Handen op elkaar (nieuws, 2019)

Respect voor de thriller



(Door Peter Kuijt)

Spanning voor ontspanning. Thrillers worden het hele jaar door gelezen, maar zijn uitermate populair wanneer de vakantie lonkt, blijkt uit onderzoek. Boeken vol gruwel, verraad, moord en doodslag zijn de kurk waar de uitgeefbranche op drijft. Toch krijgt het genre niet de waardering die het verdient. ‘Het spannende boek kan niet veel meer zijn dan een niemendalletje.’

Je kon over de nauwkeurig gestylede kapsels lopen, begin mei in restaurant MaMa Kelly in Amsterdam. De Zweedse schrijfster Camilla Läckberg hield er haar nieuwste thriller Gouden kooi ten doop. Op dringend verzoek van de uitgever was een flink aantal BN’ers op het evenement afgekomen. Daphne Deckers interviewde de schrijfster, Anna Drijver citeerde passages uit het boek voor een gehoor met onder anderen Susan Smit, Isa Hoes, Simone van der Vlugt en Inge Ipenburg. En schrijfster Heleen van Royen was er, ze hoopte wat van de Zweedse op te steken, want haar volgende roman bevat ‘thrillerachtige elementen’.

De 44-jarige Läckberg is een van de kroonjuwelen van de thrillerindustrie. Haar werk wordt in 55 talen op de markt gebracht. Met ruim 23 miljoen verkochte boeken is de van huis uit econome een grote naam in de branche. Maar ze doet er ook wat voor: ze is actief op Twitter en Facebook, verschijnt in glossy bladen en deed zeven jaar geleden zelfs mee in een Zweedse versie van het tv-programma Dancing with the stars. Ze eindigde als vierde. ‘Auteurs, zeker van mijn generatie, worden steeds vaker ‘celebrities’’, zei ze destijds in een interview. ‘Als je publiek wilt bereiken, móét je naar buiten treden.’

Met haar landgenoot David Lagercrantz gaat het niet anders. Met de nodige toeters en bellen zal in augustus de lancering van zijn Zij die moet sterven plaatsvinden. Het is het zesde deel in de succesvolle Millennium-thrillerreeks, die Lagercrantz van de in 2004 overleden landgenoot en bedenker Stieg Larsson heeft overgenomen. En een maand eerder zullen we het via een groots opgezette landelijke marketingcampagne weten dat Huis vol leugens, de nieuwe ‘Nicci French’ is verschenen. Traditiegetrouw zal het Britse echtpaar her en der signeren en meets en greets moeten ondergaan.

Minder tromgeroffel was te horen toen vorige maand Cari Mora wereldwijd op de markt werd gebracht, na dertien jaar de nieuwste thriller van Thomas Harris, de schrijver die de onvergetelijke kannibaal dr. Hannibal Lecter schiep. Hier was van een grootscheepse presentatie geen sprake, want de Amerikaan prefereert het kluizenaarsbestaan en geeft zelden een interview..

Thrillers zijn big business voor uitgeverijen, alleen al in Nederland gaat het om bijna de helft van alle verkochte fictie. Dat succesverhaal duurt al zeker twintig jaar. Waren eind jaren 90 nog de buitenlandse thrillers die een breed publiek aanspraken, in het begin van dit decennium eisten in het kielzog van Nicci French enkele Nederlandse schrijfsters van ‘literaire thrillers’ hun plek op de tafels van de boekhandel op: Saskia Noort, Simone van der Vlugt, Esther Verhoef, Loes den Hollander. Tot op de dag van vandaag staan zij garant voor hoge verkoopaantallen. Waren het voor dit millennium de mannelijke auteurs die de markt bepaalden, tegenwoordig zijn hun vrouwelijke collega’s er de baas.


Koude Oorlog
Dé thriller bestaat overigens niet. Je hebt voor echt elke lezer wat wils: er zijn boeken waar het bloed en de hersenresten van de pagina’s sijpelen, maar er zijn er net zo veel die het van een broeierige, onderhuidse spanning moeten hebben. De techno- en de legal thrillers die in de jaren 90 populair waren, zie je niet zo vaak meer. In plaats daarvan doen complotromans à la De Da Vinci Code het nog steeds goed, evenals historische thrillers. Bestsellerauteur David Baldacci verwacht dat de onder meer door president Donald Trump veroorzaakte politieke onrust leidt tot een nieuw soort Koude Oorlog-thriller. ‘Er waren veel thrillerauteurs die het betreurden dat het Tom Clancy-tijdperk voorbij was’, zei hij eind vorig jaar in een interview. ‘Maar nu scherpen ze hun pennen met een nieuwe lichting politieke thrillers.’

Scandi-noir is een genre apart: elk land uit het hoge noorden kent inmiddels meerdere gelauwerde schrijvers die de lezer laten kennismaken met verknipte seriemoordenaars en hem meeslepen naar plaatsen delict in besneeuwde bossen, verlaten ijsvlakten of de achterbuurten van Oslo en Stockholm. We kennen daarnaast de vakantiethrillers met moord in brandend zand of op een ijzige skipiste. De laatste jaren is er een aanwas van boeken met ‘zusje’, ‘vrouw’ of ‘meisje’ in de titel of een kinderversje (‘kiekeboe’, ‘iene miene mutte’). Ook de eerste thrillercovers waarop de uitgever verwijst naar de #MeToo-discussie zijn inmiddels gesignaleerd en er is zelfs een prijs in het leven geroepen voor de beste thriller waarin geen geweld tegen vrouwen voorkomt.

‘Domestic noir’ is dé trend van vandaag. Zoals het enge klokje thuis tikt, tikt het nergens. Het zijn thrillers die zich achter de voordeur of op de werkvloer afspelen. Thrillers over de man die vreemdgaat en de vrouw die terugslaat (of andersom), thrillers over buren die toch niet zo vriendelijk zijn dan ze aanvankelijk bleken, thrillers over stalkers die geduldig bij het tuinpad posten. Ze geven je een ongemakkelijk gevoel, je controleert nog even of het nachtslot erop zit, voordat je je met zo’n boek op de bank nestelt.


Starheid
De thriller is een succesverhaal, maar op het genre wordt in Nederland nog altijd neergekeken. Er is niet of nauwelijks belangstelling voor in boekenprogramma’s en -panels op tv en literatuurrecensenten bestempelen het neerbuigend als ‘pulp’. Schrijvers kunnen met een literatuurprijs wel 50.000 euro winnen, de winnaar van de Gouden Strop moet het ‘maar’ 20.000 euro doen.

Peter Römer

Het is tegen het zere been van acteur, regisseur én thrillerschrijver Peter Römer. ‘Voorop staat natuurlijk dat cultuur in het algemeen niet erg hoog in het vaderlandse vaandel staat’, aldus de voorzitter van het Genootschap van Nederlandstalige Misdaadauteurs. ‘Zeker het Nederlandse boek heeft daar onder te lijden. Als het dan ook nog spannend is, als je er niet voor hoeft te knielen op een bed violen op het harde, homofobe Zeeuwse platteland, dan kan het niet veel meer zijn dan een niemendalletje.’

‘Het heeft geen enkele zin om te wijzen naar de ons omringende landen als Duitsland, Frankrijk of Spanje, landen waar de gereformeerde starheid de volksaard niet of minder heeft geïnfecteerd, en waar men wel het vereiste respect kan opbrengen voor het spannende boek. Waar een auteur als Pierre Lemaitre het werk aan beide genres moeiteloos kan combineren en tevens de grootste Franse literaire prijs, de Prix Goncourt, in de wacht kan slepen. Dat zou bij ons ondenkbaar zijn. Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.’

Een merkwaardig minderwaardigheidscomplex, dat is volgens Römer waaraan wij lijden. ‘Wij willen eenvoudigweg niet geloven dat een Nederlands boek beter, of op z’n minst net zo goed kan zijn als een buitenlands succesnummer. De eenzame uitzondering (die de regel bevestigt) daargelaten. Voor het goedgeschreven spannende boek krijgen we inderdaad weinig handen op elkaar. Het wordt doorgaans door de media en de kritiek genegeerd. Gelukkig weet de lezer ons nog steeds te vinden.’


+++++++++++++++++++++++++++++++++


Feiten over fictie


Op 1 juni zijn de Spannende Boeken Weken begonnen. Tot en met 21 juni staan thrillers, misdaadromans en ander adrenalineverhogend leesvoer in de schijnwerpers. Thrillers zijn in trek, blijkt uit diverse onderzoeken:

- Spannende fictie blijft met 48% nog altijd het meest gekochte genre.
- De vakantie is voor 40% van de Nederlanders hét moment om méér boeken te lezen dan normaal.
- De helft van de Nederlanders neemt spannende fictie mee op vakantie. In 19% van de koffers wordt een literaire roman gestopt. Elf procent van de vakantievierders leest romantische dan wel erotische fictie in de hangmat.
- In de aanloop naar de zomervakantie zorgen thrillers voor 32% van de totale omzet uit de verkoop van fictie
- Een op de zeven boekenlezers leest wekelijks in een thriller of detective.
- Jongeren tot 35 jaar geven vaker dan de andere leeftijdsgroepen aan dat ze spannende boeken makkelijk vinden lezen.
- Het aandeel van het genre spannende boeken in totale omzet van de gehele boekenmarkt (dus álle soorten boeken) is zo’n 13%.
- Na jaren van dalingen trekt de boekenmarkt de afgelopen drie jaar weer aan. Het thrillergenre groeide in 2016 en 2017 veel harder dan de algemene markt.
- Het succes van het thrillergenre zit vooral in het ondergedompeld worden in het verhaal en het ervaren van onverwachte wendingen in het boek, blijkt uit enquêtes.
- Niet alleen in de zomer maar gedurende het hele jaar geldt dat ruim een derde van de gekochte e-boeken een spannend boek is. Dit percentage stijgt jaarlijks een beetje.
- Veel lezers hebben een favoriete thrillerschrijver. De top vijf met meest populaire auteurs wordt aangevoerd door Karin Slaughter. Daarna volgen David Baldacci, Nicci French, Tess Gerritsen en John Grisham. Van de ondervraagden zei overigens 53% geen favoriete schrijver te hebben.
(Bron: GfK, KVB Boekwerk)



++++++++++++++++++++++++++


Droog brood

‘Met het schrijven van boeken valt geen droog brood te verdienen’, aldus GNM-voorzitter Peter Römer, De meest recente cijfers geven hem gelijk. Van de 27.000 auteurs in Nederland die tussen 2008 en 2017 een boek publiceerden, waren er 10.000 die nul euro aan royalty’s ontvingen. Uit die grote groep houden slechts 55 auteurs er een bovenmodaal inkomen aan over, zeker elf van hen publiceren thrillers, vermoedt schrijver Tomas Ross.

Er zijn – vooral buitenlandse - auteurs die met kop, schouders en bankrekening flink boven het maaiveld uitsteken. De Amerikaanse thrillerfabrikant James Patterson (wereldwijd 240 miljoen boeken verkocht) en zijn Schotse collega J.K. Rowling (die als Robert Galbraith ook misdaadromans schrijft) stonden twee jaar geleden als enige auteurs tussen popmuzikanten en sporthelden in de Forbes-lijst van meestverdienende beroemdheden.

In een ander Forbes-toptien van uitsluitend goedverdienende schrijvers doken eind 2018 naast Patterson en Rowling ook de namen van Stephen King, John Grisham en Dan Brown op. Leuk detail: Patterson kreeg medio jaren 70 van 31 uitgevers afwijzingen op het manuscript van zijn eerste boek.

Kijken we naar verkoopcijfers in Nederland, dan zijn het met name auteurs uit de VS, Engeland en Scandinavië die het goed doen. Een greep uit de namen die de afgelopen vijf jaar de hoogste plekken van de bestsellerlijsten bezetten: Dan Brown, Karin Slaughter, Nicci French, David Lagercrantz, Jo Nesbø, Paula Hawkins, Samuel Bjørk, David Baldacci, Jussi Adler-Olsen, Terry Hayes, Lars Kepler.

In de hogere regionen is slechts een handvol Nederlandse schrijvers te vinden. En het zijn allemaal vrouwen: Esther Verhoef, Suzanne Vermeer, Saskia Noort, Simone van der Vlugt en – als true crime buitenbeentje – Astrid Holleeder. Slechts drie Nederlandse mannen slaagden er vorig jaar in om, ergens in de achterhoede, een plek op de lijst met 60 bestverkochte boeken te bemachtigen: Thomas Olde Heuvelt, Jeroen Windmeijer en Peter Römer.


++++++++++++++++++++++++++++++++++++


Zoveel soorten, zoveel smaken


De thriller kent talloze gedaanten. Hieronder een verre van volledig overzicht van de verschillende genres:

Thrillers met seriepersonages: De misdaadromans van Appie Baantjer met rechercheur De Cock kennen we natuurlijk allemaal. Na Baantjers dood in 2010 is de serie voortgezet door Peter Römer. In september komt deel 85 uit. Andere auteurs die thrillers met een regelmatig terugkerende held schrijven, zijn o.a. Dan Brown (personage Robert Langdon), Michael Robotham (Joe O’Loughlin), David Lagercrantz (Lisbeth Salander), M.J. Arlidge (Helen Grace), Charles den Tex (Michael Bellicher). Philip Kerr (Bernie Gunther) en Donna Leon (Commissario Brunetti).

Scandi-noir: Alle Scandinavische landen kennen succesvolle thrillerschrijvers. Een greep: Gunnar Staalesen, Jo Nesbø, Jørn Lier Horst (Noorwegen), Jens Lapidus, Lars Kepler, Håkan Nesser, Hjorth Rosenfeldt (Zweden), Jussi Adler-Olsen, Søren Sveistrup (Denemarken), Arnaldur Indridason, Yrsa Sigurðardóttir (IJsland), Annti Tuomainen, Matti Rönkä (Finland).

Ecothriller: Het klimaat is hot. Gouden Stropwinnaar Gauke Andriesse schreef in Nu ik er niet meer ben over de verdwijning van een klimaatwetenschapper. Ecoloog Ruben van Dijk heeft inmiddels drie klimaatthrillers op zijn naam staan. En Erik Betten debuteerde vorig jaar met Quarantaine, waarin een oude, dodelijke bacterie het noorden van Nederland in zijn greep houdt en won er vorige maand de Schaduwprijs mee.

Vakantiethriller: Suzanne Vermeer (pseudoniem van Paul Goeken) is met ruim 2,5 miljoen verkochte boeken de koningin van zinderende spanning op een tropisch eiland of tijdens een wintersportvakantie. Na de dood van Goeken in 2011 wordt de thrillerreeks door een onbekende auteur voortgezet. Ook Linda van Rijn en Kiki van Dijk zijn bekende namen in dit subgenre.

#MeToo-thriller: Sommige uitgevers verwijzen op de cover van of in persberichten over thrillers rechtstreeks naar het #MeToo-fenomeen. Van Loes den Hollander verscheen vorig jaar Mij zie je niet, waarin volgens haar uitgever ‘actuele kwesties als #MeToo en milieuonvriendelijke houtkachels’ worden belicht. In De echtgenote van Alafair Burke wordt een hoogleraar ervan beticht grenzen te hebben overschreden. Seksuele intimidatie komt ook ter sprake in De nachtploeg van Michael Connelly waar een agente nachtdiensten moet draaien nadat ze over haar chef had geklaagd.

Spionageroman: De grootmeester van het genre, John le Carré, is inmiddels 87 jaar, maar weet nog steeds niet van ophouden. In oktober verschijnt zijn nieuwste, Agent running in the field, over de politieke turbulentie die de wereld vandaag de dag in zijn greep houdt. Mick Herron publiceerde eerder dit jaar zijn boek Dode leeuwen, over een weinig benijdenswaardige onderafdeling van MI6. Een andere naam die flink aan de weg timmert is Daniel Silva, geestelijk vader van Gabriel Allon, kunstrestaurateur en meesterspion.

Faction-thriller: Tomas Ross is de ongekroonde koning van de vaderlandse faction-thriller. Over veel historische gebeurtenissen heeft de drievoudig Stropwinnaar een fictieboek gepubliceerd: de moord op Pim Fortuyn, de Bijlmerramp, de moord op Theo van Gogh en Mata Hari. Zijn jongste thriller gaat over de moord op de Haagse prostituee Blonde Dolly. Collega-auteur Jacob Vis schreef over Desi Bouterse, malversaties door projectontwikkelaars, IRA-terroristen en aardbevingen in Groningen. En Willem Asman zag in de aanslag op Koninginnedag 2009 aanleiding voor het schrijven van een thriller.

Historische thriller: Een spannend boek dat zich in het verleden afspeelt. Dat kan bijvoorbeeld het decor van de Tweede Wereldoorlog hebben, zoals Wolfsangel van Aslak Nore. Esther Teunissen gaat in haar thrillerdebuut Duimkruid terug naar de zestiende eeuw en laat een 15-jarige jongen verdachte zijn in een moordzaak op het Haagse Binnenhof. Almar Otten en Jacob Vis publiceerden vijf jaar geleden bijna gelijktijdig een historische thriller over een opvallend bouwwerk: het Ronde Huis in de bossen bij Nunspeet waar prins Hendrik aan orgiën zou hebben deelgenomen.

Domestic noir: Het spannende verhaal dicht bij huis is aan een opmars bezig. Een greep uit de vele titels: De dagen (Anita Larkens), Leugens (T.M. Logan), Wat jij niet ziet (Sarah Pinborough), Mama is hier (Mariette Zweers), Sluipend gif (Corine Hartman), Toen het donker werd (Simone van der Vlugt).

Legal thriller: Schrijvers van rechtbankthrillers hebben veelal een juridische achtergrond. Dat is het geval bij de aartsvaders van het genre Scott Turow (advocaat), John Grisham (advocaat) en Phillip Margolin (advocaat), maar ook de nieuwe lichting, zoals Max van Olden (advocaat), Boris O. Dittrich (advocaat en rechter) en Steve Cavanagh (advocaat).

De CSI-thriller: De Amerikaanse Patricia Cornwell schrijft al sinds de jaren 90 gewilde thrillers rond patholoog-anatoom Kay Scarpetta. Landgenote en forensisch antropoloog Kathy Reichs bouwde een succesvolle thrillerserie op rond onderzoekster Temperance Brennan. In eigen land heeft forensisch rechercheur Carina van Leeuwen een drietal thrillers in de serie Plaats Delict gepubliceerd.


++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++


Doorleestips

Vindt u de boeken van Charles den Tex leuk? Probeer dan eens De man die zijn baas liet verdwijnen (Karakter Uitgevers) van Jaap Stroosnier. In dit debuut van headhunter en schilder Stroosnier ontdekt de jonge zakenman Jack dat zijn baas hem wil laten opdraaien voor forse zakelijke misstap. Jack zint op wraak. Soepel geschreven, vol absurde scènes en bizar geweld.

Bent u fan van de boeken van Corine Hartman? Probeer dan eens Voor de meisjes (uitgeverij Cargo) van Heleen van der Kemp. Succesvolle advocaat Leonard wordt voor de deur van zijn huis neergeschoten, het lijkt het werk van een huurmoordenaar. Maar niets wijst erop dat de advocaat vuile handen had. Politie-inspecteur Nina leidt het onderzoek. Thriller waarin thema’s als familiebanden en de drugswereld aan bod komen. Explosief einde.

Genoten van de boeken van Deon Meyer? Probeer dan eens Moord volgens Turner (De Fontein) van Tim Willocks. De thriller van deze Britse psychiater heeft het rauwe Zuid-Afrikaanse landschap als decor. Een jonge, dronken Afrikaner rijdt een zwart meisje dood. Zijn moeder, een machtige zakenvrouw, weigert haar zoons leven te laten ruïneren door het lot van een dakloos meisje. Maar dan krijgt ze te maken met Turner, een zwarte rechercheur van onbesproken gedrag.

Vindt u de boeken van John le Carré leuk? Probeer dan eens Nomade (The House of Books) van de Britse scriptschrijver James Swallow. Marc werkt als geheim agent voor MI6. Vanachter een computer welteverstaan, hij heeft op afstand contact met zijn team. Maar als hij als enige van zijn ploeg een aanslag overleeft en ontdekt dat er verraders in het spel zijn, dan móét hij wel naar de frontlinie.

Houdt u van Scandi-noir? Probeer dan eens De kinderen die het bos in gingen (HarperCollins Holland) van de Zweedse Lina Bengtsdotter. Tegendraadse detective Charlie Lager duikt samen met journalist Johan Ro in de vermissingszaak van een jong meisje. Die verdween dertig jaar geleden uit Lagers geboortedorp, het ingeslapen Gullspång. Hun onderzoek maakt slapende honden wakker.