Roel Janssen (interview, 2009)

'Islam interesseert niemand een lor'

'De televisie heeft politiek tot entertainment gemaakt', vindt Roel Janssen. In zijn nieuwe thriller De stem van het volk wordt de nieuwe leider in een televisieshow gekozen. 'Als je de mensen vraagt wat er echt aan de hand is, is het probleem niet dat moslims elke vrijdag in de moskee zitten.'

(Door Theo Hakkert)

Van euforie naar eenzaamheid in een heuglijk jaar. In het voorjaar van 2007 won Roel Janssen (1947) met zijn thriller De Tiende Vrouw de Gouden Strop, de prijs voor het beste spannende boek.

In het najaar van 2007 vond hij zichzelf terug in een treurig appartementje in Brussel. De post Brussel bij NRC Handelsblad was tijdelijk onbezet en Janssen nam de honneurs waar. Zoals hij het vertelt, klinkt het alsof hij de dagen aftelde met voor elke doorstane dag een kerf in het kozijn van de badkamerdeur.

's Avonds met de voeten op de salontafel zapte hij langs de kanalen en zo bleef hij hangen bij de zoveelste ronde van Op zoek naar Evita. Nu kiezen we zelfs onze musicalsterren al via de televisie. Hoe gek kan het worden? Straks kiezen we onze politici nog op televisie.

Hij schoot omhoog. Zat daar geen verhaal in, een boek, een thriller?

Met al dat populisme in deze eeuw. De verkiezing van de populairste politicus met voorrondes en finale op televisie. Dat klinkt wel als de overtreffende trap, maar is dat wel zo? Sowieso is de invloed van televisie op de politiek in deze tijd al erg groot.

En - oh ironie - de musicalwereld zocht een nieuwe Evita Peron.

'Terwijl Evita de moeder van alle populisme was', volgens Janssen, in een etablissement in Den Haag aan hetzelfde plein waar Rita Verdonk ooit een revolutie uitriep die er geen geworden is.

Hij had de bouwstenen bij elkaar. Nog in Brussel schreef Roel Janssen de eerste tachtig pagina's voor zijn zesde thriller: De stem van het volk, die morgen wordt gepresenteerd bij boekhandel Paagman in Den Haag.

De naam van de vrouw die de televisieshow Wie wil het volk? wint, is een echo van Evita. Het is Eva Perdon, een populiste uit de Achterhoek. Spreekt de taal van de straat. Meest gevleugelde uitdrukking: 'Yes, wie kunt', de Achterhoekse coverversie van Obama's fameuze stopwoorden.

Toch komt Eva Perdon in het boek nauwelijks aan het woord. 'Ik vond dat te makkelijk, een boek met als hoofdpersoon zo'n politieke nieuwkomer. Ik probeer er een verhaal omheen te maken waarin Eva het behang is. Het gaat me om de wereld waarin zich dit afspeelt. Een wereld waarin iedereen op het werk en de golfclub het heeft over de fenomenale opkomst van deze nieuwe politieke ster. Terwijl de ster zelf op de achtergrond blijft. We leren haar, net als in de werkelijkheid nu, alleen kennen via de televisie en andere media.'

MAROKKANEN

Het is tegen dit decor dat hoofdpersoon Nikki Koudstaal op een dag met haar auto in botsing komt met een aantal jonge Marokkanen. Zij buiten de situatie slinks uit en weten haar af te persen. Op aanraden van haar beste vriendin verzint Nikki, wanneer blijkt dat ze zwanger is van haar nieuwe minnaar, een verkrachting door de Marokkanen. Haar echtgenoot zit in de denktank achter Eva Perdon en hij gebruikt de leugen van Nikki om stemming te maken tegen buitenlanders.

Opvallend: nergens keert Eva Perdon zich tegen de islam, zoals Geert Wilders doet. 'Ik heb me er met opzet verre van gehouden. Ik wilde mijn handen daar niet aan branden en omdat ik er niet genoeg van weet. Ik kan wel een enorme riedel tegen de islam gaan houden, maar ik ben de arabist Hans Jansen niet, zal ik maar zeggen, ik ben Roel Janssen.'

'Daar komt bij: wat de mensen bezighoudt, is de heibel die die jongens op straat veroorzaken. Islam interesseert niemand een lor. De beeldvorming is wel zo dat het allemaal islam, islam, islam is. Maar als je de mensen vraagt wat er nou echt aan de hand is, is het probleem niet dat moslims elke vrijdagmiddag in de moskee zitten, maar het bespugen van agenten of het aanvallen van buschauffeurs. Het ongerief. Vandaar dat Eva Perdons volkspopulisme zich niet tegen religie richt.'

'Je hebt in Nederland een populistische politieke beweging in opkomst. Toen was het Verdonk, nu is het Wilders. We hebben Fortuyn gehad. De een na de ander, ze tuimelen over elkaar heen. Toch gaat dit boek niet over de campagne van Verdonk of Wilders, het gaat over de tendens, en over de rol van de media. De invloed van de televisie is echt gigantisch, dat is eigenlijk de boodschap van het verhaal. De televisie heeft politiek tot entertainment gemaakt. Daar spelen sommigen razend knap op in. Dat retourtje Londen van Wilders laatst. Puur televisie-entertainment, anders niks. Je ontkomt er niet aan om mee te doen.'

IMAGO

Roel Janssen won twee jaar geleden de Gouden Strop voor De Tiende Vrouw. Zo'n prijs legt ontegenzeggelijk druk op de schouders, want de norm is gesteld. 'Ik moest het op z'n minst zien te evenaren. Aan de andere kant is het gemakkelijker, want een prijs opent deuren. De uitgever merkt het vooral zodra ze met mijn naam bij de winkels aankloppen. De Gouden Strop heeft een ongelooflijk goed effect. De prijs is door Tomas Ross en Rinus Ferdinandusse ingesteld om Nederlandse auteurs een steuntje in de rug te geven ten opzichte van de buitenlandse concurrentie. En het werkt.'

Of het hem ooit nog weer lukt om te winnen, hij vraagt het zich af. De concurrentie is groter geworden en er zijn meer en leuke auteurs bijgekomen. Bovendien: 'De populairste auteurs van spannende boeken in Nederland hebben de prijs nog niet gehad. Dat zijn Saskia Noort, Simone van der Vlugt en Esther Verhoef. Het zou me niks verbazen als een van hen het nu eens gaat winnen. Het zou niet meer dan terecht zijn.'

KEIHARD

Het taalgebruik in De stem van het volk is veel meer van de straat dan in eerdere boeken van Janssen. Ruim baan ook voor het eigen groepstaaltje van jonge Marokkanen. Ook hier heeft het verblijf in Brussel toch zijn voordelen gehad. Op weer zo'n avond met de voeten op de salontafel verscheen bij Pauw & Witteman Jan-Dirk de Jong in beeld. Hij had een proefschrift geschreven over taalgebruik onder allochtone jongeren in Amsterdam-West, getiteld Kapot moeilijk.

'Hem moest ik hebben. Hij wilde me graag helpen met het taalgebruik in mijn boek.' Het resultaat: veel gevloek en gescheld. De manier van denken en uitdrukken is snel, primair, keihard. 'Kankerhoer. En dat om de drie zinnen.'

Straatrumoer, met kruiwagens zo niet containers tegelijk. Terwijl de roep om meer straatrumoer in de literatuur almaar niet verstomt, graast de Nederlandse thriller het terrein minutieus af. 'Als het ergens te vinden is, is het in de Nederlandse thriller. De cybercrime waar Charles den Tex over schrijft. Wat Tomas Ross boek in boek uit doet. Het leed van René Appel of Saskia Noort. De heftigheid van Escober. Straatrumoer genoeg. En dan komt Joost Zwagerman met een pleidooi voor meer daarvan in de literatuur. Laat hij eens bij ons kijken. Zwagerman, kom bij ons. En wat ook zo gek is: het spannende boek verkoopt tien keer zo veel als al die literaire boekjes waar Zwagerman zich tegen afzet. Kijk eens over de schutting. Kijk eens bij de buren.'

De glazen wand tussen thriller en literatuur is van driedubbel thermopane en dat laat maar hoogst zelden iets door. Charles den Tex haalde met Cel zowaar de longlist van de Libris Literatuur Prijs (nadat hij er vorig jaar de Gouden Strop voor had ontvangen). 'Het zou een goed teken zijn geweest wanneer hij de shortlist zou hebben gehaald.'

Zelf ziet Janssen zich de oversteek niet maken. Hij is redacteur politieke economie bij NRC Handelsblad. 'Ik ben aan journalistiek verslingerd en verslaafd aan nieuws.' Dat heeft zijn weerslag op de stijl, meent hij. 'Je blijft reporterachtig schrijven. Als ik mezelf zou moeten typeren, denk ik dat het verslaggeversliteratuur is. Het blijft toch: er gebeurt iets en ik als schrijver beschrijf wat er gebeurt.'

Alweer in Brussel, of elders, in treurige eenzaamheid verkeerd en plots opgeveerd? 'Dat niet, maar het zal je niet verbazen dat de crisis rond Icesave mij als financieel journalist enorm aanspreekt.' Een spannend boek over een bankier die het schip ingaat, ligt in het verschiet. 'Bankiers leken nette mensen met een streepjesblouse. Alleen blijkt nu dat de strepen beter dikker en vooral over dwars hadden moeten zitten.'

Roel Janssen - De stem van het volk. Uitgeverij Cargo, 344 pag. (Bron: De Twentsche Courant Tubantia)