Een stokoude, gerimpelde koe (column, 2009)

BOVENMENSEN EN ONDERKNUPPELS

(Door Peter Kuijt)

Zoals u vast weet maakte de Duitse filosoof Friedrich Nietsche het begrip übermensch groot. Hij doelde daarmee op de individuele geest die zichzelf durft los te maken van het systeem. Helaas gingen de nazi's later op een bedenkelijke manier met deze term aan de haal en bij hun übermensch (de betere mens) verzonnen ze een mindere variant, de untermensch.

Die gedachte kwam bij me op na lezing van een column van Arjen Fortuin, coördinator literatuur bij NRC Handelsblad. Hij had door het Basisboek literatuur voor een lerarenopleiding gebladerd en kwam daar de namen tegen van onder anderen Saskia Noort, Simone van der Vlugt en Derwent Christmas. Hij was nog nooit zo veel namen van 'tweederangsauteurs' tegengekomen in een lesboek, smaalde Fortuin.

En om dat woord 'tweederangsauteurs' gaat het.

Als de literatuurkenner het over 'tweederangsauteurs' heeft, bestaan er in zijn universum kennelijk ook eersterangsauteurs. Goden en mindere goden, übermenschen en untermenschen. Saskia Noort en haar collega's zijn in zijn ogen minderwaardige schrijvers.

Nu kun je veel over Saskia Noort beweren. Dat ze – hoe succesvol ook – meer dan je lief is haar beklag mag doen in de media over miskenning, zure recensenten en het zijn van de publiekelijke pispaal. En dat ze de pest aan je heeft als je je kritisch hebt uitgelaten over een van haar boeken en dat ze de pest aan je blijft hebben.
Je kunt ruziën met Noort tot je een ons weegt en je gaat vervolgens weer over tot de orde van de dag. Maar het getuigt van een bijna misdadige arrogantie om iemand een tweederangsschrijver te noemen. Een auteur van een mindere soort, dus.

Het is even stuitend als een starnakelzatte Connie Palmen die op het Boekenbal Noort, andere blondgelokte auteurs en collega Kluun wegzet als nietsnutten. En u weet uit ervaring: als je dronken bent, zeg je dingen die je werkelijk meent.

Het is even pedant als waarmee literatuurrecensent Arie Storm het vaderlandse misdaadgenre beziet. Hij vindt het verstandig als we de maand juni met zo min mogelijk Nederlandse misdaadromans doorbrengen. Je gaat je tijd toch niet verdoen met die polderthrillerschrijvers? Volgens Storm zijn de afgelopen 20 jaar maar twee goede Nederlandse thrillers verschenen en laten die nu allebei net geschreven zijn door A.F.Th. van der Heijden.

Het is even tenenkrommend als de column van de criticus Arjan Peters die zich daarin vertwijfeld afvroeg waarom niemand op de Power of Plots 2008 het aandurfde om Simone van der Vlugt uit te jouwen. Omdat, meneer Peters, wij onderknuppels van het thrillergenre, toch nog iets van beschaving in ons hebben.

Cabaretier Herman Finkers vertelt in zijn laatste voorstelling 'Na de pauze' over Harry Mulisch, die zojuist een boek heeft voltooid. Mulisch beziet zijn werk en zegt: 'Dit is de hand van God'.
Hoe weet u dat zo zeker, meneer Mulisch?
'Ik schrijf beter...'
Door de zaal klinkt het instemmend: ja, zo is Mulisch.
Bij dit coterietje van Grote Schrijvers en Literatuurrecensenten die het enorm met zichzelf getroffen hebben, De Verhevenen, wil Tomas Ross al jaren aanschuiven. Want Thrillers zijn immers ook een onderdeel van de Literatuur... Ross blies een discussie hierover laatst weer nieuw leven in door nog eens een keer te pleiten voor afschaffing van de Gouden Strop, de prijs die hij ooit zelf verwekte. Want met het in stand houden van die onderscheiding zouden thrillers nooit de prestige krijgen die ze toekomt. En het was toch maar een klein kringetje van schrijvers dat de prijs telkens kreeg.

Het is een stokoude, gerimpelde en het leven zat zijnde koe, die Ross uit de sloot getakeld heeft. Acht jaar geleden schreef René Appel al in een weerwoord op het pleidooi van zijn vakgenoot dat híj zich helemaal niet miskend, zielig of onderschat voelt. Appel heeft bewust voor het misdaadgenre gekozen. Sindsdien heeft Ross overigens nog een keer de prijs gewonnen, maar gingen ook auteurs als Elvin Post, Roel Janssen, Johanna Spaey, Charles den Tex en Marion Pauw met de strop aan de haal.

De Gouden Strop is de afgelopen jaren gedevalueerd, stelt drievoudig winnaar Ross. Jury's zijn in toenemende mate incompetent geworden, schreef hij onlangs in een bijdrage op de site Ezzulia. Maar namen van 'schuldige' juryleden noemt hij niet, zodat je ook hoogleraar Literaire kritiek Elsbeth Etty (in 2008 jurylid) kennelijk als onbekwaam mag beschouwen.

Natuurlijk kan het altijd beter. Als je weet dat de jury van de Gouden Strop van dit jaar slechts twee keer bijeengekomen is en juryvoorzitter Agnes Jongerius zich de eerste keer liet vertegenwoordigen door een vertrouweling van de vakcentrale, dat jurylid Martin Koolhoven tussentijds opstapte omdat hij naar zijn zeggen slecht werd geïnformeerd, dan krab je je toch even achter de oren. Maar om nu alle juryleden als incapabel weg te zetten, is wat al te kras.

De ingezonden boeken worden ook steeds slechter, stelt Ross, die publiekelijk heeft toegegeven haast nooit Nederlandse thrillers te lezen. De vijf genomineerde boeken heeft hij ook niet doorgebladerd, maar hij vond Marion Pauw een slechte winnaar omdat ze het in een reactie had over 'uitgediepte karakters' om vervolgens te zwijgen over het belangrijkste onderdeel van een thriller, 'de plot'.
Thrillerauteurs verdienen erkenning uit de Literaire Wereld, vindt Ross, en dat kan alleen als die Strop wordt opgehangen en 'we' massaal meedoen met de Ako- of de Libris-prijs.

Die erkenning zal er nooit komen. Subsidieaanvragen van misdaadauteurs worden door het Fonds voor de Letteren niet serieus genomen en bij mijn weten haalde slechts één keer een thrillerauteur de longlist van de Ako-prijs: Charles den Tex. Om waardering smeken van de Bovenmensen is een kansloze missie. Er is sprake van een ondoordringbare 'cordon literair', zoals Jac. Toes al eerder schreef.

Het zal toch allemaal van die vermaledijde Gouden Strop moeten komen. Hoe Ross er ook over moge denken, de prijs is zo langzamerhand een merknaam geworden. Inderdaad, nog niet zo prestigieus als de Edgar Allan Poe Awards of de Daggers, maar die prijzen bestaan dan ook al decennia langer.

En er is van alles te bedenken om van die Strop een hogelijk gewaardeerde literaire onderscheiding te maken.
Allereerst: verhoog het bedrag. Die schamelijke tienduizend euro is omgerekend nog steeds minder dan de vijfentwintigduizend gulden van weleer. Schaf de publicitair nauwelijks interessante Schaduwprijs af – debutanten mogen immers gewoon meedoen met de grote thrillerprijs, zie de bekroning van Elvin Post - en voeg die duizend euro bij de Strop. Behoud het geldbedrag van de sponsorende boekenketen, maar vraag de gezamenlijke uitgeverijen ook om een substantiële bijdrage. Laten we zeggen: tweeduizend euro per uitgever, moet te doen zijn. Moet je zien wat er dan voor financieel aantrekkelijke 'award' uit komt rollen.

Over de jurysamenstelling kan je ook een boom opzetten. Begin daar vroeg mee, net na de uitreiking van de Strop. Zoek nieuwe juryleden nu al aan, in plaats van in het vroege voorjaar. Laat ze vaker bijeenkomen, zodat de schroom minder wordt om op het scherpst van de snede over de inzendingen te discussiëren. Benoem mensen met – bewezen – verstand van zaken, geen boekverkopers die kwaliteit aflezen aan hoge stapels en helemaal geen BN'ers die een 'trillertje voor af en toe' leuk vinden.
Maak van de uitreiking van de Strop geen benauwde, kleffe bedoening in een te warme Melkweg, maar bedenk er een avondvullend tv-programma omheen, met discussies, reportages, een quiz, spannende filmfragmenten en als klap op de vuurpijl die prijs.

Tomas Ross is een begenadigd schrijver, de enige in zijn soort van factionthrillerauteurs en een uitstekende verhalenverteller. Koop vooral zijn boeken en verheug u bij voorbaat op een boeiende avond als hij in de buurt een publiek optreden geeft. Maar laat Ross nu eens een daad stellen in plaats van het herhalen van mantra's. Het zou hem sieren als hij voortaan zijn boeken niet meer inzendt voor de Strop, maar uitsluitend gaat meedraaien in de race om de Gouden Uil, de Ako- of de Libris-prijs. Met zijn recente uitval naar zijn eigen 'kindje' heeft hij van de winnaar van de Gouden Strop 2010 bij voorbaat al een verliezer gemaakt. De jury van volgend jaar moet vooral volkomen vrij worden gelaten in het bepalen van een winnaar, zonder achteraf de toorn van Ross te moeten vrezen.