23 juni 2009

Een stokoude, gerimpelde koe (column, 2009)


BOVENMENSEN EN ONDERKNUPPELS

(Door Peter Kuijt)

Zoals u vast weet maakte de Duitse filosoof Friedrich Nietsche het begrip übermensch groot. Hij doelde daarmee op de individuele geest die zichzelf durft los te maken van het systeem. Helaas gingen de nazi's later op een bedenkelijke manier met deze term aan de haal en bij hun übermensch (de betere mens) verzonnen ze een mindere variant, de untermensch.

Die gedachte kwam bij me op na lezing van een column van Arjen Fortuin, coördinator literatuur bij NRC Handelsblad. Hij had door het Basisboek literatuur voor een lerarenopleiding gebladerd en kwam daar de namen tegen van onder anderen Saskia Noort, Simone van der Vlugt en Derwent Christmas. Hij was nog nooit zo veel namen van 'tweederangsauteurs' tegengekomen in een lesboek, smaalde Fortuin.

En om dat woord 'tweederangsauteurs' gaat het.

Als de literatuurkenner het over 'tweederangsauteurs' heeft, bestaan er in zijn universum kennelijk ook eersterangsauteurs. Goden en mindere goden, übermenschen en untermenschen. Saskia Noort en haar collega's zijn in zijn ogen minderwaardige schrijvers.

Nu kun je veel over Saskia Noort beweren. Dat ze – hoe succesvol ook – meer dan je lief is haar beklag mag doen in de media over miskenning, zure recensenten en het zijn van de publiekelijke pispaal. En dat ze de pest aan je heeft als je je kritisch hebt uitgelaten over een van haar boeken en dat ze de pest aan je blijft hebben.
Je kunt ruziën met Noort tot je een ons weegt en je gaat vervolgens weer over tot de orde van de dag. Maar het getuigt van een bijna misdadige arrogantie om iemand een tweederangsschrijver te noemen. Een auteur van een mindere soort, dus.

Het is even stuitend als een starnakelzatte Connie Palmen die op het Boekenbal Noort, andere blondgelokte auteurs en collega Kluun wegzet als nietsnutten. En u weet uit ervaring: als je dronken bent, zeg je dingen die je werkelijk meent.

Het is even pedant als waarmee literatuurrecensent Arie Storm het vaderlandse misdaadgenre beziet. Hij vindt het verstandig als we de maand juni met zo min mogelijk Nederlandse misdaadromans doorbrengen. Je gaat je tijd toch niet verdoen met die polderthrillerschrijvers? Volgens Storm zijn de afgelopen 20 jaar maar twee goede Nederlandse thrillers verschenen en laten die nu allebei net geschreven zijn door A.F.Th. van der Heijden.

Het is even tenenkrommend als de column van de criticus Arjan Peters die zich daarin vertwijfeld afvroeg waarom niemand op de Power of Plots 2008 het aandurfde om Simone van der Vlugt uit te jouwen. Omdat, meneer Peters, wij onderknuppels van het thrillergenre, toch nog iets van beschaving in ons hebben.

Cabaretier Herman Finkers vertelt in zijn laatste voorstelling 'Na de pauze' over Harry Mulisch, die zojuist een boek heeft voltooid. Mulisch beziet zijn werk en zegt: 'Dit is de hand van God'.
Hoe weet u dat zo zeker, meneer Mulisch?
'Ik schrijf beter...'
Door de zaal klinkt het instemmend: ja, zo is Mulisch.
Bij dit coterietje van Grote Schrijvers en Literatuurrecensenten die het enorm met zichzelf getroffen hebben, De Verhevenen, wil Tomas Ross al jaren aanschuiven. Want Thrillers zijn immers ook een onderdeel van de Literatuur... Ross blies een discussie hierover laatst weer nieuw leven in door nog eens een keer te pleiten voor afschaffing van de Gouden Strop, de prijs die hij ooit zelf verwekte. Want met het in stand houden van die onderscheiding zouden thrillers nooit de prestige krijgen die ze toekomt. En het was toch maar een klein kringetje van schrijvers dat de prijs telkens kreeg.

Het is een stokoude, gerimpelde en het leven zat zijnde koe, die Ross uit de sloot getakeld heeft. Acht jaar geleden schreef René Appel al in een weerwoord op het pleidooi van zijn vakgenoot dat híj zich helemaal niet miskend, zielig of onderschat voelt. Appel heeft bewust voor het misdaadgenre gekozen. Sindsdien heeft Ross overigens nog een keer de prijs gewonnen, maar gingen ook auteurs als Elvin Post, Roel Janssen, Johanna Spaey, Charles den Tex en Marion Pauw met de strop aan de haal.

De Gouden Strop is de afgelopen jaren gedevalueerd, stelt drievoudig winnaar Ross. Jury's zijn in toenemende mate incompetent geworden, schreef hij onlangs in een bijdrage op de site Ezzulia. Maar namen van 'schuldige' juryleden noemt hij niet, zodat je ook hoogleraar Literaire kritiek Elsbeth Etty (in 2008 jurylid) kennelijk als onbekwaam mag beschouwen.

Natuurlijk kan het altijd beter. Als je weet dat de jury van de Gouden Strop van dit jaar slechts twee keer bijeengekomen is en juryvoorzitter Agnes Jongerius zich de eerste keer liet vertegenwoordigen door een vertrouweling van de vakcentrale, dat jurylid Martin Koolhoven tussentijds opstapte omdat hij naar zijn zeggen slecht werd geïnformeerd, dan krab je je toch even achter de oren. Maar om nu alle juryleden als incapabel weg te zetten, is wat al te kras.

De ingezonden boeken worden ook steeds slechter, stelt Ross, die publiekelijk heeft toegegeven haast nooit Nederlandse thrillers te lezen. De vijf genomineerde boeken heeft hij ook niet doorgebladerd, maar hij vond Marion Pauw een slechte winnaar omdat ze het in een reactie had over 'uitgediepte karakters' om vervolgens te zwijgen over het belangrijkste onderdeel van een thriller, 'de plot'.
Thrillerauteurs verdienen erkenning uit de Literaire Wereld, vindt Ross, en dat kan alleen als die Strop wordt opgehangen en 'we' massaal meedoen met de Ako- of de Libris-prijs.

Die erkenning zal er nooit komen. Subsidieaanvragen van misdaadauteurs worden door het Fonds voor de Letteren niet serieus genomen en bij mijn weten haalde slechts één keer een thrillerauteur de longlist van de Ako-prijs: Charles den Tex. Om waardering smeken van de Bovenmensen is een kansloze missie. Er is sprake van een ondoordringbare 'cordon literair', zoals Jac. Toes al eerder schreef.

Het zal toch allemaal van die vermaledijde Gouden Strop moeten komen. Hoe Ross er ook over moge denken, de prijs is zo langzamerhand een merknaam geworden. Inderdaad, nog niet zo prestigieus als de Edgar Allan Poe Awards of de Daggers, maar die prijzen bestaan dan ook al decennia langer.

En er is van alles te bedenken om van die Strop een hogelijk gewaardeerde literaire onderscheiding te maken.
Allereerst: verhoog het bedrag. Die schamelijke tienduizend euro is omgerekend nog steeds minder dan de vijfentwintigduizend gulden van weleer. Schaf de publicitair nauwelijks interessante Schaduwprijs af – debutanten mogen immers gewoon meedoen met de grote thrillerprijs, zie de bekroning van Elvin Post - en voeg die duizend euro bij de Strop. Behoud het geldbedrag van de sponsorende boekenketen, maar vraag de gezamenlijke uitgeverijen ook om een substantiële bijdrage. Laten we zeggen: tweeduizend euro per uitgever, moet te doen zijn. Moet je zien wat er dan voor financieel aantrekkelijke 'award' uit komt rollen.

Over de jurysamenstelling kan je ook een boom opzetten. Begin daar vroeg mee, net na de uitreiking van de Strop. Zoek nieuwe juryleden nu al aan, in plaats van in het vroege voorjaar. Laat ze vaker bijeenkomen, zodat de schroom minder wordt om op het scherpst van de snede over de inzendingen te discussiëren. Benoem mensen met – bewezen – verstand van zaken, geen boekverkopers die kwaliteit aflezen aan hoge stapels en helemaal geen BN'ers die een 'trillertje voor af en toe' leuk vinden.
Maak van de uitreiking van de Strop geen benauwde, kleffe bedoening in een te warme Melkweg, maar bedenk er een avondvullend tv-programma omheen, met discussies, reportages, een quiz, spannende filmfragmenten en als klap op de vuurpijl die prijs.

Tomas Ross is een begenadigd schrijver, de enige in zijn soort van factionthrillerauteurs en een uitstekende verhalenverteller. Koop vooral zijn boeken en verheug u bij voorbaat op een boeiende avond als hij in de buurt een publiek optreden geeft. Maar laat Ross nu eens een daad stellen in plaats van het herhalen van mantra's. Het zou hem sieren als hij voortaan zijn boeken niet meer inzendt voor de Strop, maar uitsluitend gaat meedraaien in de race om de Gouden Uil, de Ako- of de Libris-prijs. Met zijn recente uitval naar zijn eigen 'kindje' heeft hij van de winnaar van de Gouden Strop 2010 bij voorbaat al een verliezer gemaakt. De jury van volgend jaar moet vooral volkomen vrij worden gelaten in het bepalen van een winnaar, zonder achteraf de toorn van Ross te moeten vrezen.

11 opmerkingen:

charlesdentex zei

René Appel haalde ook een keer de longlist van de Libris literatuurprijs. Ik weet alleen niet meer in welk jaar en ook niet meer met welke titel. Maar dat moet te achterhalen zijn.

Voor de rest: goeie column. Dat de hoge cultuur en de lage cultuur elkaar nog lang in de haren mogen zitten!

Jurgen zei

Charles,

dat was 2002. Met Zinloos geweld was René Appel opgenomen op de longlist.

Gr.,
Jurgen

Hans Pos zei

Er is voor de uitreiking van de Gouden Strop een veel interessanter alternatief dan het zouteloze achteraf kamertje waar deze prestigieuze prijsuitreiking nu plaatsvindt.

Namelijk: het International Filmfestival by the Sea in Vlissingen (elke jaar in september, nu a 11 jaar lang). Het is het festival waar film en literatuur elkaar ontmoeten. De uitreiking zou op een van de avonden tijdens het festival kunnen plaatsvinden, compleet met een film ervoor (of erna); talkshow, lezing, feest, pers, rode loper en wat je je nog meer kunt indenken. Het belangrijkste van dit alles: het is een plek en een gelegenheid met allure, een warme ambiance, liefde voor het vak, film en boek. Een plek waar de Gouden Strop gewoon thuishoort, als een van de highlights van een festival dat elk jaar groeit in importantie.
It's the place to be!

Remko Meddeler zei

Soms lees je teksten die je zelf (ongeveer) zo had willen schrijven ...

Mooie samenvatting van en scherpe visie op wat er in deze Spannende Maand rondom de thriller gaande is, Peter.

Unknown zei

De opmerking van Hans Pos om als lokatie aan het Festival By The Sea te denken is zo gek nog niet. Of beter: het is de geniale uitweg. Het biedt zelfs perspectief op een internationaal georiënteerd platform. En op een nieuw publiek, want veel Amsterdammers die tijdens Power of Plots de snikhete De Melkweg bevolken krijg je met geen stok naar het verre Zeeland .....

Jurgen zei

Josien, dat is juist het punt. Vlissingen is veel te ver weg. Jammer van een heel mooi filmfestival. Hoewel het voor een Nederlandstalige misdaadboekenprijs wel weer te doen zou zijn...

Persoonlijk reis ik eerder af naar een Amsterdam, dan naar een Vlissingen.

Unknown zei

Jurgen: Persoonlijk is het sleutelwoord hier :)
Ik reis eerder af naar Vlissingen omdat ik A'dam te ver vind.
Er zouden sowieso best een paar regionale crimefestivals mogen komen.
Ik heb dus niet voor niets vast crimebythesea.nl (CBTS) vastgelegd.
Wie neemt contact op met de staf van FBTS? Ik zeg 2010 eerste editie, openen met Lee Child, Tomas Ross, Jacob Vis en Mendes of Geeraerts. Plus natuurlijk een nauwe connectie met FBTS met een aantal verfilmde thrillers.

Jurgen zei

Daan, ik zal zeker naar Vlissingen gaan als de aftrap van MvhSB daar zou afspelen, maar ik denk dat je een verkeerde voorstelling maakt van een "film"-festival.
Het zou dan net zo goed op Lowlands kunnen zijn of iets anders. Maar wie beslist het, moeten niet alle prijzen in Nederland in tijd goed verdeeld zijn. Waarom mis ik een paar vrouwelijke auteurs bij jouw voorstel, zou je ook geen auteurs uitnodigen die recent een boek hebben gepubliceerd (dus geen Geeraerts (hoe goed ik de auteur ook vind)).
Daarnaast was de Maand van het Spannende boek aftrap van Power of Plots niet eens zo slecht. Ik heb genoten. De vraag is misschien hoe je er beter en meer reclame voor kan maken.

Trouwens ik ben van mening dat juist voor de zomervakantie de meeste verkoop van Spannende boeken zijn (lekker voor op het strand). Dus timing in Juni is goed, alleen waarom een doordeweekse dag en niet een weekend, waar mensen vrij kunnen nemen en aanwezig kunnen zijn, lekker lang weekendje Amsterdam, of voor mijn part Utrecht.
Maar wat voor beslissingen nemen wij. De organisatie MvhSB is in handen van CPNB en GNM, volgens mij sinds start van Power of Plots (3 jaar geleden) een groot succes.

Unknown zei

Crime By The Sea!
Tof idee!
Een paar jaar geleden was er al een Nederlandse crimewriter die Vlissingen als locatie voor een thriller opvoerde! Een vooruitziende blik?

Jurgen zei

Josien,

er zijn meerdere auteurs de iets over Vlissingen hebben geschreven maar John Brosens is de meest voor de hand liggende.

Bram D zei

De strijd tussen de literatuur en het spannende boek is de eeuwige strijd tussen stijl en inhoud. Voor de literatuur is de stijl het belangrijkst (zie de reactie van Mulisch: 'ik schrijf beter'), terwijl het spannende boek vooral belang hecht aan de inhoud (de plot). Het is daarom vreemd dat Ross Marion Pauw net aanvalt op de plot, terwijl de strijd zich eigenlijk afspeelt op het niveau van de stijl. Marion Pauw heeft dit zelf ook begrepen, gezien ze aandacht besteedt aan 'uitgediepte karakters'. Volgens mij wordt het met de thrillers beter, als er ook meer aandacht wordt besteed aan de stijl. Aan de andere kant zie je ook dat veel literatuurschrijvers meer aandacht beginnen te schenken aan een plot. Terecht, want stijl moet uiteindelijk toch een middel zijn, geen doel. In Vlaanderen heeft de literatuur heel veel mensen weggejaagd van het lezen, omdat de aandacht puur naar de stijl ging. In mijn klas werden de boeken van Thea Beckman verslonden, maar van zodra we overgingen naar volwassenenliteratuur was het om zeep: saai, saaier, saaist. Ook ik, een fervent lezer, kreeg een hekel aan boekbesprekingen. Vlaamse literatuur raak ik nog altijd met geen vinger aan, terwijl ik buitenlandse literatuur en Vlaamse en Nederlandse thrillers met plezier lees. Wat baat het als je een prachtige stijl hebt, als je niets te vertellen hebt?