De demonen van Edgar Allan Poe in zijn verhalen en leven
Over de hele wereld zullen liefhebbers van het werk van schrijver en dichter Edgar Allan Poe maandag 19 januari stilstaan bij zijn tweehonderdste geboortedag. En later dit jaar bij zijn honderdzestigste sterfdag. Ondanks zijn korte leven heeft Poe met zijn werk een enorme invloed gehad, ook op de wetenschap en filosofie.
(Door Aly Knol)
De lijst beroemde bewonderaars van Edgar Allan Poe is eindeloos. Schrijvers als Fjodor Dostojevski, Charles Baudelaire, Arthur Conan Doyle, James Joyce en - in ons land - Simon Vestdijk en Jan Wolkers prezen het werk van Poe, en waren er soms schatplichtig aan. De lijst tv- en bioscoopfilms, die op basis van Poe's verhalen zijn gemaakt, is al even indrukwekkend. Die loopt in de tientallen, met als populairste uitschieters de vele films op basis van het gedicht De raaf en zijn verhaal De moorden in de rue Morgue.
Edgar Allan Poe heeft tevens zijn sporen nagelaten in de klassieke muziek. Claude Debussy liet zich door hem beïnvloeden, Sergej Rachmaninov vond zijn symfonie voor solisten, koor en orkest op basis van het Poe-gedicht De klokken zijn beste werk, en ook de componisten Joseph Holbrooke en Philip Glass lieten zich door Poe inspireren. En Poe's werk had al evenzeer zijn weerslag in de popmuziek van, onder vele anderen, Lou Reed, Iggy Pop, Marianne Faithfull en Joan Baez.
De grondlegger van de detective- en sciencefictionroman, van de horror en fantasy, leidde een kort maar heftig leven. Hij was nog maar een peuter toen hij wees werd. Hij verloor geliefde vrouwen aan tuberculose. Zijn vrouw Virginia, dochter van zijn tante Maria Clemm, was dertien of veertien toen ze trouwden. Het drietal verhuisde talloze malen tussen Richmond (Virginia), Baltimore, Philadelphia en New York. Ze verkeerden de meeste tijd in grote geldnood, om niet te zeggen bittere armoede. In bijna elke brief die hij schreef beklaagde Poe zich over zijn levensomstandigheden.
Poe moest zijn geld met journalistiek werk verdienen, omdat zeker zijn eerste boeken bar slecht verkochten. Maar lang hield hij dat werk vaak niet vol, vooral door 'zwakte voor de fles', een familietrek overigens. Ook zijn vader hield van een slok en zijn broer stierf op 24-jarige leeftijd aan wat zo fraai werd genoemd 'onmatigheid'. Zoals Poe's verhalen en gedichten de inspiratiebron vormden voor schrijvers, filmmakers en componisten, zo werd ook het leven van de schrijver zelf onderwerp van boeken, films, stripverhalen en toneelstukken. Het leven van Poe bleek bij nadere beschouwing evenveel demonen te bevatten als zijn verhalen.
FILOSOFIE
De Nederlandse Poe-kenner René van Slooten bracht enkele jaren geleden een voor de meesten verrassend, onbekend aspect van Edgar Allan Poe onder de aandacht: Poe's invloed op de wetenschap en filosofie. 'Poe durfde in 1848 al te schrijven over evolutie', zegt Van Slooten.
'Elf jaar eerder dan Darwin. Poe suggereerde zelfs dat ook de mens evolueert, wat natuurlijk helemaal ongehoord was en wat Darwin pas twintig jaar later durfde te zeggen. Bovendien had Poe een verrassend aantal moderne ideeën, zoals de theorie over de oerknal, het uitdijende heelal en zwarte gaten. Hij besefte dat het heelal zich veel verder uitstrekt dan onze eigen melkweg.'
Het staat allemaal in het essay Eureka, waarvan Van Slooten in 2003 de eerste Nederlandse vertaling ooit maakte. Het essay, aldus Van Slooten, werd in Poe's tijd in Amerika al snel verketterd. 'Vanwege de sterk afwijkende wetenschappelijke en theologische opvattingen die erin staan. Het had in Amerika vanaf het begin de naam dat het 'onzin' was. Het werd zelfs gezien als bewijs dat Poe op het laatst van zijn leven gek was geworden.' Dat Van Slooten de eerste vertaler naar het Nederlands was, heeft hem overigens verbaasd. 'Charles Baudelaire had het in 1858 al in het Frans vertaald.'
Met Eureka en het eind 2007 uitgegeven boek Edgar Allan Poe, Alle verhalen is het werk van Poe nu (bijna) volledig in het Nederlands verkrijgbaar. Toch denkt Van Slooten dat veel mensen Poe tegenwoordig een moeilijke schrijver vinden. 'Men kent eigenlijk de symboliek niet meer. Bovendien zijn veel verhalen pas echt goed te begrijpen als je iets weet van Poe's leven en de Amerikaanse maatschappij van die tijd.'
De wereldwijde activiteiten rond Edgar Allan Poe, die tussen 19 januari - zijn tweehonderdste geboortejaar - en 7 oktober - zijn honderdzestigste sterfjaar - plaatsvinden, zullen daar wellicht veranderingen in brengen. De 'New Yorker', aldus Van Slooten, nam er onlangs al een voorschotje op. 'Het verhaal Het masker van de rode dood van Poe gaat over een feestende, zieke elite, die uiteindelijk alles kapot maakt. Heel toepasselijk gebruikte het blad dit verhaal voor een omslag over de crisis in de bankwereld.'
Geen opmerkingen:
Een reactie posten