Philip Kerr (interview, 2008)

Achteloze details brengen Bernie Gunther tot leven

Hij reist samen met een neuroot die Adolf Eichmann heet, en breekt in via de roze badkamer van Herman Goebbels. Philip Kerrs detective Bernie Gunther jaagt in de nazitijd op de gruwelijkste verpersoonlijkingen van het menselijk kwaad. 'De kunst is om als onmenselijk beschouwde figuren menselijke trekjes te geven.'

(Door Monique Brandt)

AMSTERDAM – Detective Bernie Gunther is terug. Uitgerekend samen met nazi-kopstuk Adolf Eichmann is hij net na de oorlog vanuit Duitsland in Argentinië terecht gekomen, het land dat zijn grenzen zo ruimhartig openstelde voor vluchtende nazi's. Hij ontmoet er de aan lager wal geraakte nazi-arts Joseph Mengele en een op piepjonge maagden gefixeerde Juan Péron. En hij wordt weer meegezogen in een kolk van moorden en complotten die zijn weerga niet kent. Waarbij Gunther zijn eigen hachje maar ternauwernood weet te redden; hij twijfelt zelfs of hij nog wel zo blij is met het leven, na wat hij heeft gezien. De naweeën van de gruwelijke Tweede Wereldoorlog hebben zijn laatste illusies aan flarden gereten.

In Een Stille Vlam weet de Schotse auteur Philip Kerr opnieuw zijn fascinatie voor de Tweede Wereldoorlog op een weergaloze manier in een 'hardboiled' jasje te gieten, met ex-politieman Bernie Gunther als de Berlijnse uitgave van Raymond Chandlers Philip Marlowe. Gunther probeert zich staande te houden in een helse omgeving, waar haat, geweld en dood de standaard zijn. Kerr beschrijft Gunthers dagelijks leven zo gedetailleerd alsof hij er zelf bij is geweest.

'In mijn hoofd ben ik erbij', zegt de auteur, even over in Nederland. 'Ik ben dol op geschiedenis, en lees er heel veel over, maar heel veel simpele details zijn nauwelijks terug te vinden. Ik moest zelf als een soort detective aan de slag om dingen over die tijd uit te vinden. Of nadenken wat ik zie als meest logische mogelijkheden, als ik geen informatie kan vinden. Dan schuim ik als het ware zelf die straten af.'

Een enorme feitenkennis is niet echt noodzakelijk om een boek als dit te schrijven, zegt hij. 'Ik zie mezelf een beetje als een impressionistische schilder. De grote historische lijnen schets ik uit de losse pols. De details zijn de kleine vlekjes op het doek. Stuk voor stuk betekenen ze niets, vallen ze bijna niet op. Pas als je een paar passen naar achter zet en nog eens kijkt, zie je pas het plaatje dat de schilder je wil voorschotelen. Het komt dus allemaal aan op die kleine vlekjes, de details, maar dat mag niet opvallen. Als ik te veel feiten wil droppen, zit dat mijn verhaal in de weg. Maar als je ze achteloos door je verhaal heen strooit, gaat het pas echt leven.'

ONMENSELIJK

Kerr begon eind jaren tachtig te schrijven over Gunther, of beter gezegd over de naziperiode. Tijdens zijn rechtenstudie volgde hij studiegroepen Duits recht en filosofie, de basis voor zijn interesse in het Duitsland van net voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. 'Het leek me het beste om een detective te gebruiken als een manier om op toegankelijke wijze te schrijven over die periode. Ik vind het een mooie combinatie, het beschrijven van misdaden terwijl zich op de achtergrond de misdaad van de eeuw aan het voltrekken is. De nazi's die terugkeren in mijn boeken zijn een aparte uitdaging: om ze te laten boeien moet ik de menselijke trekjes vinden in die onmenselijke figuren. Hitler? Die zal ik nooit gebruiken. Ik hou hem op de achtergrond, alhoewel Gunther wel enkele keren heel dicht bij hem komt. Hitler blijft de absolute 'bogey man', de griezel waar ouders hun kinderen bang mee maken.'

Zijn kennis van Berlijn baseerde hij op oude landkaarten en tegenwoordig, ook op bronnen die hij via internet vindt. 'En zoals gezegd: mijn fantasie. Op school zeiden leraren tijdens schrijfcursussen altijd: schrijf over wat je weet en kent. Toen vond ik dat al onzin. Shakespeare is nog nooit in Denemarken geweest en misschien ook nooit in Schotland, maar hij schreef de beste toneelstukken over die landen die ooit zijn geschreven. Je hoeft niet naar een plek toe om erover te schrijven. Mijn literair idool, reisschrijver Graham Greene, gebruikte reisgidsjes, hij haatte reizen minstens net zo erg als ik.'

Researchreizen zijn ook nog vaak zinloze exercities, zegt hij. 'Het verleden is vrijwel nergens in Berlijn terug te vinden. De stad bestaat nu voornamelijk uit megalomane, moderne architectonische nachtmerries. Ik heb nog geluk dat toen ik begon met de Guntherboeken, Oost-Berlijn in ieder geval nog redelijk intact was zodat ik me kon inleven in vroeger tijden. Voor Een Stille Vlam was ik in Argentinië, een week was genoeg om te constateren dat ik er niet naartoe had hoeven gaan. Ik ben een luie reiziger. Als schrijver hecht ik me aan mijn routine, die heb ik nodig om te kunnen werken', zegt de man die naast de Gunther-reeks ook kinderboeken en hightech thrillers schrijft. 'Alles wat me uit die routine plukt, weg van mijn boek, geeft me een gevoel van horror of op zijn minst diepe depressie.'

Zijn meest aangename reizen zijn dan ook makkelijk op de vingers van een hand te tellen. Hij verkocht een paar boeken aan Hollywood, boeken die tot script werden bewerkt maar geheel volgens Hollywoodtradities, nog steeds in een la liggen te verstoffen. 'Ik ben ervoor betaald, dus dat is prima, wat mij betreft.'

Het leverde hem in ieder geval wat boeiende ervaringen op. Zo werd hij uitgenodigd door Tom Cruise, die de rechten van één van zijn boeken had gekocht. 'Ik werd uitgenodigd om naar Los Angeles te komen, verbleef in een vijfsterrenhotel, ging met hem eten. Als ik naar buiten liep stond de portier al klaar met een dikke envelop met dollars: zakgeld. Het was geweldig allemaal, maar nadat ik terugkwam heb ik nooit meer wat van hem gehoord. Met Robert de Niro verliep het hetzelfde. Maar goed, niet iedere schrijver kan zeggen dat hij door Robert de Niro op de mond is gezoend.'

Philip Kerr - Een Stille Vlam. Vertaling Herman van der Ploeg. Uitgeverij De Boekerij, 367 pag., 20,90 euro.

Foto: GPD/David van Dam