Pauline Slot (interview, 2016)

'ER GAAT IETS WEZENLIJKS VERLOREN ALS JE DE MARKT LAAT MEELEZEN'
(Door Peter Kuijt)

Net voor het begin van de Spannende Boeken Weken ligt 'Dood van een thrillerschrijfster' in de winkel. Als je afgaat op de titel en het moment van verschijning, zo vlak voor de vakantie, zou je kunnen denken dat het om een thriller gaat. Toch staat er roman op de cover. Schrijfster Pauline Slot verklaart zich nader. 'We leven in een culturele oligarchie.'

De thrillerschrijfster vindt inderdaad de dood in Dood van een thrillerschrijfster, verklapt de achterflap. Het gaat om Esther Noordvlucht, bestsellerauteur van formaat. Ze huurt een strandstudio op een landgoed in Griekenland, eigendom van Selma Hoogstins, auteur van, zoals dat heet, serieuze romans. Het is er een paradijs, waar je nagenoeg niets merkt van het failliet van het land of de migrantencrisis. Hoogstins geeft er les aan zes cursisten die allemaal net zo beroemd willen worden als Noordvlucht. De thrillerschrijfster werkt aan een nieuwe kaskraker, maar vindt zelf de dood. Ingrediënten genoeg voor een nagelbijtende thriller. Toch?

Er staat roman op de cover, maar in een interview zei je dat het gaat om ‘een thriller met een dubbele bodem’. Roman, thriller. Wat heeft de lezer die Dood van een thrillerschrijfster van de bestsellertafel oppakt, nu precies in handen?
Pauline Slot: 'Een boek. Een roman. Een roman over het verlangen om te schrijven. Een roman over succes- en faalformules in het boekenvak. Daarmee behoort mijn boek juist niet tot de franchise van de literaire thriller. Maar ik heb wel een spannend verhaal geschreven. Want het kan samengaan: narrative propulsion, zoals Paul Auster dat noemt, en een uniek verbond van vorm en inhoud, los van een format.'

Hoe is dit verhaal ontstaan?
'Ik ken uit ervaring het verlangen om te schrijven, en zie dat verlangen bij anderen ook als ik creative writing doceer, aan de universiteit en daarbuiten. Maar wat zoeken we in het schrijven, wat biedt het ons, en wat niet? Dat fascineert me. Door mijn verhaal te situeren in een Griekse villa waar mensen aan een boek komen werken, kon ik heerlijk exploreren wat schrijvers drijft, of ze nu al lang in het vak zitten of alleen maar dromen van publicatie.'

Na twee historische romans en twee non-fictieboeken (De hond als medemens en Museumbezoeking) had je weer zin in een verzonnen verhaal, zo liet je weten. ‘Maar wel met de mogelijkheid om een visie te laten doorklinken.’ Hoe zou je die visie willen omschrijven?
'Wie niet alleen voor de cloud wil schrijven, krijgt met de markt te maken. Hoe ga je daarmee om? Ik merk dat veel beginnende schrijvers aan doelgroepen denken, en aan DWDD. Maar er gaat iets wezenlijks verloren als je de markt over je schouder laat meelezen. En succes is ook dan de uitzondering, want de markt laat zich maar moeilijk sturen, hij is hard en volgt zijn eigen wetten. Tegelijk hoopt iedereen die schrijft, ook ik, op erkenning door diezelfde markt. Dat is een pijnlijk contrast, en dus een mooi thema. De relatie tussen markt en schrijver is als een liefdesrelatie. De liefde kan onbeantwoord blijven, er kan even een affaire ontstaan, er zijn een paar bestendige huwelijken, maar tot de dood ons scheidt is maar voor enkelen weggelegd.'

De schrijftrainingen schieten de laatste jaren als paddenstoelen uit de grond. Op Facebook zie je regelmatig aanbiedingen van workshops en cursussen, soms op exotische locaties in Portugal of in Toscane. En gegeven door trainers, voornamelijk vrouwen, die vaak net een debuut op de markt hebben gebracht. Wat vind je van deze ontwikkeling?
'Kunstenaars geven al heel lang les op academies, toneelspelers op de toneelschool, musici in de plaatselijke muziekschool. Zo’n opleiding of workshop moet alleen wel kwaliteit hebben, en niet te veel beloven. Het wordt steeds drukker op de top van de Piramide van Maslow, met al onze zelfontplooiing, en dat is mooi. Maar veel manuscripten zijn leuker om te schrijven dan te lezen, en die realiteit moeten we niet uit het oog verliezen.'

Je laat de ik-persoon, auteur Selma Hoogstins, over deze vorm van schrijfbegeleiding verzuchten dat hiermee cursisten worden opgeleid ‘voor een beroep waarvoor je je maar ten dele kon scholen en waarin nauwelijks geld te verdienen viel’. Zijn schrijftrainingen dan weggegooid geld?
'Om een behoorlijke roman te kunnen schrijven heb je een vrij specifieke mix van talenten en vaardigheden nodig. Veel mensen hebben niet de hele set compleet, of scoren op een paar cruciale punten te laag. Stijl is nauwelijks aan te leren; als ik iemand tref die op dat punt talent heeft, zit ik te dansen op mijn stoel. Verhaalontwikkeling, tempo, psychologie, dialoog, perspectiefkeuze, daar kun je mensen wel van alles in bijbrengen. Daarna is het afwachten of alle schuifjes op het mengpaneel zo uitkomen dat een geslaagde sound ontstaat. En vervolgens is er dan weer die markt.'

Jij biedt trouwens in september een masterclass schrijven aan in het Franse Carcassonne – met zwembad. Waarom zou een aspirant-auteur hierop moeten intekenen?
'De masterclass wordt aangeboden door Editio, en ik ben daar voor de non-fictie, samen met Thomas Verbogt, die de fictie voor zijn rekening neemt. En niets moet natuurlijk. Zo’n week is nuttig en aangenaam. Nuttig als je diepgaand wilt praten over de belangrijke keuzes die nodig zijn voor een roman of literaire non-fictie, aangenaam omdat het een mooie plek is, weg van huis.'

Ander onderwerp. Kun je verklaren waarom het voornamelijk vrouwen zijn die ‘literaire thrillers’ schrijven?
'In mijn boek laat ik mijn hoofdpersonage Selma Hoogstins, auteur van serieuze romans, daar iets over zeggen, en ik ben het op dit punt met haar eens: zo’n thriller straalt uit dat het ondanks de moord en doodslag toch gewoon gezellig blijft. De literaire thriller zoals we die in Nederland kennen is een verhalend tijdschrift met artikelen over mode, wonen, relaties en reizen, en af en toe een dode. Je ziet dat het thrillergenre steeds verder wordt opgedeeld. Vooral in Duitsland zijn ze daar gek op, elke stad heeft zijn eigen thrillerreeks. Ik heb een huis in de Eifel, en daar heb je de Eifel-krimi. Die is dan weer voor mannen en vrouwen die graag lezen over moord in een dennenbos.'

Selma Hoogstins heeft niets op met de zogeheten ‘literaire thriller’. Ze vindt het ‘overgeconstrueerde bagger’, waarin geen enkele zin meer dan acht woorden telt. In hoeverre ben jij het met de vertelster eens?
'Dat zegt Selma tegen haar man, in een moment van grote irritatie, en ze bedenkt meteen daarna dat bagger natuurlijk niet overgeconstrueerd kan zijn. Zulke stilistische zelfkritiek ontbreekt nog weleens in literaire thrillers. Daarin kun je zinnen lezen als ‘Ze keek of ze het in Keulen hoorde donderen’ wanneer iemand net heeft gehoord dat haar man dood gevonden is. I rest my case.'

De cover van Dood van een thrillerschrijfster, met een bikinitopje drijvend in een azuurblauw zwembad, lijkt een knipoog naar de omslagen uit de literaire thrillerfabriek van Ambo|Anthos. Klopt dat?
'Dat is inderdaad geen toeval. De omslagen van veel literaire thrillers volgen een vaste formule, net als de inhoud. Overigens zie je dat ook in de literatuur: dat met omslagen wordt aangehaakt bij succesvolle voorgangers. Na De schaduw van de wind zag je opeens overal omslagen met nostalgische foto’s van pleinen in Europese steden, met eenzame gestaltes op de rug gezien. Als u van dat andere boek met die mooie omslagfoto houdt, zult u dit ook weer fantastisch vinden!'

In het persbericht van jouw uitgeverij staat dat Dood van een thrillerschrijfster een pastiche op de zomerthriller is. Volgens het letterkundig lexicon van de neerlandistiek wordt met een pastiche o.a. een literair genre gepersifleerd, met de bedoeling deze belachelijk te maken of de bekritiseren. Wat heeft het thrillergenre misdaan om er de spot mee te moeten drijven?
'De literaire thriller als vermoorde onschuld! Het genre is een prachtige illustratie van schrijven voor de markt, en daarom wilde ik de serieuze Selma het vuur na aan de schenen leggen met een thrillerschrijfster als gast in haar schrijfvilla. Esther Noordvlucht bezet niet alleen veel plaatsen in de bestsellerlijsten, maar neemt ook Selma’s eigen schrijfplek in, trekt de aandacht van de andere gasten naar zich toe, en praat over haar creatieve proces met de schwung van Connie Palmen. Probeer je dan maar eens staande te houden, als introverte schrijver van romans die niet te classificeren zijn.'

‘De roman werd regelmatig doodverklaard, maar de gretigheid waarmee bekende mensen fictie schreven, suggereerde dat het genre springlevend is’, schrijf je in jouw nieuwe boek. Stoort het je als bijvoorbeeld een ex-nieuwslezer of een bekende besnorde wijnboer aan de weg wil timmeren met fictie?
'We leven in een culturele oligarchie. Mensen die al bekend zijn van hun vijf andere media-activiteiten willen vaak nog een roman toevoegen aan hun portfolio. Het goede nieuws is dat het genre kennelijk nog status heeft. Tot zover mijn welwillende reactie. Van kinderboeken door bekende Nederlanders word ik wel onredelijk giftig.'

Kiezen uitgevers tegenwoordig niet te gemakkelijk voor een roman van een BN’er omdat die toch wel verkoopt?
'Gelukkig is het nog steeds niet zo dat de verkoop dan gegarandeerd is. Kijk maar naar Beau van Erven Dorens. Dat geeft de burger moed.'

Wat vind je van het fenomeen ‘Suzanne Vermeer’, het concept waarin het niet uitmaakt wie iets schrijft, zolang de vertrouwde formule maar wordt gevolgd? Wordt schrijven zo niet net zoiets als het produceren van koekjes?
'Dat is het Bouquet-reeks-concept, waarbij de auteursnaam geen ontmoeting impliceert met de geest van een individu, maar met een formule. Goed gemaakt amusement, en ook slecht gemaakt amusement, heeft zijn plaats in de wereld. Maar het is als het verschil tussen een snelle hap bij Julia’s op het station en eten in een goed restaurant waar iemand op zijn eigen manier iets lekkers probeert te koken.'

De thrillerschrijfster uit de titel is Esther Noordvlucht, die overkomt als een kruising tussen Esther Verhoef en Saskia Noort. Noordvlucht schrijft op haar Facebookpagina dat personages altijd bij haar aankloppen. ‘Ze willen dat hun verhaal verteld wordt.’ Wanneer heeft een karakter voor het laatst contact met je opgenomen?
'Daar wacht ik nog steeds op. In de roman laat ik Esther Noordvlucht een paar keer hoogdravend uitweiden over haar schrijfproces – en daarvoor heb ik niets verzonnen, de zinnen zijn zo uit interviews te halen. Ik vind dat je sowieso niet dramatisch moet doen over dit beroep, en al helemaal niet als je gezellige thrillers schrijft. Die pretentie past niet bij het product.'

Schrijvers vertellen vaak in interviews dat het verhaal ineens met hen op de loop ging, dat het een richting koos die ze helemaal niet hadden voorzien. Wat denk je als je dit soort ontboezemingen leest?
'Dat kan, maar in mijn ervaring is het eerder zo dat je door de keuzes in het begin de basis legt voor wat er later wel en niet kan, als je plausibel wilt blijven. Met elke zin die je schrijft bepaal je wat er verderop nog kan, net zoals je in het leven met elke keuze richting geeft aan het vervolg, for better or for worse.'

Voor elk hoofdstuk staan korte citaten, uit onder meer Dood van een handelsreiziger van Arthur Miller en Costa del Sol van Suzanne Vermeer. Maar je haalt ook de rechterlijke uitspraak aan in de zaak Saskia Noort tegen Liselotte Stavorinus. Noort vond dat Stavorinus met haar boek Het reservaat inbreuk had gepleegd op haar auteursrechten. Wat vind je van deze zaak?
'De zin uit de rechterlijke uitspraak rept van een zwart jurkje – een van de omstreden verhaalelementen. Het vreemde was dat Noort niet alleen de combinatie van pakweg 27 verhaalelementen wilde claimen, maar ze ook afzonderlijk als haar eigendom beschouwde. Gelukkig heeft de rechter ervoor gezorgd dat het zwarte jurkje als rekwisiet voor alle schrijvers behouden is gebleven. Phiew!'

‘Voor mij is elke roman een avontuur’, zegt Esther Noordvlucht in jouw boek. Wat betekende het schrijven van Dood van een thrillerschrijfster voor jou?
'Ook dat is zo’n citaat waarin het schrijfproces wordt gedramatiseerd. Ik heb zelf opvallend weinig geleden bij het schrijven van deze roman. Sterker nog: ik heb er veel plezier aan beleefd om mijn groep schrijvers in de Griekse villa te observeren en tegen elkaar uit te spelen, en de lezer soms op het verkeerde been te zetten. En ik hou enorm van Griekenland, en vond het heerlijk om de zee en het landschap in woorden op te roepen. Dat is een rode draad in al mijn werk: a sense of place, zoals de Engelsen dat noemen.'

(Foto auteur: Jakolien van Doorn, dit verhaal stond eerder op Hebban.nl)