook alinea's vol over de Koran, die eerder verbindend dan polariserend werken.

In Advocaat van de vijand van strafpleiter Geert-Jan Alexander Knoops belandt een Amerikaanse advocaat zelfs op audiëntie bij een 'wijze' Osama bin Laden in het Pakistaanse hooggebergte. Tja, soms is fictie echt vreemder dan de werkelijkheid...