Een doelgroepenkwestie (column, 2019)

De thriller gaat aan vertrutting ten onder 

(Door Peter Kuijt) 

Een kleine twintig jaar is de literaire thriller nu onder ons. En het wordt er de laatste tijd niet beter op. Succesnummers worden klakkeloos gekopieerd, hypes en trends worden eindeloos uitgemolken. In het thrillergenre is nauwelijks een witte raaf te bekennen.


Een lancering van je boek in de meest voor de hand liggende omgeving, de boekhandel, is tegenwoordig niet meer hip. Nee, op festivals, fairs en feesten, daar moet je wezen. De Margriet Winterfair, de Libelle Zomerweken, ja zelfs de Huishoudbeurs zijn ‘the places to be’. Tussen de kraampjes en tentjes waar je erotisch kunt dichten, plotsklaps vallende dildo’s kunt vangen en waar je je groentesmoothie kunt laten bereiden door een half ontblote sportschoolboy met sixpack, zie je steeds vaker auteurs hun laatste werk pitchen. En bijna zonder uitzondering zijn het schrijfsters.

De feminisering heeft ook het thrillergenre in haar greep. Al bijna twintig jaar. Na de eerste succesvolle boeken van Nicci French kwamen ook de Nederlandse schrijfsters met hun literaire thrillers en met enkel het noemen van de voornamen Saskia, Esther en Simone weten we om wie het gaat. Na dit supertrio volgden al rap Loes, Marelle, Marion, Corine, Isa, Kim, Anita, Liesbeth, Ingrid, Lieneke, Anya, Marlen, Jet, Heleen, Nathalie en vele, vele anderen. Schrijvers met borsthaar zagen hun succes met lede ogen aan en verscholen zich van de weeromstuit achter oestrogeenachtige voornamen als Suzanne, Tess en Linda. Succes is – in de meeste gevallen - verzekerd.

Aan de damessuspense lijkt geen eind te komen. Als uitgevers nog met nieuwe namen komen, dan zijn veelal het auteurs van vrouwelijke kunne. Al die aandacht voor de vrouwenthriller heeft geleid tot meerdere bijzaken. Een tiental auteurs dacht dat het handig zou zijn om zich te verenigen tot het collectief Moordwijven, want eendracht maakt immers macht. Nu telt de club nog vijf schrijfsters. Al ruim tien jaar timmert de website Vrouwenthrillers.nl flink aan de weg met onder andere de verkiezing van vrouwenthriller van het jaar. De website is sinds twee jaar in handen van uitgeverij De Crime Compagnie. De uitgeefster liet bij de overname weten: ‘Wij zijn gespecialiseerd in het uitgeven van vrouwenthrillers en de site bedient precies onze doelgroep. Het is voor ons strategisch gezien een belangrijke site.'

Vrouwelijke auteurs die al wat titels op hun naam hebben staan, denken vaak dat ze de fijne kneepjes van het ambacht ook op anderen kunnen overbrengen. Legio zijn de workshops en masterclasses thriller schrijven. Je kunt ook schrijfvakanties boeken, naar een villa in Toscane of een Pipowagen in de Algarve. ‘Ik geloof in de kracht van verbinding’, zegt een van de cursusleiders op Facebook. ‘Schrijven zorgt ervoor dat een groep schrijvers het beste in elkaar naar boven haalt, zodat elk verhaal een pareltje wordt.’ Brrr…

De media denken ten onrechte dat de mannelijke thrillerschrijver er niet meer toe doet. En dat er ook geen mannen meer zijn die graag een spannend boek lezen. Exemplarisch was bijvoorbeeld de bijeenkomst begin 2018 in het gebouw van het Algemeen Dagblad, waar de vraag centraal stond: Waarom kunnen vrouwen geen genoeg krijgen van thrillers? Vier schrijfsters deden hun zegje. Mannelijke collega’s waren niet uitgenodigd. Het is heel goed mogelijk dat René Appel hierom het thrillergenre vaarwel heeft gezegd.

Met de opkomst van de vrouwenthriller heeft helaas ook de vertrutting hard toegeslagen in het genre. De schrijfsters van spannende romans houden het door de bank genomen graag dicht bij huis. Zoals ook de meeste ongevallen in huis gebeuren (je flikkert van het keukentrapje of snijdt niet die tomaat aan gort maar je vingertop eraf), is de crime, net zoals de slimme meter, hun woning binnengeslopen. Veelal gaat het om een bedriegende eega, een echtgenoot die vreemdgaat en met te grote regelmaat komt het voor dat kinderen plotsklaps verdwijnen. Boeken die het goed doen hebben vaak de woorden ‘vrouw’, ‘meisje’ of ‘zusje’ in de titel.

Het mag in dit verband wellicht een bedenkelijke term zijn maar in het spannende genre heerst de eenheidsworst. Succesnummers worden eindeloos gekopieerd. Het lijkt wel of uitgevers enkel en alleen op safe willen spelen en niet meer tegen de trend in durven te gaan. De thrillers die spannend zijn én ook nog ergens over gaan, de lezer iets leren, moet je met een lantaarntje zoeken.Waar is die witte raaf?  Goed, Jacob Vis verdiepte zich in Don Quichot in de aardbevingen in Groningen en de onlusten in Oost-Oekraïne, maar hij lijkt welhaast de enige schrijvende in de woestijn. Waar blijven de thrillers die over maatschappelijke ontwikkelingen gaan, inspelen op het ‘straatrumoer’? Wie schrijft de eerstvolgende Brexit-thriller, produceert een spannend boek over misbruik door de top van de katholieke kerk, heisa binnen de #MeToo-beweging, terugkerende Syrië-gangers of de activiteiten van pedofielen op YouTube?

Het zit er niet in als uitgevers blijven kiezen voor de veiligheid van de bewezen melkkoe. Blijft lef bij hen uit, dan blijft de thriller behoudend, voorspelbaar, truttig, weinig verrassend en bol staan van de clichés.