Mark Billingham (interview, 2001)

'Het draait allemaal om de onthulling'

Grappenmakerij en misdaadliteratuur, gaat dat samen? Volgens Mark Billingham wel. De Britse stand-up comedian heeft net zijn eerste thriller gepubliceerd en als het aan hem ligt zullen er nog vele volgen. Maar het podium zal blijven trekken. 'Grappen maken voorkomt dat je gek wordt van de opgegraven lijken.'

(Door Peter Kuijt)

AMSTERDAM - Het lijkt een merkwaardige combinatie: een komiek die een thriller schrijft over een seriemoordenaar. De 39-jarige Mark Billingham heeft het evenwel geklaard. De Britse stand-up comedian en tv-maker - hij verscheen als eerste niet-rubberen personage in Spitting Image, zijn gezicht was grappig genoeg - maakte met Slaapdood een verdienstelijke, want goed geschreven en onderhoudende entree in de wereld van de misdaadliteratuur.

Slaapdood vertelt het verhaal van een man die er behagen in schept zijn slachtoffers in een comateuze toestand te brengen. Bij zijn eerste slachtoffers mislukt het een en ander - ze overlijden - maar oefening baart kunst en de vijfde ongelukkige wordt verlamd opgenomen in het ziekenhuis. De vrouw kan zien, horen en voelen, maar er is niemand die het weet. Ze weet ook wie de dader is, maar kan het niet vertellen. Op Billinghams held, de Londense politie-inspecteur Tom Thorne, rust de zware taak deze zaak zo snel mogelijk tot een oplossing te brengen.

'Er is in Engeland een groot aantal stand-up comedians die zich bezighouden met boeken schrijven', zegt Mark Billingham. 'De meesten zetten zich aan het schrijven van grappige boeken, omdat hun uitgevers denken dat ze beroemde komieken uitsluitend met humor kunnen verkopen. Ik ben niet een heel erg bekende komiek in mijn land, niet zo'n figuur als Ben Elton bijvoorbeeld. Toen ik een uitgever benaderde met mijn manuscript, wist men ook niet wat ik voor broodwinning deed. De uitgever die Slaapdood kocht, was wel blij dat ik een artiest ben, want dat houdt in dat ik me staande kan houden tijdens promotietournees, lezingen, interviews en dergelijke. Veel schrijvers klappen dicht bij zulk soort gelegenheden en dat is te begrijpen, want ze zijn per slot van rekening schrijver.' Billingham grimast: 'De combinatie schrijver/artiest maakt zelfs dit interview makkelijk.'

Opening

Overeenkomsten tussen stand-up comedy en misdaadliteratuur, ze zijn er wel degelijk, zegt Billingham. 'Het gaat bij beide fenomenen om De Onthulling. Als je een grap maakt, en dan maakt het niet uit of je 'm vertelt of in beeld brengt op televisie, gaat het toch om het moment dat je de clou onthult. Het moment dat de camera een totaalplaatje maakt en iedereen de mop doorheeft. Misdaadliteratuur misleidt de lezer op een soortgelijke manier. Je stuurt hem het bos in met een mogelijke verdachte, maar op het eind komt de schurk, die altijd op de achtergrond aanwezig was, ineens tevoorschijn.'

Een andere overeenkomst tussen een geslaagde comedy-act en een dito thriller is de sterke opening en een nog sterkere finale. 'Als je het podium opkomt moet je eerste mop echt knallen, anders kun je het wel schudden. Dan lopen de mensen meteen weg. En zeker bij thrillers moeten de eerste pagina's explosief zijn. De markt is tegenwoordig overvoerd met misdaadromans, dus moet je wel opvallen met een vliegende start.'

De auteur werkte overigens tegelijkertijd aan Slaapdood en aan een komische misdaadroman. 'Ik stuurde beide manuscripten aan een uitgever die ik kende. En die zei daarop: 'Je moet niet dat leuke boek laten publiceren.' 'Waarom niet', vroeg ik. 'Ze verkopen niet, lezers willen ze niet', antwoordde hij. Als er dan toch een doorbreekt heeft hij wel meteen veel succes: kijk naar de Amerikaanse schrijver Carl Hiaasen met zijn satirische thrillers. Maar ik hou niet van zijn boeken. Een komische thriller schrijven was makkelijker dan Slaapdood, maar ik zou hem minder graag lezen.'

Misdaadliteratuur gaat om het oplossen van problemen, stelt Billingham. 'Ik bedenk niet eerst van tevoren een plot. Ergens in mijn achterhoofd heb ik een vaag idee over een begin en een einde. En die twee moet ik aan elkaar zien te knopen. Soms heeft het wel iets weg van zelfkastijding. Lig ik nachtenlang wakker te bedenken hoe ik Tom Thorne zonder al te rare bokkensprongen te maken dat ontbrekende stukje bewijs in handen kan geven.'

Foutje

Een boek over een seriemoordenaar die zijn slachtoffers niet wil doden, maar in coma wil brengen. Hoe komt een ogenschijnlijk geestelijk gezond mens op het idee? 'Ik ben een hartstochtelijk lezer van thrillers. En in veel van die boeken lees je dat de moordenaar op een gegeven moment de fout ingaat. Zijn slachtoffer blijft leven en de politie denkt: 'Mooi! We krijgen hem te pakken.' Ik wilde dat eens omdraaien: de doden zijn 'de foutjes' en degene die in coma raakt is de bekroning van het werk van de crimineel. Ik had gelezen over het 'locked in-syndroom', een comateuze toestand waarin de patiënt kan horen en zien, maar zich niet kan bewegen, behalve zijn oogleden. Maar ik moest erachter zien te komen of je iemand bewust in zo'n toestand kunt brengen. Tegelijkertijd maakte mijn vrouw, die tv-regisseur is, een programma over artsen. Zij bracht me in contact met een neurochirurg, aan wie ik mijn ideeën vertelde en vroeg of het mogelijk was. Hij antwoordde: 'Je moet er behoorlijk gestoord voor zijn, maar het kan. Het is wel heel moeilijk om het zover te krijgen, je moet een bepaald plekje in de hersenstam weten te raken en dat hangt af van millimeters. Je moet de techniek dus goed onder de knie hebben'. Dat vond ik des te beter, want als de dader ook maar een foutje maakt, doodt hij mensen.'

Fervent lezer als hij is, heeft Billingham een flink aantal thrillers over seriemoordenaars verstouwd. 'Ik kan me voorstellen dat lezers dat hele 'serial killer'-gedoe langzamerhand beu zijn. Zulke boeken zijn al jaren op de markt. Afgezien van de thrillers die onverbloemd de gruwelijkste details melden, vind ik het echter fantastische literatuur. Het is fascinerend. 99 op de 100 moorden worden gepleegd vanwege relaties of geldkwesties. Dat is op zekere hoogte begrijpelijk. We zijn allemaal wel eens jaloers, hebzuchtig of gewoon woedend. Maar dat sommige mensen bij wie wat draadjes los zitten, doden omdat ze daar een kick van krijgen, dat intrigeert mij enorm. Ik wil die duistere motivatie leren begrijpen. Daar wil ik over schrijven.'

'De dader in Slaapdood is geobsedeerd door zijn hang naar perfectie. Hij is gefixeerd op de zwakheid van het menselijk lichaam. Het lichaam wordt ziek en sterft uiteindelijk. Het idee dat een menselijk lichaam wordt onderhouden door een machine, windt hem mateloos op. Het is hartstikke eenvoudig en doeltreffend. Je hoeft er verder niet meer naar om te kijken. Kortom, hij is gewoon ziek.'

Het boek wordt mede verteld door het verlamde slachtoffer Alison. Ze beschrijft de mensen die aan haar bed staan en de gevoelens die ze heeft. En daar komt iets van Billingham de komiek om de hoek kijken. Want Alisons commentaar is geregeld buitengewoon vermakelijk, ze is bij wijze van spreken een 'lie-down comedian'. 'Dat was het leukste gedeelte om te beschrijven', zegt Billingham. 'Ik wilde een pittige vrouw van haar maken, die vloekt en dwarse opmerkingen maakt.'

Slaapdood is bij voorbaat al een succes. Billinghams debuut verschijnt in diverse landen op de markt. Een Amerikaanse uitgever had er een bedrag met zes cijfers voor de komma als voorschot voor over. Daar verschijnt zijn boek in augustus 2002. Werpt hij zich nu volledig op het schrijven en verliest de stand-up comedy Billingham als performer? 'Nee, dat niet. Maar ik neem wel gas terug. Het is fantastisch om stand-up comedy te doen. Als je de hele dag achter de computer heb gezeten om te schrijven over opgegraven lijken, dan is het een verademing om 's avonds wat moppen te vertellen. Dat voorkomt dat je gek wordt. Maar ik zal nu niet zoveel optredens buiten Londen meer verzorgen. En ook mijn tv-werk zal minder worden.'

Billingham is druk doende met de afronding van zijn tweede thriller waarin Tom Thorne opnieuw de hoofdrol speelt. Billingham en zijn personage hebben weinig gemeen, vertelt hij. 'Thorne is een jaar ouder. Hij houdt van countrymuziek, net als ik, maar ik haat daarentegen techno. Daar stopt het. Als je je hoofdrolspeler creëert naar een evenbeeld van jou, wordt het te makkelijk. Als Thorne dan in een bepaalde situatie terechtkomt, hoef je alleen maar te bedenken wat jíj zou doen. Nee, het punt is wat Thorne zou doen. De lezer is ook niet geïnteresseerd in mij, maar in de romanfiguur.'

Mark Billingham - Slaapdood. Uitgeverij Meulenhoff, 349 pag.