Rinus Ferdinandusse (interview, 2001)

'Het thrillergenre is enorm verliteratuurd'

Nadat jaren achtereen Amerikanen - met weinig indrukwekkend proza - het 'geschenk' voor de Maand van het Spannende Boek mochten schrijven, is dan nu eindelijk een Nederlandse auteur aan de beurt. De tot 'godfather' geridderde Rinus Ferdinandusse schreef het uiterst vermakelijke cadeauboekje Dovemansoren, over een commissaris in ruste die op onconventionele wijze een misdaad oplost. Zal de roep om meer vaderlandse thrillerwaar te lezen dan nu toch gehoor vinden? 'Nee hoor, tegen de verkoopcijfers van Grisham kun je gewoon niet op. Het zal pas veranderen als de Nederlandse thriller iets extra's toevoegt.'

(Door Peter Kuijt)

AMSTERDAM _ Er is de komende maand niet aan te ontsnappen. Vrijwel dagelijks zal Rinus Ferdinandusse in een 25 seconden durende tv-commercial ons dreigend Dovemansoren! toeroepen. Een vurige aansporing om in juni - de Maand van het Spannende Boek - voor zo'n drie tientjes aan boeken aan te schaffen. Want dan krijg je zijn gelijknamige geschenkboekje er meteen bij. Er zijn er overigens genoeg: van Dovemansoren zijn 382.500 exemplaren gedrukt.

Marinus Daniel Ferdinandusse (1931) - of liever gezegd zijn uitgever De Harmonie - werd in 1999 door de Stichting CPNB benaderd om het 95 pagina's tellende cadeau voor dit jaar te schrijven. De stichting was eindelijk na jaren door de knieën gegaan voor de boze uitroepen dan wel smeekbeden van critici en vooral Nederlandse auteurs om voor 'eigen schrijvers eerst' te kiezen. Want die kunnen wel een steuntje in de rug gebruiken. Eén op de drie verkochte boeken in ons land valt in de categorie spanning, maar het aandeel Nederlandstalige auteurs is uiterst gering. De boeken van Appie Baantjer niet meegerekend, gaat van deze schrijvers gezamenlijk slechts drie procent van alle verkochte spannende boeken over de toonbank: zo'n 150.000 à 200.000 op een totaal van ruim vijf miljoen exemplaren.

Crime.nl luidt het motto dat de CPNB voor de actiemaand heeft verzonnen. Van Badhoevedorp tot Ruurlo en van IJmuiden tot Terneuzen geven auteurs als René Appel, Peter de Zwaan, Tomas Ross en Will Simon lezingen en ook Ferdinandusse zal er bij tijd en wijle aan moeten geloven. Want hij, mede-initiatiefnemer van de toonaangevende Detective- en Thrillergids in Vrij Nederland, is per slot van rekening de godfather van het Nederlandse misdaadboek.

Althans, dat beweert de CPNB op manshoge affiches. Zelf vindt Ferdinandusse de benaming onzin. 'Het is een beetje overdreven. De CPNB was natuurlijk blij dat ze die term kon gebruiken, maar ze heeft hem wel zelf verzonnen. Het is voor een groot gedeelte gebaseerd op de thrillergids van VN, maar dat is alleen maar het resultaat van puur redactiewerk.'

'Toen Henk Kraima (directeur CPNB, red.) me vroeg het boekje te schrijven, dacht ik: ik zou toch eerder op René Appel of Tomas Ross afstappen dan op iemand uit het verleden. Ik heb hem gevraagd: 'Waarom ik?', waarop hij slechts antwoordde: 'Omdat jij daar de geschikte man voor bent'. Natuurlijk was ik gevleid, dus ik zei onmiddellijk 'ja'.' Of de CPNB met deze keuze ook eindelijk de polderthriller begint te waarderen, betwijfelt Ferdinandusse. 'Ik denk dat Kraima het nu met een Nederlandse auteur probeert, dan volgend jaar een buitenlander aantrekt om vervolgens eens verder te gaan kijken.'

Delfts blauw

Dovemansoren is Ferdinandusses eerste boek sinds 1983. Toen verscheen zijn voorlopig zesde en laatste thriller rond journalist Rutger Maria Lemming, Haren van de vos, die handelde over de Lockheed-affaire. Zijn debuut was het later verfilmde Naakt over de schutting (1966), dat het oprollen van een pornografiecomplot beschreef. Vervolgens verschenen Zij droeg die nacht een paars korset (over een rechts complot tegen het huwelijk van prinses Beatrix en Claus von Amsberg), De brede rug van een Nederlandse maagd, En het hoofd werd op de tafel gezet en De bloedkoralen van de bastaard.

Het schrijven van 27.081 woorden aan fictie is hem ontzettend meegevallen, zegt hij. Het plezier om met woorden te spelen spat van de pagina's. Wat te denken van een prachtig allitererende zin als 'driftig dubbelen doffers dakpansgewijs duiven'. 'Ik ben altijd een woordspeler geweest. Maar mijn eerste boek Naakt over de schutting durf ik niet meer te herlezen, omdat het verziekt is door dit soort grappen en vergelijkingen. Maar Dovemansoren was leuk om te maken. Ik had drie verhalen bedacht. Dit was de eerste en ik was er tevreden over. Ik ben een jaar geleden begonnen met het verzinnen van vier kleine plots en vervolgens bekeek ik of ze uitkwamen. Vanaf januari ben ik gaan schrijven. Niet in een vast ritme, alleen als ik zin had.'

De hoofdpersoon in Dovemansoren is een niet met naam en toenaam genoemde gepensioneerde hoofdcommissaris. De Commissaris, eigenaar van een grote collectie Delfts blauw, waaronder een porseleinen cancandanseres, porseleinen handboeien en een porseleinen machinegeweer (gekregen bij zijn afscheid), wordt geconfronteerd met zijn arbeidzame verleden als infiltrante Maria Kasteel z'n hulp inroept. Ze is gewond en zal later bij hem thuis door bruut geweld aan haar einde komen. De Commissaris ziet het als zijn persoonlijke taak om de moord op Maria te wreken en gaat daarbij op uiterst originele wijze te werk.

'In ruste' is eigenlijk het enige dat Ferdinandusse, die in 1996 afscheid nam als hoofdredacteur van Vrij Nederland, met zijn held gemeen heeft, zegt de schrijver. 'Hij kijkt tegen het leven aan zoals ik ook doe. In ruste, dus rustig.' Een nauwgezet beoefenaar van het strijken van kleding, zoals de Commissaris, is Ferdinandusse niet. 'Ik leef dan ook niet alleen. We houden wel van hetzelfde merk whisky, maar ik drink niet meer zoveel als de Commissaris.'

Van Delfts blauw is Ferdinandusse evenmin een liefhebber. 'Dat porselein is de Commissaris eigenlijk in de maag gesplitst. Hij kreeg eerst een tegeltje en toen volgden er meer. Dat is bij mij ook gebeurd. Ik kom uit Zeeland. Toen ik hier in Amsterdam kwam, had nog nooit iemand van oesters gehoord. En dan zei ik tegen iedereen: 'Je moet oesters eten'. En op den duur krijg je dan de reputatie dat je met die Ferdinandusse alleen maar oesters eet. Zo'n stempel kreeg de Commissaris ook opgedrukt.'

Ferdinandusse stond erom bekend de actualiteit in zijn romans een grote rol te geven. Zo was in een van zijn vroege romans een rol weggelegd voor Henk van der Meyden. 'Dat was toen een omstreden man. Al die nette linkse bladen vonden het verschrikkelijk wat hij bij de Telegraaf deed, die verstrengeling van commerciële belangen met de journalistiek. Dus liet ik hem in de roman meespelen.' Van der Meyden vult heden ten dag nog steeds zijn pagina's bij de krant. Ferdinandusse: 'Het boek heeft dus niet geholpen.'

Ook in Dovemansoren zijn er knipogen naar recente nieuwsontwikkelingen. Er is milde kritiek op splinternieuwe woonwijken, waar van alles te zien is, behalve loslopende mensen op straat. 'Dat is de waarneming die je doet, toch?' En een uitbundig verlopen uitvaart van een crimineel - met een orkest dat een jazzversie van de Marseillaise speelt - doet sterk denken aan de door motoragenten en Hell's Angels geëscorteerde laatste rit van Sam Klepper, met klokgelui en al. Ferdinandusse grijnst: 'Vroeger schreef ik elke week een commentaar. Nu moet ik wachten tot ik een boekje maak. En die begrafenis van Klepper maakte zoveel indruk, dat moest ik er wel in verwerken.' Haast verontschuldigend: 'Dat kan toch wel?'

Doorzonwoningnen

Dit jaar verschijnt voor de tweeëntwintigste keer de thrillergids bij VN. En ook nu levert Ferdinandusse daar een flinke bijdrage aan. De oud-hoofdredacteur is ervan overtuigd dat deze Michelingids veel effect heeft gehad op de verkoop van misdaadliteratuur. 'Schrijvers en uitgevers ontdekten: er is iets aan de gang. Mensen begonnen erover te praten. Ze belden je: 'Ik ga met vakantie, welk boek moet ik meenemen? Geef eens een tip'.'

'In het eerste jaar verschenen er zo'n 250 thrillers, twintig jaar later waren het er 1350. Het is dus flink aangetrokken. We kunnen ze niet eens meer allemaal melden in de gids. Het schrijven over thrillers heeft er volgens mij wel toe geleid dat het publiek ze als normale boeken ging beschouwen. De planken in de doorzonwoningen buigen door onder het gewicht van de thrillers. Vroeger durfde je ze niet aan de buitenwereld te tonen.'

In de beginjaren van de gids voerden The Day of the Jackal-achtige romans de boventoon, herinnert Ferdinandusse zich. 'De meer avontuurlijke thriller met één hoofdpersoon raakte meer op de achtergrond. Dat hele gedoe met privé-speurders was uitgewerkt. Daarna ging steeds meer het literaire een rol spelen. Het is nu bijna extreem. Elk boek waar ook maar iets in gebeurt, heet nu ineens thriller, het liefst met 'literaire' ervoor. Het is nu zover doorgeschoten dat de auteurs zelf geloven dat ze literatuur bedrijven. Grishams laatste was duidelijk een roman, Douglas Kennedy schreef ook een 'roman'. Het genre is enorm verliteratuurd. Vergeet ook niet de invloed van de Scandinavische schrijvers. Die hebben nog meer de neiging om te denken: psychologie is alles. Maar, ik denk dat er nog wel eens wordt teruggegrepen naar de oude formule: boeken met één held. Ik hou van boeken waar de spanning voorop staat. Waar iemand, al deducerend en combinerend iets bedenkt waar jij als lezer nooit op zou komen. In het uitdenken van plots zoeken ze het tegenwoordig niet meer.'

De Cock

De Nederlandse misdaadroman zal voorlopig een ondergeschoven kindje blijven, verwacht Ferdinandusse. 'Dat is nou eenmaal de macht van het getal. Tegen de verkoopcijfers van Grisham, Agatha Christie en al dat soort volk kunnen ze niet op. Het kan pas veranderen als de Nederlandse thriller zoveel extra toevoegt aan het genre, dat je die wel moet lezen. Maar dat doen ze niet. Er zitten leuke boeken bij, maar ze steken niet mijlenver boven het maaiveld uit.'

'In België kunnen zeker drie misdaadauteurs van hun pen leven: Jef Geeraerts, Pieter Aspe en Bob Mendes, hier hebben we Baantjer.' Dat we hier te lande zoveel Baantjers lezen is omdat we ons in die De Cock zo herkennen, veronderstelt Ferdinandusse. 'Pieter Aspe heeft zulke grote verkoopcijfers in Vlaanderen omdat hij schrijft over mensen die ze daar kennen, mensen met een Bourgondische levensstijl. Doe maar rustig aan, de wereld is toch ziek. Baantjer is een categorie apart. Zijn De Cock is weliswaar een karikatuur van de politieman, maar de lezers denken dat hij is zoals een echte rechercheur in Amsterdam te werk gaat. Baantjer heeft wel eens De Cock in Gent laten rondzwerven om de Belgische markt open te breken, maar dat is niet gelukt. De Vlaamse lezer pikt dat niet.'

In november wordt de Gouden Strop uitgereikt voor de beste Nederlandse misdaadroman. Dat gebeurt tijdens het Detective Festival van de KRO, die dit jaar voor het eerst als sponsor van de prijs optreedt. Daarvoor verbond boekwinkelketen Bruna een tiental jaren zijn naam aan de prijs. Ferdinandusse vindt het schandelijk dat de sponsors niet stonden te dringen om deze literaire prijs te bekostigen en dat het Genootschap van Nederlandstalige Misdaadauteurs zich zoveel moeite moest getroosten om een geldschieter te vinden. 'In Engeland sponsort whiskyfabriek Macallan al jaren de Golden Dagger Award. Hier had Heineken, Bokma of Bols moeten opstaan en zeggen: 'Kom, we gooien er een paar ton tegenaan'. En de KRO wil het vooralsnog maar voor één jaar doen. Volgend jaar moet het genootschap al weer op zoek.' Ferdinandusse vreest derhalve dat de Gouden Strop geen lang leven meer beschoren zal zijn. 'Ik geef er geen cent voor, eerlijk gezegd.'

Het boekje Dovemansoren werd in juni 2001 cadeau gegeven aan klanten die voor ten minste f 29,50 aan Nederlandstalige boeken kochten.