Jens Lapidus (interview, 2009)

'Mijn karakters hebben hun eigen moraal'

Jens Lapidus is het nieuwe beoogde thrillerkanon uit Zweden. Hij schreef Snel geld, waarin de hoofdrollen zijn weggelegd voor criminelen uit de Stockholmse onderwereld. ,,Dit is nieuw, zo is er in Zweden nog niet over de onderwereld geschreven.''

(Door Maarten Moll)

Het is de dag na de spectaculaire geldroof in Stockholm. Jens Lapidus zit in de salon van zijn hotel aan de Herengracht. Zijn debuut, de thriller Snel geld, gaat over de onderwereld van Stockholm. ,,Ik ben net gebeld door Expressen, een van de grootste Zweedse kranten. Ze wilden mijn commentaar. Maar ik kon ze natuurlijk niet zeggen wie het gedaan had.''

Behalve succesvol auteur, van Snel geld (Snabba cash) werden in Zweden al meer dan zeshonderdduizend exemplaren verkocht - is Lapidus ook een bekend strafrechtadvocaat. Hij verdedigde een aantal beruchte criminelen en kent de donkere kant van de Zweedse maatschappij. Hij is daarom dubbel zo interessant voor de Zweedse kranten.

,,Ik geloof dat er bij die roof op het gelddepot in Stockholm vier miljoen euro is buitgemaakt. Dat is de grootste kraak in Zweden. Ik schrijf nu aan het derde deel van mijn trilogie, en daarin is het hoofdpersonage een bankrover. Ik volg deze zaak dus met bovengemiddelde interesse.''

Lapidus bespeurt een toename in het aantal bankroven en overvallen op geldtransporten. ,,Tien, vijftien jaar geleden kenden we dat soort brute overvallen nauwelijks. Nu is de georganiseerde misdaad ook in Zweden steeds meer in opmars. Die overval op dat gelddepot werd met een helikopter uitgevoerd. Dat is bijna on-Zweeds, Hollywood-style. En niet zomaar het werk van een paar mannen. Er zit veel geld en kennis in het plannen van zo'n complexe overval. Kennis die bij Zweedse criminelen aanwezig is.''

Niet lang geleden begon in Finland het proces tegen de daders van de grootste geldroof. De daders kwamen uit Zweden. Lapidus begint te grijnzen. ,,Tijdens het proces probeerden de verdachten onherkenbaar te blijven. Ze verborgen hun gezichten achter Finse vertalingen van Snel geld. Ja, de verkoop in Finland gaat heel goed.''

In Snel geld volgen we drie mannen die zich in de onderwereld van Stockholm staande proberen te houden. Mrado, een lid van de Joegoslavische maffia, Jorge de drugsdealende latino en JW, een kakker die vanwege zijn dure levensstijl in de cocaïnehandel terecht komt. De wereld die Lapidus schetst is zwart, gewelddadig, naargeestig, somber. Lapidus zelf noemde zijn trilogie Stockholm Noir. De Nederlandse uitgever (A.W. Bruna) maakte daar Stockholm Trilogie van. Om de serie meer in het verlengde van Stieg Larssons Millennium-trilogie te plaatsen.

,,Het idee dat Zweden een welvaartsstaat is waar alles goed gaat is een fabel. Dat geïdealiseerde beeld van Zweden klopt al meer dan twintig jaar niet meer. Wat ik beschrijf in Snel geld is de realiteit van vandaag in Stockholm.'' Hij pauzeert even. ,,Maar laten we niet vergeten dat ik maar over één aspect van Stockholm als onderwerp heb. En we hebben hier wel met fictie te maken.''
Opmerkelijk aan Snel geld is dat het nogal afwijkt van de reguliere thrillers. De hoofdrol is niet voor een politieman (Kurt Wallander van Henning Mankell) of een journalist (Mikael Blomkwist van Stieg Larsson), maar voor de 'slechteriken'.

Jens Lapidus weet dat hij iets speciaals heeft gedaan. ,,Dit is nieuw, zo is er in Zweden nog niet over de onderwereld geschreven. En laat ik het maar zeggen; mijn boeken lijken totaal niet op de boeken van Stieg Larsson. Die vergelijking is leuk voor de uitgevers, maar niet voor mij. Recensenten wezen erop dat ik een gebied had blootgelegd dat nog niet eerder beschreven was. Niemand heeft beter over de Zweedse misdaad geschreven dan Jens Lapidus, schreef men. En: Jens Lapidus opende deuren die voor anderen gesloten bleven. Zelfs mijn grote voorbeelden, James Ellroy en Dennis Lehane hebben toch bijna altijd politiemannen als hoofdpersonen.''

,,Door mijn werk als strafrechtadvocaat ken ik de wereld van de bad guys min of meer. Ik heb cliënten uit die wereld. Ik ben zeer geïnteresseerd in het individuele leven in die wereld. Mijn ambitie was 'de crimineel' een menselijk gezicht te geven. Hun dromen, hun haat, hun liefde. Ik wilde ondanks alles ze niet als monsters naar voren laten komen, maar als mensen. Dat het voor de lezer mogelijk was tenminste één keer een mens in de misdadiger te zien. Want ook de onderwereld is niet alleen zwart-wit.''

Op een avond na een lange dag in de rechtszaal begon Jens Lapidus 's avonds te schrijven. ,,Over criminelen. Omdat ik door mijn werk een unieke inkijk heb op de Stockholmse onderwereld. Niet met de bedoeling een boek te schrijven, maar om me van mijn werk te bevrijden, om me los te maken, stoom af te blazen. En ik schreef en schreef en schreef. Therapeutisch? Ja, dat kun je misschien wel zo zeggen.''

Hij zegt geen boodschap te hebben, want een boodschap, dat levert alleen belachelijke en slechte literatuur op. ,,Een schrijver moet in zijn werk geen morele kwesties behandelen. Mijn werk is eerder amoreel. Mijn karakters hebben hun eigen moraal.''

Sommige lezers zagen 'Snel geld' als een politiek statement. Een pleidooi voor meer politie op straat en langere gevangenisstraffen voor criminelen. ,,Of ze zagen het als bewijs van Zweden las een 'socialistic failure'. Dat zijn niet mijn bedoelingen. Ik oordeel niet, ik veroordeel niet. Ik laat zien. Bovendien is het vanuit literair oogpunt beter om niet met de vinger te gaan wijzen.''

Schrijvend aan het slotdeel van zijn trilogie is Jens Lapidus niet van plan zijn baan als advocaat op te geven. ,,Ik breng 's ochtends mijn kind weg en ga dan naar kantoor. Schrijven is nog steeds een hobby voor me. Ik heb te veel plezier aan mijn werk als advocaat om er mee te stoppen.''

Hij was niet bang voor bedreigingen uit de onderwereld nadat hij 'Snel geld' had gepubliceerd. ,,Dat is de door journalisten meest gestelde vraag. En nee, ik was niet bang. En ik ben nooit bedreigd. In de gevangenisbibliotheken in Zweden is 'Snel geld' het meest uitgeleende boek. En ik hoor via via van criminelen dat ze het een goed boek vinden. Het is een narcistische wereld. De reactie is dat ze het cool vinden dat er over hen wordt geschreven."

Jens Lapidus - Snel geld. Vertaling: Jasper Popma. Uitgeverij A.W. Bruna, 429 pag.

Snel geld: Ruw en knauwerig

Jens Lapidus lacht. ,,Nee, ik weet dat de meeste debuten nogal autobiografisch zijn. Een eerste boek, dicht bij jezelf blijven. Maar geen van de hoofdpersonen in 'Snel geld' is naar mij gemodelleerd.''

Snel geld gaat over drie criminelen in de Stockholmse onderwereld die naar een beter leven smachten. Mrado is een 'soldaat' van Radovan Kranjic, de leider van de Organisatie, de Joegoslavische maffia. Hij was ooit de gelijke van Radovan, tot die de hoogste baas werd. Mrado kan dat niet echt zetten. Tegelijkertijd strijdt de gescheiden Mrado om een gunstiger omgangsregeling voor zijn dochter.

Dan is er Jorge, een jonge Chileen die zich met drugshandel bezig houdt. Hij weet uit de gevangenis te ontsnappen, en zin top wraak omdat Mrado en Radovan hem hebben verraden.

Tenslotte maken we kennis met JW, een jonge student van eenvoudige komaf. Om status te verwerven gaat hij om met rijke kakkers Om zijn levensstijl te kunnen betalen laat hij zich in met de cocaïnehandel.

Deze drie verhaallijnen laat Lapidus langzaam met elkaar vervloeien. Het levert, met de knauwerige, ruwe stijl - korte zinnen, straattaal - en korte hoofdstukken een knap geschreven, spannend, en voortrazend verhaal op.

(Bron: Het Parool)