03 november 2015

Volwassen geworden (nieuws, 2015)


AFSCHEID VAN ANNIKA

Met 'IJzer en bloed' neemt Liza Marklund na achttien jaar afscheid van misdaadverslaggeefster Annika Bengtzon. ‘We zijn samen volwassen geworden.’ Een zwart gat valt voor Marklund niet te vrezen: ze schrijft columns, maakt documentaires, is UNICEF-ambassadeur en mede-eigenaar van een uitgeverij. En dan is er ook nog dat huis in Marbella.


Liza Marklund gaat niet over één nacht ijs. Het besluit om protagonist Annika Bengtzon na elf avonturen haar congé te geven, nam de Zweedse bestsellerauteur een flinke tijd terug. In een interview met de Vlaamse journalist Bart Holsters in de krant De Morgen zei Marklund acht jaar geleden dat ze een bepaalde planning met Bengtzon in gedachten had. ‘Mensen vragen me al een poos hoeveel boeken ik over Annika wil schrijven,. Zes, acht, tien? Ik heb daar nooit op geantwoord, omdat ik het niet wist. Maar vanochtend heb ik het beslist: het worden er elf. Geen tien of twaalf, dat doet iedereen, nee, elf. (…) En ik weet al wat er met Annika zal gebeuren, maar dat verklap ik lekker niet.’

Annika verscheen overigens al vroeg in het leven van Marklund. ‘Zodra ik begreep dat je met letters woorden kunt vormen, begon ik spannende verhaaltjes te schrijven over een meisje dat Annika heette’, aldus de schrijfster op haar website. ‘Ik weet niet wat het is met deze naam. Mijn enige pop heette Annika, mijn beste vriendin heette zo en mijn eerste kind kreeg die naam. Op een of andere manier was Annika altijd bij me. Journaliste Annika Bengtzon heb ik vernoemd naar mijn dochter en mijn favoriete baas bij de krant waar ik gewerkt heb, Bengt Bengtzon, de grootste junk voor hard-boiled nieuws ooit.’

Liza Marklund (1962) werd geboren in een dorpje in de buurt van Luleå, in het hoge noorden van Zweden. In deze geïsoleerde omgeving groeide ze op met de Bijbel en de zondagsschool. Het dichtstbijzijnde theater was driehonderd kilometer verderop. Een bibliotheek was niet voorhanden, maar Marklund las alles wat ze kon krijgen. En dat waren voornamelijk de mysterieboeken rond het meisje Nancy Drew en misdaadromans van Amerikaanse makelij. Op haar zestiende liet ze de middelbare school achter zich en begon aan een ongeregeld leven dat haar over de hele wereld voerde: naar Zuid-Amerika, de Verenigde Staten, Israël en Groot-Brittannië. Ze werkte in een circus, een hotel, een restaurant en ze reed voor een verzekeringsmaatschappij auto’s van de oost- naar de westkust van de VS. Op haar eenentwintigste keerde ze terug naar Stockholm, kreeg een dochter en volgden een cursus journalistiek, waarmee haar loopbaan als journaliste begon. Op haar 32ste werd redactiechef van de eerste Metro.

'Die Nancy Drew-boeken leerden mij lezen en uiteindelijk ook schrijven’, vertelde Marklund in een interview met NRC Handelsblad. ‘Pas later, nadat ik de zogenaamde serieuze literatuur begon te lezen, besefte ik hoe uniek die Nancy Drew-reeks was. Meisjes in de hoofdrol en geen jongens! Alles is altijd mannelijk aan zoveel jeugdboeken, zelfs de honden en katten zijn mannelijk. Ik verzette me daartegen.’

Rijk karakter
Marklunds streven bij het scheppen van haar protagonist was van Annika Bengtzon ‘een rijk karakter’ te maken. ‘Een mens van vlees en bloed met alle fouten en deugden die een mens maar kan hebben. Ze moest intelligent en ambitieus zijn, bijna op het onaangename af. Weinig toeschietelijk naar haar collega’s en ze moest te ver en te diep gaan. Aan de andere kant moest ze een liefhebbende moeder zijn, onzeker zijn met mannen, kwetsbaar zijn en te veel huilen. Het is eigenlijk onmogelijk voor vrouwen om je zo te gedragen en nog steeds aan de weg te timmeren. Vrouwen worden niet geacht de fouten te maken die Annika maakt.’

In de misdaadromans van het duo Sjöwall en Wahlöö waren vrouwen armzalige wezens, constateerde Marklund naar eigen zeggen. ‘Door mannen gedumpt, altijd verwikkeld in kortstondige liefdes. Hun erotiserende uitstraling was nihil.’ In feite waren het geen vrouwen, maar mannen zonder penis, aldus de schrijfster in een interview met Opzij. Er bestond geen echte vrouwelijke misdaadheld. ‘Die moest ik creëren. Dat zo’n volwaardige vrouw niet bestond, maakte me woedend.’

De schrijfster ontkent dat ze met name een vrouwelijk publiek voor ogen heeft. ‘Ik mik nergens op’, zei ze in het interview met Holsters. ‘Ik heb niemand in gedachten wanneer ik schrijf. Ik doe het voor mezelf, saai genoeg. Ik kan alleen schrijven wat ik zelf interessant vind, met een realistische dimensie die mij aanspreekt. Ik ben een eenvoudige persoon. Ik ben modaal, wat mij interesseert zal anderen dus ook aanspreken. Als ik iets belangwekkend of schokkend of onrechtvaardig vind, is de kans groot dat veel andere mensen dat ook doen.’

Dat ‘modale’ van Marklund kun je ondertussen wel met een korreltje zout nemen. Naast bestsellers produceert de 53-jarige Zweedse televisiedocumentaires, is ambassadrice voor het kinderfonds van de Verenigde Naties en heeft ze haar eigen uitgeverij. Ze pendelt geregeld heen en weer tussen haar huis in Stockholm en haar optrekje in het Spaanse Marbella.

Eind jaren negentig stond ze aan het hoofd van de nieuwsdienst van de grootste Zweedse televisiezender, toen ze plotsklaps ontslag nam om spannende boeken te schrijven. ‘Ik was opgeklommen van journaliste tot hoofdredactrice van een grote krant. Daarna werd ik executive editor bij Channel 4. Maar rond mijn 34ste besefte ik dat ik niet veel hoger kon.’ Een managementsfunctie vond Marklund sowieso niet bevredigend. ‘Als journalist heb je controle over je werk, maar als manager word je verondersteld te managen. Dat lag me minder. Ik vond het wel interessant, maar niets om jaren te blijven doen.’

Bengtzon is daarentegen loonslaaf gebleven. ‘Voor mij is ze een nuttig instrument om te vertellen over de dingen die mij interesseren. Ik plaats haar elke keer in een positie waar ze het verhaal ontwikkelt. Bovendien is haar persoonlijke leven altijd een afspiegeling van het thema van het boek, zodat ik met een dubbel perspectief kan werken.’

Voordat ze Annika Bengtzon bedacht, ging Marklund in het buitenland op zoek naar materiaal dat haar mogelijk zou kunnen inspireren. ‘Ik heb ze allemaal gelezen, Minette Walters, Sue Grafton, Elizabeth George, Patricia Cornwell. Hun vrouwen lijken op elkaar, ze zijn vrijgezel, hebben geen kinderen. En ze worden wel neergeslagen of gestoken of beschoten, maar nooit verkracht. Het zijn geen vrouwen, ze zijn seksueel neutraal. Dat wilde ik niet. Ik had iemand met vrouwelijke rondingen nodig.’

AfscheidOndanks het besluit om te stoppen met de journaliste, bejubelt Marklund op haar website nog steeds het schrijven van een serie. ‘Ik denk dat de voordelen opwegen tegen de uitdagingen. Ik ken mijn karakters nu door en door en ook mijn lezers kennen die. Ik hou ervan als karakters zich ontwikkelen, maar het is niet per se noodzakelijk.’

Dertien miljoen thrillers over Annika Bengtzon verkocht Marklund, maar het eerste succes kwam haar niet aanwaaien. Ze stapte met haar eerste thriller, Springstof, naar een bevriende journalist die een klein, onbekend uitgeverijtje leidde en enthousiast was over de heldin van haar roman. ‘In het begin hadden we problemen met de distributie’, memoreert ze in een interview met HP/De Tijd. ‘De erkende boekhandel vond het verhaal waardeloos, kende mijn naam en de uitgever niet en wilde het dus niet afnemen. Toen hebben we benzinestations en ijssalons benaderd en gevraagd of zij het wilden verkopen. Ze deden het en het werd een succes! Na een jaar klopten ook alle ketens en academische boekhandels aan met de vraag of ze het mochten verkopen.’

En na het elfde avontuur IJzer en bloed scheiden nu dus de wegen van schepper en heldin. ‘Mijn personage heeft het einde van haar reis bereikt’, liet Marklund eerder dit jaar weten. 'Ik leef al met Annika sinds de zomer van 1997. Toen ben ik begonnen met over haar te schrijven. Achttien jaar lang heb ik elke dag met haar doorgebracht.’ Ze beloofde haar lezers ‘een waardig afscheid’ van de journaliste en blijkens de eerste recensies is Marklund daar prima in geslaagd.

Maar is er ook leven na Annika? Wat Marklund betreft wel. Ze stopt even met schrijven, zei ze in een interview met Kees de Bree op Crimezone, drie jaar geleden. ‘Dan ga ik het internationale perspectief van Mensenrechten bestuderen. (…) Ik vind het fijn om nieuwe dingen te leren, mezelf te vernieuwen. Als je dat niet doet, ben je dood.’

Bronnen: NRC Handelsblad, De Morgen, Opzij, HP/De Tijd, website Liza Marklund, Hebban. Foto auteur: Annika Marklund

Geen opmerkingen: