Val McDermid (interview, 2009)

Schotse schrijfster eert mijnwerkers

Ze heeft een aanzienlijke lijst thrillers op haar naam staan. Bij het grote publiek werd de Schotse Val McDermid echter vooral bekend door haar Tony Hill-reeks, op tv gebracht als Wire in the Blood. De inktzwarte serie over criminoloog Tony Hill is door ITV van de buis gehaald, het nieuwe Tony Hill-boek gaat binnenkort alweer naar de drukker. Maar er is nu eerst haar sociaal bewogen thriller Een Duister Domein: een eerbetoon aan Schotse mijnwerkers. ,,De waarheid komt vaak beter door via fictie.''

(Door Monique Brandt)

Ze is klein, vierkant, met een intelligente oogopslag onder een dikke bos grijze krullen. En ze is woest. Nog steeds. Bestsellerschrijfster Val McDermid (54) is even over ter promotie van haar laatste boek Een Duister Domein', dat zich afspeelt tegen de achtergrond van de beruchte mijnstaking in Schotland in 1984. Haar blik verduistert aanzienlijk als de televisieserie Wire in the Blood, gebaseerd op de door haar geschreven Tony Hill-serie, ter sprake komt. De in Engeland zeer goed bekeken detectivereeks van ITV, die wegens zijn inktzwarte karakter helaas niet bij de KRO maar met tussenpozen wel op de Belgische zender Canvas wordt vertoond, is na zes seizoenen hardvochtig de nek omgedraaid.

McDermid vernam het nieuws een maand of twee geleden, maar maakt zich nog steeds zeer druk over de dood van 'haar kindje'. Als consultant was ze de afgelopen jaren intensief betrokken bij de productie. ,,Het is wer-ke-lijk níét te geloven, de eerste scripts voor serie zeven lagen klaar. Het productiebedrijf had de studiolocaties aangehouden in de verwachting dat we binnenkort weer zouden gaan filmen. Toen werd ons doodleuk verteld dat er geen geld meer was, zo had het nieuwe hoofd drama bij ITV op stel en sprong besloten. Terwijl er kennelijk wel geld was om de echtgenoot van haar persoonlijke assistent een dramaserie te laten maken, en om een soortgelijk dramacontract te sluiten met haar beste vriend.''

Het besluit om de eigenzinnige 'profiler' Tony Hill (een mooie rol van acteur Robson Green) van de buis te halen – er zijn nog gesprekken over voortzetting met andere partijen - is bovendien een economische klap van jewelste voor het toch al geplaagde noordoosten van Engeland, het gebied waar McDermid zelf woont. Door de jaren heen bracht de serie in de streek zo'n veertig miljoen euro in het laatje. Hij verschafte een inkomen aan talloze tv-professionals die nu hun heil in Londen zullen moeten gaan zoeken. ,,Ik ben heel bang dat de economie in het gebied daardoor echt een nekslag krijgt'', zegt de auteur met een bezorgde frons.

Dezelfde bezorgdheid ligt ten grondslag aan haar nieuwste, een tikkeltje autobiografische boek Een Duister Domein. Agente Karen Pirie van de Cold Case-afdeling, onderzoekt de verdwijning van de dochter van een grootgrondbezitter ten tijde van de grote mijnstaking in Schotland in de jaren tachtig. De auteur keert in het boek terug naar haar geboortestreek Fife, waar ook haar collega Ian Rankin zijn wortels heeft liggen. Haar eigen grootvaders waren er mijnwerker in het dorpje East Wemyss, tot een ondergrondse explosie in 1967 negen mijnwerkers het leven kostte. De daarop volgende sluiting van de mijn was de economische nekslag en leidde het einde van de dorpsgemeenschap in.

,,Dat dorp bestond bij gratie van die mijn. Wat ik na de sluiting aanschouwde, was de langzame dood van dat dorpje. Iedereen moest ergens anders op zoek naar werk. In een half jaar tijd werd het een dorp van gepensioneerden, bejaarden, werklozen. Huizen werden dichtgetimmerd, winkels sloten, pubs gingen dicht en zelfs een van de kerken sloot zijn deuren voorgoed. Die eens zo bloeiende gemeenschap transformeerde in een mum van tijd tot een spookstadje. Dat maakte een diepe, onuitwisbare indruk op me. Toen de mijnstaking van 1984 begon, besefte ik meteen dat het die andere mijnstadjes net zo dramatisch zou vergaan. Ik was in die tijd verslaggever en schreef over de staking, maar wist al dat ik er ooit ook in fictievorm over zou schrijven.''

De roemruchte mijnstaking die een jaar duurde - voor de toenmalige premier Thatcher een keiharde prestigestrijd met de bonden - verscheurde families en gemeenschappen, herinnert McDermid zich. ,,Het was elke dag groot nieuws. Burgerrechten werden met voeten getreden, er werden roadblocks op snelwegen opgericht, de politie misdroeg zich gruwelijk ten opzichte van de stakers. Het was een stille oorlog, waarin de mijnwerkers in de media werden afgeschilderd als normloze schurken. Terwijl ze alleen voor hun rechten opkwamen.''

Een Duister Domein is er onder andere gekomen om de stakers van weleer te eren. ,,Ik wil ervoor zorgen dat niemand vergeet wat toen gebeurde. Alle geschiedenisboeken ten spijt; de waarheid komt vaak beter door via fictie. En er was belangstelling voor een serie op tv, al weet je maar nooit of het er echt van komt. Ik wilde vooral geen sentimenteel boek, mijn mijnwerkers zijn geen knappe helden maar mensen van vlees en bloed. Ze werden niet altijd gedreven door politieke overtuiging, soms was het regelrecht opportunisme. Maar die ervaringen hebben wel hele generaties getekend. Mijn grootouders maakten de grote staking in de jaren twintig mee. Mijn ma was op haar tachtigste nóg beschaamd over het feit dat ze destijds in de rij had moeten staan bij de gaarkeuken.''

Inmiddels heeft veelschrijfster McDermid haar volgende boek voltooid. Hoewel Hill niet meer op de buis te zien is, speelt hij hierin weer een hoofdrol. Intussen werkt ze ook weer aan nieuwe, mogelijke televisieprojecten, en is de Franse tv bezig met een bewerking van haar boek 'Een verre echo' uit 2003, dat handelt over een onopgeloste moordzaak die zich eveneens in Fife afspeelt.

En onlangs was ze zelf nog te zien in een tweedelig realityprogramma over bridge, een hobby die ze met veel enthousiasme beoefent. Televisie oefent kennelijk nog steeds aantrekkingskracht uit op de Schotse. ,,Het is leuk om te doen. Het was uniek dat ik zo enorm betrokken werd bij Wire in the Blood. En erg leuk. Schrijven is redelijk eenzaam, al zie ik het, net als tv-maken, als een proces van samenwerking; ik werk met een redacteur, met pr-mensen en met mijn agent. Ik voel me als auteur net zo goed deel van een team. Maar het was vooral ook lekker om het huis uit te kunnen en eindeloos koffie te zitten leuten op de set, in de trailer van Robson Green. Ik deed het niet om het geld, al heeft de serie zeker meer mensen ertoe gebracht mijn boeken te kopen. Ik kon aan de verkooplijst zien in welke landen de serie werd uitgezonden. En ik hoop maar dat al die landen ook in de toekomst de kans krijgen om Wire in the Blood te kunnen zien, wie weet.''

Val McDermid - Een duister domein. Uitgeverij Luitingh-Sijthoff

(Foto auteur: Evert Elzinga)