Robert Harris (interview, 2007)

De kwelgeest van Tony Blair

In de meesterlijke politieke thriller Geest plaatst Robert Harris een Britse oud-premier in een hoek waar flinke klappen vallen. Maar zijn boek is geenszins een aanval op zijn vroegere politieke vriend Tony Blair, verzekert de Britse misdaadauteur. 'Het boek valt binnen de grenzen van entertainment.'

(Door Peter Kuijt)

AMSTERDAM _ De cover toont de voordeur van 10 Downing Street, de ambtswoning van de Britse eerste minister. In een vorig leven, als politiek verslaggever van The Observer, werd voor schrijver Robert Harris vaak deze deur opengedaan. Zijn observaties daar kwamen goed van pas bij het schrijven van zijn jongste politieke thriller Geest.

Met verve vertelt de 50-jarige Britse bestsellerauteur van onder andere Vaderland, Enigma, Pompeï en Imperium, in Geest het verhaal over Adam Lang, de meest controversiële Britse premier van de laatste decennia. Na zijn aftreden zondert Lang zich af op het eiland Martha’s Vineyard voor de Amerikaanse oostkust om daar voor een belachelijk hoog bedrag zijn langverwachte autobiografie te schrijven. Maar daar heeft hij wel de hulp van een ghostwriter bij nodig, een auteur die onder Langs naam schrijft. Langs eerste ghostwriter Mike McAra vindt onder verdachte omstandigheden de dood. De tweede ghostwriter, een met een nogal cynische inslag, ontdekt al gravende in Langs verleden meer duistere zaken dan de oud-premier ooit had willen onthullen. Het zijn geheimen die riskant zijn om te weten, in het bijzonder voor de ghostwriter.

De lezer zal vergeefs zoeken naar de naam van deze tweede ghostwriter. Die heeft hij niet gekregen van Harris. 'Ik wilde van hem een mysterieuze figuur maken. Ik vond het ook een leuke uitdaging om een boek van ruim 300 pagina’s te schrijven zonder de naam te noemen van de ik-persoon, de ghostwriter. Het feit dat niemand zijn naam weet, voegt ook iets toe aan zijn wat spookachtige karakter. Ik heb van veel mensen gehoord dat ze in het boek hebben teruggebladerd omdat ze dachten dat ze iets over het hoofd hadden gezien.'

Op de eerste pagina van Geest citeert Harris uit Brideshead Revisited van Evelyn Waugh: Ik ben niet ik; jij bent niet hij of zij; zij zijn niet zij. Hij koos om meerdere redenen voor dit citaat, zegt de op en top Engelse en dus beminnelijke auteur. 'Geest draait om de 'ghostwriter' en zijn werk. De 'ik' in een autobiografie is dus niet altijd de 'ik' waaraan de lezer denkt. Het boek vertelt over bedrog en misleiding, dat de zaken niet zijn zoals ze lijken.'

Harris grijnst: 'Het citaat is ook een meer literaire variant van de juridische disclaimer waarin elke gelijkenis en overeenkomst met bestaande personen wordt ontkend.' Bang is hij niet voor schadeclaims. 'Het boek valt binnen de grenzen van entertainment. Ik benut de vrijheid van satire op machthebbers, een onderdeel van onze democratische vrijheid. Je moet alles wel erg letterlijk nemen als je dit boek beschouwt als een feitelijk portret van iemand.'

Charisma

Toch heeft de lezer met slechts een gemiddelde kennis van de Britse politiek niet al te veel moeite om in Adam Lang en zijn vrouw Ruth de vorige 'First Lord of the Treasury' Tony Blair, en zijn eega Cherie te herkennen. Evenals Blair was Lang als premier iemand die politieke clichés als nieuw wist verkopen, die tijdens zijn ambtsperiode geen enkel besluit nam dat niet in het belang was van de Verenigde Staten en die zijn troepen stortte in een onzalige oorlog in het Midden-Oosten. En ook hielden de camera’s evenveel van Lang casu quo Blair als dat ze Ruth dan wel Cherie haatten.

Er zijn zeker overeenkomsten tussen de Langs en de Blairs, erkent Harris. 'Maar Lang ís Blair niet. Ik heb wat karakteristieken van Blair overgenomen: leeftijd, zijn jeugdige aantrekkingskracht, zijn onbenul van geschiedenis, zijn talent om een voorstelling te geven. Maar er zijn net zo goed verschillen: Adam Lang is niet religieus, Blair gelooft juist heel erg in God de Almachtige. Blair is ook een intelligente jurist. Hij stort zich op een zaak en beredeneert het van alle kanten.' Ruth en Cherie verschillen nog meer van elkaar, stelt de schrijver. 'Ruth is politiek heel strategisch bezig, Cherie heeft niet zo’n briljante politieke antenne.'

'Als ik echt was gedreven door een antipathie tegen Blair en hem persoonlijk zou willen aanvallen, dan had ik een onplezieriger boek geschreven', vervolgt Harris. 'Volgens mij komen Adam en Ruth Lang er nog sympathiek van af. Zij worden als redelijk aantrekkelijke figuren afgeschilderd. Hij is een soort tragische held en zij is buitengewoon intelligent.'

Ooit kon hij goed opschieten met Blair. Als politiek verslaggever en commentator zag hij hem regelmatig. Twee keer mocht hij bij de toenmalige premier aanschuiven aan tafel. 'Dat was een keer in Chequers, het buitenverblijf van Blair, en in 2003 hebben mijn vrouw en ik opnieuw met hem gedineerd.'

Vriendschap tussen journalisten en politici is een merkwaardig iets, stelt Harris. 'Er zit altijd een element in van gebruik maken van elkaar. Ik denk dat Blair mij opzocht omdat ik columns schreef voor de Sunday Times. En ik was in Blair geïnteresseerd omdat hij een rijzende politieke ster was die later premier werd. Binnen dat raamwerk hadden wij een goede verstandhouding.'

Het ging verkeerd toen Harris problemen begon te krijgen met het beleid van de Labour-regering. De grootste miskleun van Blair vond hij de inval in Irak. 'Toen begon ik er echt genoeg van te krijgen. Al die duizenden doden. Het is een beleid van gekken, gebaseerd op onwetendheid. Ik ben daar heel erg kwaad over. De vraag waarom mijn regering elk gebrek aan verstand toonde en achter de Amerikanen aanliep, probeer ik in Geest te beantwoorden.'

Kelder

Harris had het verhaal over de ghostwriter al een jaar of twaalf in zijn hoofd zitten. Het was wachten op de juiste setting. 'Twee jaar geleden hoorde ik een interview met een oud-leider van een vredesbeweging, die een aanklacht wegens oorlogsmisdaden wilde indienen tegen Tony Blair. Daarop rijpte bij mij het idee voor een verhaal over een voormalige Britse leider die als gevolg daarvan in een verbanningsoord in de VS moet verblijven. Op dat moment werd het boek eigenlijk geboren.'

Hij schreef Geest in nog geen half jaar, een persoonlijk record. 'Wat ik in de loop der jaren heb geleerd is hoeveel van het schrijven al wordt gedaan in het onderbewustzijn. Stephen King noemt dat fenomeen de kerels in de kelder, wat ik een hele mooie omschrijving vind.'

Harris heeft veel van zichzelf in de ghostwriter gestopt, vertelt hij. De ghostwriter vindt dat de wereld zijn morele kompas is kwijtgeraakt. We leven in een Orwelliaanse samenleving en zijn het als aanvaard beschaafd gedrag gaan vinden om mensen te martelen. 'Ik groeide op met het geloof dat het Westen stond voor bepaalde regels, wetten en beschaafd gedrag. Maar de laatste vijf, zes jaar zijn de mensen voorgelogen, mensen worden zonder vorm van proces opgesloten. Ik had nooit gedacht dat mijn eigen regering zich daartoe zou verlagen. Natuurlijk moeten we terrorisme bestrijden. Maar met de middelen die nu gebruikt worden, jagen onze leiders ons angst aan. We worden gehersenspoeld en gaan het normaal vinden dat we onze schoenen moeten uittrekken voordat we door het detectiepoortje op het vliegveld gaan.'

Hij heeft geen exemplaar van Geest naar Tony Blair gestuurd. Lachend: 'Dat zou de zaak nog erger maken.' Een reactie uit het Blair-kamp heeft hij niet gekregen. 'Mijn Amerikaanse uitgever sprak met Blair over de rechten van zijn memoires. Tussen neus en lippen door vroeg hij wat Blair van Geest vond. Blair rolde met zijn ogen en deed voorkomen alsof-ie niet wist waarover de uitgever het had.'

Robert Harris – Geest. Vertaling: Janneke Zwart. Uitgeverij Cargo, 326 pag.