Schaarste (nieuws, 2022)

De man zonder gezicht heeft vertraging  



Sinds het coronavirus zijn intrede heeft gedaan, wordt er veel meer gelezen. Een luxeprobleem, zo lijkt het, maar het leidt wel weer tot andere problemen. Zo wordt er meer papier besteld, maar is de totale capaciteit om boeken te drukken de afgelopen jaren juist verminderd. Een combinatie van factoren zorgt ervoor dat De man zonder gezicht, de nieuwste thriller van Tomas Ross, later in de winkel ligt.

Oorspronkelijk stond de publicatie van De man zonder gezicht gepland voor eind deze maand. Maar het boek verschijnt nu op 15 maart, laat Nanda Brouwer namens uitgeverij Cargo weten. Ross' thriller heeft, net zoals de hele boekenbranche, met de papierschaarste te maken. Ook de lange rijen bij de persen van de drukkers zijn van invloed op het productieproces. Brouwer: 'We moeten met een langere planning rekening houden. Daarnaast speelt onze gehele planning, de inleverdatum van het manuscript, de agenda van de auteur en de algehele situatie in het boekenvak een rol.'

Maar wat in het vat zit, verzuurt niet. Ross voegt met De man zonder gezicht een nieuw boek aan zijn meer dan zeventig titels tellende lijst van thrillers toe. Een honderd procent spionageroman, als we op de flaptekst moeten afgaan.

Het boek speelt zich af in de jaren 60 van de vorige eeuw. Nederland is een broeinest van activiteiten en infiltraties door geheime diensten aan beide kanten van het IJzeren Gordijn. De Binnenlandse Veiligheidsdienst heeft handenvol werk aan het monitoren van vredesbewegingen, studenten, pacifisten, provo’s en jonge socialisten.

Binnen de Oost-Duitse geheime dienst opereert een mol voor het Westen. Omdat de mol wordt aangestuurd door een Nederlander met de codenaam Vos, stuurt Markus Wolf, de op een na machtigste man van de Stasi, zijn topspion Alleman naar Nederland.

In Den Haag gaan bij de naam Alleman de alarmbellen af en oud-verzetsman Luuk Jonker wordt ingeschakeld. Kort na de oorlog joeg hij in zijn zoektocht naar collaborateurs al tevergeefs op Alleman. Niemand weet wie hij is, zelfs Jonkers toenmalige vriendin niet die voor hem werkte en ten onrechte gevangen werd genomen. Jonkers zoektocht leidt hem van Zuid-Limburg naar het grimmige Oost-Berlijn en vandaar naar Noord-Italië waar hij terecht komt in een steekspel van geheime diensten, en een schokkende ontdekking doet over één van de grootste doofpotaffaires uit de oorlog.

De thriller is een hommage aan Ross' vader. Voor wie het nog niet wist: Tomas Ross heet eigenlijk Willem Pieter Hogendoorn. Hij is de zoon van Pieter Gerardus Hogendoorn, tijdens de Tweede Wereldoorlog lid van de verzetsgroep Albrecht. Na de oorlog werd Ross' vader gevraagd de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) vorm te geven. 

De in 1912 geboren Pieter Gerardus Hogendoorn stierf, zoals zijn zoon meldt, 'in het BVD-harnas'. Als eerbetoon aan zijn vader, die dit jaar jaar een halve eeuw geleden overleed, en grootmeester John le Carré, komt Ross met De man zonder gezicht. Ross: 'Het is de Stasi contra de BVD.'

Zijn vader heeft thuis nooit veel willen vertellen over zijn werkzaamheden in dienst van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Hij was fel op de communisten en ook van sociaaldemocraten moest hij niets hebben. 'Alleen voor Willem Drees had hij een zwak', vertelde de schrijver in een interview uit 2004. 'We woonden bij hem in de buurt en als wij hem op zondag - als wij ter kerke gingen - tegenkwamen, stopte mijn vader altijd en lichtte zijn hoed. Drees stond boven de partijen.'

Tomas Ross over zijn vader:

'Als oud-verzetsman werd mijn vader in juli 1945 aangenomen bij het toen net opgerichte Bureau Nationale Veiligheid (BVD), nu de AIVD. Hij heeft ruim vijfentwintig jaar bij de BVD gewerkt, tijdens de hoogtijdagen van de Koude Oorlog. Ik weet nog niet veel van wat mijn vader precies deed. Hij was de meest beminnelijke en charmante man die ik heb gekend, maar is wat die BVD betreft nog steeds een mysterie. Hij was, zei hij, ambtenaar bij Binnenlandse Zaken. Dat klopte, daar viel de BVD onder. Maar waarom werd hij dan zo vaak thuis opgehaald door een auto met chauffeur en kwam hij soms pas om middernacht weer terug, of soms zelfs de volgende dag?

Hij stierf in 1971 aan een hartstilstand. Meteen na zijn overlijden kwamen er twee collega’s van de BVD op bezoek. Na hun vertrek was de muurkast met dossiermappen in mijn vaders werkkamer leeg. Had ik die mappen maar bekeken, maar ik was toen niet in zijn werk geïnteresseerd. Pas na zijn dood begreep ik dat hij in Manchester was opgeleid door de CIA en de Britse geheime dienst MI6. Toen ook hoorde ik dat hij al tijdens de oorlog voor de Britten had gewerkt onder de codenaam Sheldrake. En ik weet dat hij de dubbelspion King Kong heeft verhoord en dat hij betrokken was bij operaties tegen de Stasi en tegen de Russische veiligheidsdiensten in Nederland.

Al is dit boek grotendeels fictie, zo’n mysterieuze vader is en blijft een inspiratiebron.'