Ultimatum (interview, 2015)

Broers Heerma van Voss: 'Wij blijven twee eenlingen' 


Ze moesten eerst hun eigen plek in de literaire gemeenschap zien te veroveren, voordat ze samen een boek konden schrijven. Nu is 'Ultimatum' van de broers Daan en Thomas Heerma van Voss een feit. Het is een uitstapje naar het thrillergenre en daarover verklaren ze zich nader.

Ultimatum is niet alleen een soepel geschreven en geslaagde thriller over de moord op een jonge vrouw, het vertelt ook over de uiterst stroef verlopende relatie tussen een vader en zijn zoon. Voormalig psychiater Aron Mulder leidt na de onopgehelderde moord op zijn vrouw een teruggetrokken leven in een vakantiebungalow in Egmond. De geruchten dat Mulder de hand zou hebben gehad in de gewelddadige dood van zijn vrouw hielden cliënten weg van zijn praktijk. Zijn zoon Alexander nam de wijk naar de Verenigde Staten en ging onder een andere naam studeren in New Orleans.

Maar dan wordt Alexander verdacht van de moord op zijn vriendin Nathalie Underwood. Haar ontzielde lichaam wordt gevonden in de moerassen van Louisiana. Aron vindt dat hij zijn zoon moet bijstaan en reist spoorslags naar de Verenigde Staten. De zaak-Underwood ligt ondertussen op het bordje van rechercheur Hanna Vincennes, die onder grote druk staat van haar bazen en de media. Ze verdiept zich in Underwoods leven en hoe meer antwoorden van haar worden gevraagd, hoe meer zij gaat twijfelen aan het politieonderzoek.

Ultimatum is het eerste boek dat Daan (1986, links op de foto) en Thomas Heerma van Voss (1990) samen hebben geschreven. De oudste van de twee broers debuteerde in 2010 met de roman Een zondagsman. Daarna volgden Zonder tijd te verliezen, De vergeting en Het land 32. Daan publiceert in onder meer De Morgen, Humo, Vrij Nederland en The New York Times. Drie jaar geleden won hij De Tegel voor 'journalistieke uitmuntendheid'.

Thomas debuteerde in 2009 met De allestafel. Vervolgens verschenen van zijn hand de roman Stern en de verhalenbundel De derde persoon. Hij schrijft essays, artikelen en verhalen in onder meer de Volkskrant, nrc.next, Trouw, De Gids, Hollands Maandblad en Tirade.

Twee broers die voor hun eerste coproductie een overstap maken naar de misdaadliteratuur. Dat kan natuurlijk niet zonder een toelichting. We legden Daan en Thomas een flink aantal vragen voor, die ze apart van elkaar beantwoordden.


Hoe is het idee ontstaan om samen een boek te schrijven?

Daan: 'Mijn vader (oud-omroepbaas Arend Jan Heerma van Voss, red.) en Thomas spraken soms spelenderwijs over een door hen te schrijven thriller. Een geheide kaskraker, natuurlijk. Af en toe voegde ik daar dan een element aan toe. Zo vond ik dat hun hoofdpersoon Dr. Peverelli moest heten. Het plan werd steeds serieuzer. Mijn vader haakte af. Thomas en ik spraken door. De naam Peverelli werd uiteraard afgewezen. Het spelen veranderde in werken.'
Thomas: 'Het idee ontstond met, of eigenlijk via onze vader: van hem verscheen in 2012 het boek Dokie, daarna stopte hij vrijwel geheel met schrijven. Omdat hij een fervent thrillerlezer is, moedigden we hem aan een thriller te schrijven - ik stelde ook veelvuldig voor een thriller samen met hem te schrijven. Maar op die voorstellen, en ook tot de eerste aanzetjes tot een verhaal, reageerde hij in het geheel niet. Toen dit een keer ter sprake kwam, zei Daan: 'Ik wil wel een thriller schrijven', en ontstond het eerste idee.'


Waarom nu dit gezamenlijk project, zo'n vijf, zes jaar nadat jullie beiden zijn gedebuteerd?
Daan: 'Vijf jaar geleden zou te vroeg zijn geweest. Toen waren we nog op zoek naar onze eigen toon, naar onze eigen plaats. Inmiddels staan we stevig, weten we precies wat we wel en niet kunnen. De tijd was er rijp voor.'
Thomas: 'De timing is voor mij niet heel precies uitgekiend. Dit boek had ook enkele jaren later gekund - maar niet eerder. Het was belangrijk dat ik eerst enkele boeken zelf zou hebben uitgebracht, dat het wel duidelijk zou zijn dat we geen duo zijn: dit boek is een samenwerking tussen twee eenlingen, veel meer dan een introductie van ons als duo.'


Was er altijd al de wens om samen iets te doen?
Daan: 'De wens was er, het ontbrak ons aan het goede idee.'
Thomas: 'Als ik 'ja' zeg klinkt dat te sterk, te leidend: de afgelopen jaren heb ik zelden gedacht aan of over een samenwerking, mijn eigen werk nam (en neemt) daarvoor een te prominente plaats in. Maar op de achtergrond is er wel vanaf het begin de gedachte geweest om ooit iets samen te doen, een stuk, een artikel, een boek, wat dan ook.'


Hoe zijn jullie te werk gegaan? Volgden jullie bijvoorbeeld de aanpak van het duo Nicci French, dat onafhankelijk van elkaar te werk gaat: de een schrijft een hoofdstuk, mailt het naar de ander die het redigeert en weer terugstuurt en dat gaat net zo lang door totdat hun persoonlijke stijlen zijn uitgewist en er een 'derde stem' ontstaat.

Daan: 'Er wordt te licht gedaan over het schrijven van een thriller. We wilden niet zomaar een grap uithalen, je moet de lezer serieus nemen om zelf serieus genomen te worden. We zouden ons committeren aan het genre, en aan de arbeid. Dus juist NIET zo'n e-mailboek. We zijn anderhalf jaar lang drie dagen per week aan een tafel gaan zitten, hij aan de ene kant, ik aan de andere, om zo direct contact met elkaar te hebben. Er moest een eenheid in stijl en compositie ontstaan.'
Thomas: 'We hebben alles geschreven in dezelfde ruimte, op hetzelfde moment: we zaten tegenover elkaar, werkten allebei op een eigen laptop, en bewerkten elkaars stukken veelvuldig. Van tevoren hadden we de plot al duidelijk voor onszelf uitgeschreven, en we hadden de twee hoofdpersonages ook enigszins onderverdeeld - Daan de vrouwelijke rechercheur die de zaak onderzoekt, ik de vader die naar Amerika trekt.'


Het verhaal speelt zich grotendeels af in Louisiana. Wat hebben jullie met deze broeierige omgeving? Zijn jullie er ooit geweest?
Daan: 'We zijn er twee jaar geleden naartoe gegaan, om te researchen of de omgeving inderdaad zo geschikt was voor een thriller als wij vooraf dachten. Dat was zonder meer het geval. Terwijl we op de airboat zaten, fantaseerden we over moorden en personages.'
Thomas: 'Het is een omgeving die zeer tot de verbeelding spreekt, vooral door de duistere, broeierige sfeer. Die kenden we van allerlei films, series en muzieknummers, en algauw hadden we het idee: daar moet het verhaal zich grotendeels afspelen. We zjin een kleine maand door Louisiana getrokken - een reis die je 'research' zou kunnen noemen.'


Hoe hebben jullie verder de research voor Ultimatum aangepakt?
Thomas: 'Behalve de reis zijn we veel thrillers gaan lezen. Ik ben meer de thrillerlezer van ons twee, dus ik gaf Daan af en toe enkele boeken mee die ik (eerder in mijn leven) waardeerde. Zelf probeerde ik me juist enigszins te verdiepen in net verschenen thrillers.'


Waarom is er gekozen voor het schrijven van een thriller? Wat hield jullie tegen om niet samen een literaire roman te maken?
Daan: 'Samen een roman schrijven lijkt me onmogelijk, en onwenselijk bovendien. Een thriller leunt op de plot, bij een roman is dat doorgaans minder het geval; daarom is bij een roman intuïtie belangijker. En de persoonlijke, vaak autobiografische motieven die achter die intuïtie verscholen liggen, zijn niet uit te leggen aan een ander. Een roman schrijven is een intieme bezigheid, een thriller schrijven is dat niet.'
Thomas: 'Dat we samenwerken is ongebruikelijk, en het is anders dan hoe we normaal werken, daarom voelde het voor ons ook logisch iets anders te doen. Als we een roman hadden geschreven, hadden we allebei concessies moeten doen die we vermoedelijk niet wilden, dan hadden we wellicht iets geschreven waar we ons allebei maar half aan verwant voelden terwijl we ons alleen juist helemaal aan romans kunnen overgeven. Nu was het een nieuwe samenwerking en een nieuw genre, dat werkte goed.'

Hoe beviel het samen schrijven? Mondde het werken aan Ultimatum menigmaal uit in een broedertwist of verliep het in pais en vree?
Daan: 'Er waren zeker discussies, op het gebied van stijl, maar ook op het gebied van de plot. Maar vooraf hadden we bepaald dat, wanneer we er met zijn tweeën niet uitkwamen, een derde persoon (de redacteur) zou beslissen. Dus we zijn niet op de vuist gegaan.'
Thomas: 'De broedertwisten bleven beperkt tot de komma's, de punten, oftewel: de details. Nu wil ik niet de indruk wekken dat die onbelangrijk zijn, allerminst, juist zulke details kunnen een verhaal om zeep helpen of maken, maar voor onze kleine onenigheden was het handig: die waren behapbaar, goed te overzien. Wat betreft grote lijnen hadden we geen onenigheid, vooral omdat we die van tevoren gezamenlijk hadden uitgedacht en uitgeschreven - we hadden bij het schrijven dus steeds een duidelijk handvat.'


Lezen jullie thrillers? Zelden of met enige regelmaat? Wat is het laatste spannende boek dat jullie op het nachtkastje hadden liggen?
Daan: 'Af en toe. Het laatste spannende boek was A Kiss Before Dying van Ira Levin.'
Thomas: 'Zeker in mijn tienerjaren ben ik een fervent thrillerlezer geweest. Nu lees ik met enige regelmaat thrillers, hoewel ik meer romans lees. De laatste thriller die ik las en waar ik echt van onder de indruk was was The Prophet van Michael Koryta.'


Wat vinden jullie van het Nederlandse thrillergenre? Staat het op een bedroevend of juist hoog niveau?
Daan: 'Het is niet aan mij om daarover te oordelen. Wel vind ik uitgesproken Nederlandse thrillers, waarin het Hollandse decor een grote rol speelt, soms iets lulligs hebben. Het Baantjer-effect. Maar dat geldt natuurlijk niet voor alle Nederlandse thrillers.'
Thomas: 'Hiervoor heb ik te weinig recente Nederlands thrillers gelezen, ik vind eigenlijk dat alleen mensen die tientallen of eigenlijk honderden thrillers per jaar lezen, dit kunnen beoordelen.'


Peter de Zwaan, ooit winnaar van de Gouden Strop, heeft eens gezegd: 'Een thriller is een ingewikkelde roman. Het is namelijk een roman met een extra moeilijkheidsgraad, er hangt een plot aan.' Wat vinden jullie van deze opmerking?
Daan: 'Als Peter de Zwaan daar echt zo over denkt, valt het te hopen dat hij nooit een roman gaat schrijven.'
Thomas: 'Merkwaardig. Alsof romans nooit een plot hebben. Alsof een boek vanzelf ingenieuzer en moeilijk wordt als er een plot achter zit - juist plotloze boeken zijn volgens mij vaak lastig te schrijven.'


Wat zijn jullie gedachten over de term literaire thriller?
Daan: 'Een marketingtruc. Een thriller is geslaagd, of niet geslaagd. Clichés en lelijk taalgebruik staan de kwaliteit in de weg, dat wel. Maar dat geldt voor romans ook.'
Thomas: 'Ik heb daar weinig gedachten over, behalve dat ik het doorgaans niet als een aanprijzing zie en dat ik het niet op de voorkant van Ultimatum wilde.'


Zou een dergelijk etiket op Ultimatum van toepassing kunnen zijn?
Daan: 'Dat wilden we juist niet. Op het omslag staat slechts thriller, en dat is bewust. We hebben geprobeerd origineel te zijn, en de clichés van het genre te vermijden, we hebben een goedgeschreven thriller willen maken. Maar literair? Who cares?'
Thomas: 'Wellicht, al weet ik eigenlijk niet precies wat er onder het etiket verstaan wordt. Wij wilden het niet op het omslag van Ultimatum omdat we dachten, en denken, dat het stempel 'literair' door ons eerdere werk toch al wel met deze titel verbonden zal zijn, en dat we dat niet hoeven te benadrukken. Daarnaast is Ultimatum beslist geen roman in een thrillerjasje, om het zo maar te zeggen: het is een spannend verhaal waarbij ik fundamenteel andere keuzes heb gemaakt dan ik bij een roman of kort verhaal zou doen. Dat woord thriller moet dus wat mij betreft benadrukt worden.'


Wat moet een thriller bieden om literatuur te kunnen zijn? Kennen jullie voorbeelden?
Daan: 'Ik vind het onderscheid tussen thriller en roman achterhaald. Ik ken tal van romans die voor thriller kunnen doorgaan en andersom.'
Thomas: 'Het onderscheid tussen 'thriller' en 'roman' wordt vaak veel te stellig en zwart-wit gemaakt, en het wordt ook veel te snel gekoppeld aan kwalitatieve oordelen. Ik ken talloze veelgeprezen romans die, als er thriller op had gestaan, eenvoudig als thriller door het leven hadden gekund. Omgekeerd heb ik genoeg thrillers gelezen die ik diepgravender vond dan menig roman.'


Is het schrijven van een thriller een vak apart of zijn jullie van mening dat als je eenmaal een roman hebt voltooid ook een spannend boek kunt schrijven? Welke technieken móét een thrillerauteur in huis hebben voor het schrijven van een degelijke spannende roman?
Daan: 'Het is zonder meer een vak apart. Een thrillerauteur moet nederig zijn. Alles moet wijken voor de plot.'
Thomas: 'Het schrijven van Ultimatum was wel degelijk anders dan het schrijven van mijn eerdere boeken. Natuurlijk doordat dit een samenwerking betrof, maar ook doordat het verhaal uitgekiender moest zijn, nog meer op effect gericht ook. Wat daarnaast nieuw was voor mij, was de wisseling van perspectief: we volgden twee hoofdpersonen om en om, terwijl ze onder steeds zwaardere tijdsdruk kwamen te staan. Daar moesten veel details en veel kleine motieven heel nauwkeurig in de gaten gehouden worden, en bijvoorbeeld ook: welke kennis heeft welk personage op precies wel moment? Zulke vragen ben ik bij mijn verhalen niet tegengekomen.'


De hamvraag: smaakt het samen schrijven naar meer? Kan de lezer snel opnieuw een coproductie (thriller of roman) tegemoet zien? Of verkiezen jullie toch liever het uitbouwen van jullie eigen oeuvre?
Daan: 'We willen ongetwijfeld onze eigen oeuvres uitbouwen. Het gezamenlijk schrijven is bevallen, en volgens mij heeft het een goed boek opgeleverd. Maar de lezer zal lang moeten wachten op een nieuwe coproductie. Des te meer reden om nu naar de winkel te hollen, natuurlijk.'
Thomas: 'Het blijft in elk geval voorlopig bij Ultimatum. Zoals ik al zei zijn we losse schrijvers die voor deze gelegenheid, dit boek, samenwerken - en dit is dus niet de geboorte of wat dan ook van een of ander duo. Los van het feit dat ik dat ook helemaal niet zou willen, daarvoor ben ik te veel gesteld op mijn eenzaamheid, daarvoor wil ik te veel op mijn eigen manier te werk gaan, zijn onze stijlen, benaderingen en verhaalvoorkeuren ook te verschillend om talloze titels samen te schrijven. Dit samenwerken beviel echter, bij wijze van uitzondering wel, dus ik sluit ook niet uit dat we dit over een x aantal jaren nog een keer proberen - maar dat kan ook zo nog enkele decennia duren, als het al gebeurt.'


(Bron: Hebban|Crimezone. Ultimatum is verschenen bij uitgeverij Prometheus. Auteursfoto: Sacha de Boer)