Christiaan Alberdingk Thijm (interview, 2011)

Advocaat met een fascinatie voor mensen die liegen

In 'Het proces van de eeuw' raakt een advocaat totaal verstrikt in de krochten en krachten van de juridische wereld. Schrijver Christiaan Alberdingk Thijm, zelf advocaat, bericht van binnenuit. Een gesprek over de roman komt als vanzelf op rechters, Moszkowicz en twitteren bij de rechtbank Almelo. ,,Top!''

(Door Theo Hakkert)

Christiaan Alberdingk Thijm (39) komt binnen met zijn debuutroman onder de arm. Hij belt intern en laat water komen. Straks moet de auteursrechtadvocaat tentamens afnemen op de universiteit, tijdens de lunch gaat het over 'Het proces van de eeuw'. In de roman komt advocaat Eppo Boetselaar voor de rechter te staan, nota bene gedagvaard door zijn oude werkgever, het almachtige advocatenkantoor Schwaab & Helvoeth. Een zedenschets van de hedendaagse advocatuur, door iemand van 'binnen'.

- Een blauw omslag met één voorwerp: een reddingsboei. De eerste associatie: 'Het diner' en 'Zomerhuis met zwembad' van Herman Koch.
,,'Het diner' is een boek dat ik heel erg leuk vind. Ik herken in het werk van Herman Koch het type boek dat ik zelf heb willen schrijven. Je pakt een wereld die de lezer niet kent. Je geeft een kijkje in de keuken. En je schrijft een boek met een plot, met verwikkelingen erin die naar een hoogtepunt gaan en met humor erin. Die combinatie van aspecten, die je in de Verenigde Staten veel meer hebt - ik noem: 'Bonfire of the Vanities' van Tom Wolfe (vertaald als 'Het vreugdevuur der ijdelheden', red.) - zoek ik."

- Een verschil is wel: Herman Koch is de wereld van de artsenij ingedoken. Jij bent in je eigen wereld gebleven.
,,Het is voor een debutant heel prettig om bij je eigen wereld te blijven. Er zijn schrijvers die dat blijven doen. Elsschot deed het, Voskuil. Maar niet alle andere schrijvers werken ook. Wat ik erg leuk vind, is een roman die speelt op een werkplek. Daar zit veel drama in.''

- Waar is het begonnen?
,,Bij Nick Leeson in 1995. De ondergang van de Barings Bank. Ik heb een fascinatie voor mensen die liegen en zichzelf in de problemen werken. Dat varieert van de student die net doet of hij afstudeert terwijl hij nog geen enkel tentamen heeft gehaald, tot een meesteroplichter als Bernard Madoff. Hoe kom je in de situatie dat je verstrikt raakt in jouw web van leugens? Leeson heeft een biografie geschreven, 'Rogue Trader'. Hij geeft toe dat hij fouten heeft gemaakt, maar hij wijt het vooral aan 'het systeem'. Het systeem heeft hem gedwongen. Dat is ook wat ik mijn hoofdpersoon laat zeggen.''

Zijn fascinatie geldt ook voor de hotshots die denken dat ze onschendbaar zijn sinds ze een zekere status hebben bereikt. ,,Dat heb je ook bij een Dominique Strauss-Kahn. Dat heb je ook bij advocaat-partners, bij Cor Boonstra, die aan het eind van zijn carrière nog even werd vervolgd, bij Cees van der Hoeven. Mensen die zichzelf onaantastbaar wanen en dan een enorme rotschop krijgen.''

- Prestatiedruk, declarabele uren draaien, winst maken.
Alberdingk Thijm: ,,Het kan ook in de advocatuur uiteindelijk leiden tot misstanden, net zoals we dat recent bij de banken hebben gezien en daarvoor bij de accountancy. Uiteindelijk gaat het mis als je puur winstgedreven systemen hanteert.''

Na het miljardenverlies van Leeson in 1995 riep Alberdingk Thijm op feestjes dat hij ooit een roman zou publiceren. Dat deed het goed. Stoer. Prozalessen nam hij bij Tonnus Oosterhof, maar het boek kwam er almaar niet. Tot ze op feestjes gingen vragen waar dat boek bleef. ,,Het werd stakkerig.'' Vijf jaar schrijven, inclusief een Italiaanse sabbatical later kan hij met 'Het proces van de eeuw' zwaaien.

- Waren de partners niet benauwd dat je er te veel inside-informatie in zou stoppen?
,,Hier niet, maar ik weet van een aantal mensen op de Zuidas dat ze heel benieuwd zijn naar het boek. Iedereen kan er iets in herkennen. Iedere advocaat kan denken: dit gaat over mij. Maar een sleutelroman is het niet. De personages zijn combinaties van mensen die ik ken. Ik heb de tien grote kantoren op één hoop gegooid en daar het monsterlijke Schwaab & Helvoeth van gemaakt.''

- De grote fout die Boetselaar maakt, is dat hij een vonnis vervalst. Dat heb je letterlijk in het boek opgenomen.
,,Het gevaar bij een roman over deze wereld, die ik zo goed ken, is dat je te uitleggerig wordt. Zo'n vonnis is natuurlijk de ultieme vorm van de schrijversregel 'show, don't tell'. Ik vond het wel belangrijk om de lezer te laten zien wat Boetselaar had gedaan. Je vertelt niet dat hij een vonnis heeft nagemaakt, je laat het zien. Het is een manier om de lezer mee het verhaal in te krijgen.''

,,Zoals zijn collega Foekje aan hem uitlegt: je moet altijd de feiten zo formuleren en opstellen dat de rechter die het leest met jou meegaat en voor de feiten uit gaat lopen. Dat is ook hoe je een roman moet schrijven.''

Het boek van Alberdingk Thijm verschijnt in een tijd dat justitie veel aandacht krijgt. Niet in de laatste plaats door allerlei rechterlijke dwalingen. Lucia de B., de Puttense moordzaak, de Deventer moordzaak. Menig imago is geschaad.

,,Het ontzag voor de rechterlijke macht, en dat constateer ik met pijn in het hart, neemt heel erg af. Ook door zo'n Wilders-zaak. Het recht dat zij spreken is een belangrijk fundament van onze maatschappij. Als je het recht betwist, sla je een deel van het fundament weg.''

- Hebben de rechters dat niet aan zichzelf te wijten?
,,Deels. Veel rechters zitten toch nog in een ivoren toren en worden weinig gecontroleerd. Ik hoorde van de week dat ze bij de rechtbank Almelo gaan twitteren. Top! Dan laat je zien dat je als rechterlijke macht met de tijd meegaat, sterker nog: dat je voorop loopt. Ik denk dat dat heel goed is.''

,,Laat eens een rechter aanschuiven bij 'Pauw & Witteman'. Wat is dat voor onzin dat Moszkowicz daar steeds zit. Laat een goedgebekte rechter hem daar van repliek dienen. Maar daar zijn ze verschrikkelijk bang voor. Een rechter spreekt alleen maar via zijn vonnis, zo zeggen ze. Als dat je visie op de wereld is, loop je lichtjaren achter.''

- Het is 2011. We hebben al heel wat processen van de eeuw gehad.
,,Nou! Wilders had het ook steeds over het proces van de eeuw. Kom op, zeg! Juridisch was het volstrekt oninteressant. De titel verwijst ook naar het proces waar de hoofdpersoon doorheen gaat. En naar het proces dat maakt dat we steeds weer een proces van de eeuw meemaken.''

Christiaan Alberdingk Thijm - Het proces van de eeuw. Uitgeverij Lebowski, 256. pag. (Foto auteur: copyright GPD/Frans Nikkels)