Lijdzaam ondergaan (column, 2014)

MIJN OPVOEDING ALS PIRAAT

(Door Bram Dehouck)

Negen van de tien boeken op Nederlandse e-readers zijn ofwel gratis verkregen of illegaal gedownload. Dat blijkt uit een studie van marktonderzoeksbureau GfK. Gemiddeld staan er 117 boeken op een e-reader; slechts voor elf exemplaren is betaald. Na dat nieuws regende het reacties, enerzijds van schrijvers die het plakje kaas van hun droog brood gestolen zien, anderzijds van downloaders die de prijs van e-boeken veel te hoog vinden. Twee uitgeversgroepen, Lannoo en WPG, willen nu het illegale downloaden tegengaan met een streamingdienst voor boeken. 

Bij het volgen van de hele discussie overviel me een dubbel gevoel. Ja, ik wil op een eerlijke manier betaald worden voor mijn werk. Aan de andere kant koop ook ik mijn boeken, dvd’s en muziek zo voordelig mogelijk. Ik grijp naar de pocket van 12 euro in plaats van de mooie hardcover van 22 euro. Voor een cd lijkt 10 euro me een goede prijs, al geef ik er nog liever 5 voor.

En ik ben niet de enige. In de weekendkrant van De Standaard geeft zowel journalist Marc Reynebeau als schrijver Christophe Vekeman toe dat hun liefde voor tweedehandszaak De Slegte onder andere voortkwam uit de lage prijs voor de boeken. Waarom zijn we toch zo gierig als het over cultuurproducten gaat, terwijl we een veelvoud besteden aan – ik zeg maar iets – etentjes en reisjes?

Ik herinner me hoe ik met de kleuterklas op bezoek ging bij de bakker. Hij kneedde het deeg, schoof het brood in de oven en spoot torentjes slagroom op een taart. De bakkersvrouw toonde ons het verschil tussen bruin en wit en vertelde ons hoeveel een brood kostte. Op het einde van het bezoek mochten we allemaal een koek kopen, die we samen opaten in de klas.

Mijn eerste optelsommen leerde ik aan de hand van vraagstukken over mama die vis koopt op de markt of worst bij de slager. Toen ik mijn eerste woorden leerde lezen en stilaan zinnen kon ontcijferen, vertelde meester Dirk over boeken.

Boeken kwamen, zo zei hij, uit de bibliotheek. Dat was een groot gebouw in het midden van de stad, volgestouwd met leesvoer dat je zomaar kon consumeren. Het enige wat je moest doen, was een leeskaart aanvragen en de boeken op tijd terugbrengen. Vijf stuks per week mocht je mee naar huis zeulen, en als je er eentje niet lustte, bracht je het de volgende week gewoon terug. Gemakkelijk! Betalen hoorde er niet bij, behalve als je een boek te laat terugbracht. Dan betaalde je het equivalent van een kauwgom uit een snoepautomaat.

Ik was al een tiener toen ik voor het eerst een boek kocht. Tegen die tijd had ik geleerd dat voor films en muziek hetzelfde gold als voor boeken: normaal gezien betaalde je er niet voor. Films nam je op van de tv, muziek nam je op van de radio. Ja, je kocht wel eens een muziekalbum, maar pas als je écht fan of een verzamelaar was. De rest leende en kopieerde je wel van vrienden.

Dat boek voelde als een luxeaankoop. Want het lag waarschijnlijk ook in de bibliotheek. Misschien moest het binnenkort plaats maken en werd het voor een habbekrats verkocht in een opruimactie. Met dat geld kon ik vijf taartjes, twee kilo worst of een grote kabeljauw kopen. Nuttige zaken waarvan ik geleerd had dat je ervoor hoorde te betalen. Maar ik wilde het boek en met het schaamrood op de wangen voor zoveel spilzucht, rekende ik af.

De piratenopvoeding tegenover cultuurproducten zit er stevig ingebakken. Door het gratis lezen en luisteren vinden we dat boeken en muziek niet goedkoop genoeg kunnen zijn. Sommige politieke partijen willen bij het publiek scoren door aan het auteursrecht te morrelen. Dat downloaden is toch helemaal niet erg? Schrijvers proberen dan weer aan bewustmaking te doen, zoals met de actie 'Ik lees legaal' of de Facebookpagina van Charles den Tex.

Zal een Spotify voor boeken, zoals Lannoo en WPG het nu ontwikkelen, een verbetering zijn voor schrijvers? Ik heb mijn twijfels: uiteindelijk komt Spotify ook voort uit de piratenopvoeding van de uitvinders ervan. Hoe slim was het namelijk niet om een dienst te ontwikkelen waarbij je de muziek niet bezit, maar enkel beluistert? De Spotify-bedenkers glunderden bij hun geniale vondst om het auteursrecht voor muziek uit te hollen. Zal het met een Bookify echt anders gaan?

Uiteindelijk kunnen schrijvers de situatie hooguit lijdzaam ondergaan. Het is aan de uitgevers en de overheid om het verdienmodel eerlijker te maken. Een oplossing zit mogelijkerwijs in een beter uitgewerkt leenrecht, zeker in Vlaanderen (in Nederland valt het leenrecht al bij al mee). Op die manier kan een schrijver toch wat verdienen aan het analoog of digitaal uitlenen van zijn werk.

Of lost het probleem zich vanzelf op? Steeds minder Belgen downloaden illegaal, omdat ze samen met de film, de muziek of het boek ook een hoop spyware en virussen binnen krijgen.

Nooit gedacht dat ik nog zou sympathiseren met hackers.

(Deze column is met toestemming overgenomen van de site van Bram Dehouck)

De Vlaamse auteur Bram Dehouck (Poperinge, 2 mei 1978)  schreef in 2007 het non-fictieboek 'Het meisje dat vergeet', een verhaal over zijn zus die na een verkeersongeval niets meer onthoudt. Het boek toont de impact ervan op het gezin en belicht de kracht en levenslust van zijn zus. In 2009 debuteerde hij als romanauteur met 'De minzame moordenaar', bekroond in 2010 met de Schaduwprijs en de Gouden Strop. Na deze dubbelslag kwam in 2011 'Een zomer zonder slaap'. Ook dit boek kreeg de Gouden Strop. Het boek was net verschenen of er werden al filmrechten aangevraagd. Zijn laatste boek, 'Hellekind', verscheen in het najaar van 2012.