Roslund & Hellström - De uitlevering (2008)

Wraak of gerechtigheid, dat is de kwestie

(Door Peter Kuijt)

'We hebben een lijk gearresteerd.' Dat is de licht ironische vaststelling van de doorgaans norse Zweedse commissaris Ewert Grens als hij ontdekt dat een van zware mishandeling verdachte man eigenlijk zes jaar eerder is gestorven. De man in kwestie, John Meyer Frey, overleed volgens de officiële lezing in zijn cel in Death Row, in een zwaar beveiligde gevangenis in Ohio, terwijl hij op zijn terechtstelling zat te wachten.

Met dit gegeven speelt het Zweedse schrijversduo Anders Roslund en Börge Hellström een uiterst geraffineerd spel in De uitlevering. Natuurlijk is de vraag interessant hoe het kan dat de dode John Meyer Frey jaren later een man op een veerboot naar Stockholm weet te molesteren. Maar de twee auteurs gaan ook in op grotere kwesties als de doodstraf, het uitleveringsbeleid van beschaafde naties, persoonlijke wraak en genoegdoening. Centraal staat de vraag: mag een overheid zijn burgers van het leven beroven? Of: zoals het zoontje van John Meyer Frey opmerkt: is de overheid die mensen doodt omdat zij iemand anders hebben gedood, eigenlijk ook niet een moordenaar? Is er wel sprake van gerechtigheid of gaat het alleen maar om wraak?

Het is een onderwerp dat zowel Roslund als Hellström na aan het hart ligt. Journalist Roslund (1961) maakte een bekroonde documentaire over de terugkeer van ex-gevangenen in de Zweedse samenleving. Hellström (1957), die zelf een crimineel verleden heeft, werkte als hulpverlener met criminele en misbruikte jongeren en verslaafden. Hij is ook een van de oprichters van een non-profitorganisatie die ex-delinquenten helpt in de maatschappij te re-integreren.

Zodra men in de Verenigde Staten lucht krijgt van het feit dat een ter dood veroordeelde Amerikaan in Zweden is gearresteerd, treden onvermoede krachten in werking. Achter de schermen wordt zware druk uitgeoefend op Zweden om John Meyer Frey uit te leveren, zodat hij alsnog een dodelijke injectie kan krijgen. Maar is het kleine Zweden, dat op het standpunt staat niet uit te leveren als verdachten de doodstraf wacht, wel tegen de druk van de grootmacht bestand?

Roslund en Hellström, die eerder Vaderwraak en het alom geprezen Kluis 21 schreven, verbloemen niets in De uitlevering. Ze beschrijven hoe een terechtstelling wordt uitgevoerd. Dat het licht in de gevangenis uitgaat als een lichaam wordt geteisterd met stroomstoten van tussen de zeshonderd en negentienhonderd volt. Dat bij de tweede stroomstoot de oogbollen barsten en bloed en urine uit het lichaam weglopen. Ze maken de doodsangst van een ter dood veroordeelde die de uren voelt wegtikken, griezelig invoelbaar.

Natuurlijk is De uitlevering een aanklacht tegen de doodstraf. Maar Roslund en Hellström gaan gemeenplaatsen zorgvuldig uit de weg. Ze tonen met veel empathie de menselijke wanhoop, maar ronduit cynisch zijn ze als ze beschrijven hoe autoriteiten proberen van ‘een probleem’ af te komen. Dat de twee aan het eind een fantastische en acceptabele twist aan het verhaal weten te geven, tekent hun vakmanschap. De uitlevering is een beklemmende, indrukwekkende en intelligente thriller, die lang blijft nagalmen.

Anders Roslund & Börge Hellström – De uitlevering. Vertaling: Corry van Bree. Uitgeverij De Geus, 413 pag.