Dean Koontz (interview, 1995)

'Ik probeer al mijn hele leven het kwaad te begrijpen'

Sommigen hebben hun schapen allang op het droge: Tom Clancy, John Grisham, Robin Cook, Stephen King, bestsellerauteurs die zich bewegen in wat het spannende genre wordt genoemd. Miljoenen halen ze binnen met hun 'hightech'-, 'legal'- danwel medische thriller of gewoon een echte 'King'. Dean Koontz is ook zo'n herder met een hoop droge rammen en ooien. Wie? Dean R. Koontz, één van Amerika's best verkopende thrillerschrijvers. Wereldwijd vlogen er van hem zo'n 150 miljoen boeken over de toonbank. Ook in Nederland groeit zijn schare fans gestaag. Op uitnodiging van de Stichting CPNB schreef Koontz het boekje In de val, het 'geschenk' dat de consument ontvangt als hij voor zo'n drie tientjes aan boeken besteedt in juni 1995, de Maand van het Spannende boek. Tijd voor een nadere kennismaking.

(Door Peter Kuijt)

NEWPORT BEACH _ Een bouwplaats in een villawijk in Newport Beach. De aannemer wijst op de fundamenten waarop een gebouwtje van zo'n twee etages hoog moet verrijzen. 'Daar worden de spullen voor het onderhoud van de tuinen in opgeslagen.' De met een aerodynamische zonnebril getooide man loopt vervolgens enkele tientallen meters verder en stopt op de plek die binnen enkele jaren moet zijn omgetoverd tot een slaapkamer van immense afmetingen. We zien het uitzicht en we happen naar adem: voor ons strekt zich een vallei uit vol paarse bloemen, ten westen daarvan ligt het prachtige haventje van Newport Beach, terwijl in de verte de Stille Oceaan glinstert in de middagzon.

De aannemer ratelt ondertussen onbekommerd verder: 'Hier komt een landhuis te staan met twee vleugels. De Villa Koontz die wij hier bouwen, is zo ontworpen dat het bestand is tegen aardbevingen met een kracht van 8,5 op de Schaal van Richter. En dat is geen overbodige luxe, hier in Californië.'

De naamgever van het toekomstige paleisje in Italiaanse Renaissance-stijl staat er wat verlegen bij te lachen. 'In december 98 moet ons huis klaar zijn. Als je dan nog 'es in Los Angeles bent, kom dan langs. We hebben vast nog een kamer over.'

Dean Koontz is de innemendheid zelve. Hij blijft lachen, zelfs als fans de schrijver een uurtje later van zijn uiensoep afhouden in zijn stambistro. Zoals ene Wendi, die honderduit kletst over haar bijbaantje in de aanpalende schoonheidssalon en en passant haar servetje onder Koontz' neus schuift. 'Mag ik uw handtekening, meneer?' Even later steekt een in een onberispelijk mantelpakje gehulde dame haar visitekaartje toe: 'Meneer Koontz? Ik ben zo'n grote fan van u! Trouwens, als u nog eens een advocaat nodig heeft...'

Grijpstuiver

Terug in zijn huidige, op ruim twee miljoen dollar geschatte, ook niet misselijke optrekje _ er is nog net genoeg plaats in de garage voor een grote terreinwagen naast twee van alle gemakken voorziene Mercedessen ('Ik ben dol op die Duitse karren, het zijn net tanks') _ vertelt de 49-jarige schrijver van thrillerhits als Het Franciscus Komplot, Mr. Murder en Wintermaan wanneer de basis van zijn succes werd gelegd. 'Ik was op mijn achtste al bezig met het schrijven van verhaaltjes in schoolschriftjes. Daar tekende ik wat bij en ik probeerde ze daarna te verkopen voor een grijpstuiver. In mijn laatste jaar van de middelbare school won ik de eerste plaats in een verhalenwedstrijd. Mijn lerares Engels bracht mij toen in contact met een uitgever, die mijn verhaal wel wilde publiceren. Dat bracht mij toen vijftig dollar op. Toen begon ik te denken: misschien kan ik wel met schrijven mijn brood verdienen.'

'De eerste jaren had ik echter weinig succes. Ik had een baantje als maatschappelijk werker in een stadje in Pennsylvania, waar ik kinderen uit arme mijnwerkersgezinnen begeleidde. Ik verkocht wat korte verhalen, maar veel leverde het niet op. Daarna werd ik leraar Engels op een school bij Harrisburg. In die periode schreef en verkocht ik drie sciencefictionpockets en zo'n twintig verhalen. Ik achtte toen de tijd rijp om me fulltime aan het schrijven te wijden.'

'Aanvankelijk bleek ik de fout van mijn leven te hebben gemaakt: ik verkocht niets meer. Na een jaar begon het te lopen, maar het hield nog niet over. Mijn vrouw Gerda stelde me toen voor de keus: 'Probeer jij de komende vijf jaar als schrijver je brood te verdienen. Lukt het je niet, hou er dan helemaal mee op. In de tussentijd zorg ik voor brood op de planken'.'

Het lukte. Wat heet, Koontz werd een winstgevend Amerikaans exportproduct. Zijn werk is in tientallen landen op de markt gebracht. 'Ik heb tot nu toe zo'n 150 miljoen boeken verkocht', zegt de auteur, achteloos schouderophalend. 'We schatten dat we zo'n 18 miljoen boeken per jaar verkopen.'

Koontz is nu de grote man achter een soepel lopende, florerende bv. Zijn vrouw houdt zich bezig met de financiële rompslomp, terwijl enkele assistenten zich verpozen met het beantwoorden van de fanmail _ zo'n tienduizend brieven per jaar. Verder heeft Koontz een computerprogrammeur in dienst genomen, die onder meer nauwgezet bijhoudt wanneer welke van Koontz' honderden contracten verlopen en welke uitgever (nog niet) heeft betaald. Een andere assistent verricht een hoop researchwerk voor Koontz.

De Amerikaanse schrijver publiceert met de snelheid van een Regiorunner zonder vertraging. 'Ik werk zo'n 60 uur per week, als ik tegen een deadline aanzit, komt er nog eens tien uur bij.' Koontz wil elk jaar een nieuw boek schrijven en twee oude geheel actualiseren. Duistere Stromen, dat sinds kort in de Nederlandse winkels ligt, is een 'nieuwe', in september volgt een gereviseerde thriller IJskerker. Koontz: 'Dat is een boek van mij uit 76, helemaal geschreven in de stijl van de Alistair MacLean-avonturen. Het boek vertelt het verhaal over een groep wetenschappers dat vastzit in het poolijs, waarna een Russische onderzeeboot hen komt redden. Ik heb dit verhaal uit de Koude Oorlog-sfeer moeten trekken en klaarblijkelijk is dat goed gelukt. Het boek kwam in januari in de VS uit en stond al snel op nummer 1 in de pocket-top tien.'

In oktober verschijnt in Koontz' vaderland zijn allernieuwste product: Intensity. Nu al is de schrijver druk bezig met het verkopen van de filmrechten van Intensity. Het interview wordt dan ook regelmatig onderbroken door een telefoontje van Koontz' filmagent, om de auteur van de laatste stand van zaken op de hoogte te stellen. 'Het is een van de 'snelste' boeken die ik heb geschreven. Intensity gaat over een 26-jarige serveerster, die een slechte jeugd heeft gehad. Haar moeder verkeerde constant in een criminele subcultuur. De serveerster _ een van de meest aardige karakters die ik ooit heb gecreëerd, ik hou gewoon van haar _ pikt echter niet de slechte gewoonten van haar moeder op. Integendeel, op een gegeven moment moet ze het zelfs opnemen tegen een seriemoordenaar. Dit boek gaat over de vraag waarom de vrouw wel steeds de juiste beslissingen neemt en de seriemoordenaar de bad guy blijft. Mijn agent en ik hebben al een paar actrices op het oog voor de hoofdrol van Intensity: Demi Moore en Julia Roberts.'

Geweld

Koontz' boeken zijn doordrenkt van geweld. In eerdere werken stak hier en daar ook nog een vleugje horror de kop op. Zoals in het uit 1977 daterende Het Visioen, over de strijd van een getormenteerde helderziende vrouw tegen een niets en niemand ontziende sadistische moordenaar. De vrouw bleek al eens eerder deze killer te hebben ontmoet. De man, destijds nog een jongen, liet het toen zesjarige meisje 'verkrachten' door een vleermuis en Koontz schroomde niet daarvan een misselijkmakende beschrijving te geven.

'Al mijn boeken gaan over geweld, omdat ik wil begrijpen waarom mensen elkaar de vreselijkste dingen aandoen', zegt Koontz, nippend aan zijn glas ijswater. 'Ik probeer dat al mijn hele leven te verklaren. Maar ik ben er in de loop der jaren achter gekomen, dat ik dat niet kan. Het kwaad is niet te begrijpen, het bestaat gewoon...'

Ook in Duistere Stromen wordt geweld bepaald niet geschuwd. Om de haverklap vallen er doden. Het boek dat de schijn wekt in een razend tempo te zijn geschreven, draait om het gevecht van een man en een vrouw, 'twee mysterieuze eenlingen', tegen een op hol geslagen, geheime overheidsorganisastie. Koontz: 'Het is een van mijn meest politieke boeken. Ik beschrijf hierin de situatie waarin de overheid niet meer de mensen dient, maar uitsluitend zichzelf. Kijk, politici, waar ook ter wereld, zijn de minst te waarderen mensen die je kunt tegenkomen. Ik heb een hekel aan de manier waarop ze de gewone man manipuleren. Elke politieke beweging zegt voor ons het enige en ware geloof in petto te hebben, ze beloven ons hemel op aarde, maar uiteindelijk draait het toch uit op een 'hell on earth'. Ik zie al mijn hele leven hoe politici alle eer voor zich opeisen en nog krijgen ook. Maar de mensen die het vuile werk moeten opknappen, die een gezin grootbrengen, hun rekeningen betalen en andere mensen geen kwaad doen, zijn de ware helden. Zij leven en laten leven. Dat is heroïsch, want het is zwaar.'

Koontz verafschuwt gewelddadig overheidsoptreden tegen groeperingen die zich niet 'politiek correct' gedragen. In die context zegt hij dan ook het optreden van de FBI tegen de religieuze sekte van David Koresh in Waco in 93 absurd te vinden. In een nawoord in Duistere Stromen geeft hij de overheid er flink van langs. Koontz: 'Ik vind de overtuigingen van de groep van Koresh op z'n zachtst gezegd vreemd, maar daarom hoeven ze nog geen doelwit van de overheid te worden. Het optreden van de politie was krankzinnig: met tanks gebouwen binnenrijden, terwijl je weet dat daar kinderen zijn. En achteraf blijkt ook nog de Branch Davidian van Koresh half zo zwaar bewapend te zijn als de gemiddelde Texaan.'

'Dit soort overheidsoptreden moedigt juist mensen met psychotisch gedrag aan om op hun beurt geweld te gebruiken. Kijk maar naar die Timothy McVeigh die zich met de aanslag in Oklahoma wilde wreken op het politie-optreden in Waco. Daarom vind ik dat je elke minderheidsgroepering, hoe religieus-fundamentalistisch of separatistisch dan ook, zolang ze geen problemen maken, gewoon met rust moet laten. Veroordeel niet iedereen die iets tegen de regering heeft.'

Het lijkt wel of Koontz' woorden worden gehoord: op de dag van het interview wordt bekend dat de politie in Montana de militante groepering Freemen op de hielen zit. De politie wil echter het geweld tegen deze extremisten die tegen het betalen van belasting zijn, binnen de perken houden, omdat men ze niet tot martelaren wil maken.

Kritiek

De schrijver zegt op zijn 'politieke' boek Duistere Stromen veel positieve reacties van lezers te hebben gehad. Ook de critici zijn Koontz welgezind. 'Negen op de tien zijn positief. De weinige slechte kritieken zijn echt 'nasty'. Er zit een gigantische hoeveelheid afgunst in die kritieken. Het lijkt voor die recensenten een persoonlijke belediging te zijn, dat ik toestemming heb om te schrijven. Ze houden vaak niet van mijn stijl, de manier waarop ik een verhaal vertel, welke karakters ik laat opdraven. Als ik zou luisteren naar de slechte kritieken, dan zou ik die elementen moeten weglaten die mijn boeken juist zo populair maken.'

'Het is in de Verenigde Staten een tijd lang 'in' geweest om zeer 'donkere' thrillers te schrijven. De boeken moesten een somber en guur karakter uitademen. De personages moesten diep gekweld zijn, de held net zo'n soort gangster als zijn tegenstrever. Een crimineel in potentie. Ik heb dat nooit gedaan. Mijn personages mogen dan ook niet geheel vrij van zorgen zijn, zo zwart wil ik ze ook weer niet afschilderen.'

De ontvangst van zijn boeken door de lezer blijft het belangrijkst voor Koontz. 'Ik ben elke keer weer benieuwd wat het publiek er van vindt. Als de reactie goed is, is dat een pak van mijn hart. Ook pockets kosten geld. En de lezer moet waar krijgen voor zijn zeven dollars.'