De recensenten (achtergrond, 2008)

'De thriller wordt gediscrimineerd'

De een noemt het 'literair damesgereutel', de ander spreekt van 'psychologische thrillers voor en door vrouwen, met veel aandacht voor het slachtoffer'. Dat is, aan de vooravond van de Maand van het Spannende Boek, volgens recensenten dé trend in de misdaadliteratuur. Akelig, kil geweld doet het trouwens ook goed. Daarentegen stoot het stempel 'literaire thriller' af. 'Het is boerenbedrog.'

(Door Peter Kuijt)

'Laten we eerlijk zijn: de meeste thrillers zijn consumeerboeken', zegt Susan Smit. 'Ze zijn onderhoudend, toegankelijk, spannend, maar zodra je ze uit hebt, ben je ze alweer vergeten.' De boekenrecensente van tv-programma Goedemorgen Nederland en presentatrice van het boekenprogramma Uitgelezen op interviewzender Het Gesprek, heeft meer op met literaire romans. 'Literatuur wil meer dan onderhouden. En in thrillers is het taalgebruik doorgaans efficiënt, niet inspirerend of origineel.'

Het is overigens niet zo dat Smit thrillers terzijde legt, verre van dat. Haar favoriete misdaadauteurs zijn Escober, Charles den Tex en Tomas Ross. Van de laatste las ze zijn 'what if'-thriller De Marionet. Oordeel: goed.

Smits vijf collega-recensenten vinden dat het met de status van de misdaadroman wel wat beter kan. 'De thriller is en blijft een ondergeschoven kindje', stelt Jürgen Joosten, interviewer en recensent van boekensite Ezzulia.nl. 'Eigenlijk vreemd, want het is het best verkopende genre. Maar loop een willekeurige boekhandel binnen en literaire romans hebben de overhand. Subsidies gaan allemaal naar literaire auteurs. En er zijn vele literaire prijzen, maar slechts één grote voor de misdaadroman: de Gouden Strop.'



'Kwaliteitskranten huldigen impliciet het standpunt dat een derderangs dichtbundel nog altijd meer aandacht verdient dan een topthriller', aldus Hans Knegtmans, criticus voor Het Parool en VN Detective & Thrillergids (laatst besproken thriller: Gebroken van Michael Robotham. 'Zeer goed!'). 'Bij thrillers wordt meer dan bij 'literaire' romans gelet op de publicitaire waarde. De thriller wordt dus gediscrimineerd, zelfs door mensen die beter zouden moeten weten.'

In koor roepen de recensenten dat de media te weinig aandacht besteden aan de spannende roman. 'Schandalig weinig', stelt Knegtmans. 'Televisie en radio blijven achter', vindt Joosten. 'Wat ik een gemis vind, is het gebrek aan aandacht voor de Gouden Strop op tv', betoogt Els Roes, recensente van De Telegraaf, die overigens wel constateert dat de status van de thriller ten goede is veranderd. 'Was vroeger een thriller alleen iets voor op vakantie, nu is het lezen ervan door het hele jaar heen algemeen geaccepteerd.' Roes las laatst Cel van Charles den Tex en Ongenade van Escober. Beide boeken werden lovend besproken.

Symfonie

Zo veel smaken, zo veel soorten. Er zijn financiële, historische, literaire, legal, medische, 'what if'- en psychologische thrillers. En vergeet de 'private eye', de politie- en de spionageromans niet. 'De romantische thrillers à la Esther Verhoef, Simone van der Vlugt en Lieneke Dijkzeul nemen een hoge vlucht', meent Gijs Korevaar, criticus van het Algemeen Dagblad. Knegtmans noemt dat genre misprijzend 'literair damesgereutel'. De trend om steeds minder spanning te zoeken in de handeling, maar meer in het gevoelsleven van de personages, is al een tijdje aan de gang, vindt Smit. Jos van Cann, samensteller van de Moordgids en jurylid van de Vlaamse thrillerprijs De Diamanten Kogel, denkt dat de tsunami aan 'Da Vinci'-klonen nu wel zo'n beetje voorbij is, maar Knegtmans daarentegen ziet dat er nog steeds eeuwenoude mysteries worden onthuld. 'Laatst dacht ik na over het 'ontdekken' van de tiende symfonie van Beethoven. Twee weken later kwam er een thriller over uit.'

Korevaar en Roes bespeuren ook een groeiend aantal boeken (zoals die van Chelsea Cain en Franck Thilliez) waarin wreedheid een rol speelt, vaak gepaard gaand met akelig, kil geweld. De Nederlandse thriller zit ook duidelijk in de lift, merken Joosten en Korevaar op. 'Het genre is het 'Baantjer'-gehalte duidelijk ontstegen en veel schrijvers kunnen zich meten met hun Engelse collega's', zegt Korevaar. 'Maar we hebben hier nog steeds geen 'Liza Marklund' of een 'Michael Connelly'.'

Wanneer is een boek eigenlijk spannend? 'Als er onverwachts dingen gebeuren, er 'teasers' naar het volgende hoofdstuk in zitten', aldus Joosten. 'Het moet redelijk onvoorspelbaar zijn en bovenal geloofwaardig.' Wat Roes betreft, staat of valt een thriller bij de ontknoping. 'Een thriller die als een nachtkaars uitgaat, is geen thriller.' Smit wordt graag op het verkeerde been gezet. 'Ik moet wel bereid zijn erin mee te gaan. En de opgebouwde spanning moet ook worden ingevuld met een apotheose. Dat mankeert er nog wel eens aan.'

Etiketjes

De critici verafschuwen het stempel 'literaire thriller', dat tegenwoordig op bijna elke spannende roman wordt gedrukt. 'Deze specificatie is zozeer aan inflatie onderhevig, dat het geen enkele indruk meer op mij maakt', zegt Smit. 'Etiketjes zijn er om kopers te trekken', vindt Roes. 'De inhoud van een thriller is bepalend voor welk label ík erop plak.' Van Cann: 'Er zijn maar zeer weinig boeken die deze kwalificatie verdienen.' En Knegtmans: 'Het stoot af omdat het boerenbedrog is romans van Loes den Hollander en Marion Pauw literair te noemen. De term creëert een schijntegenstelling in kwaliteit die de achterstandspositie van de thriller versterkt.'

Over vrouwelijke thrillerauteurs gesproken. Hoe verklaren de recensenten het (bestseller)succes van schrijfsters als Saskia Noort en Simone van der Vlugt? 'Zij schrijven een type boek waar blijkbaar een grote markt voor bestaat en die de uitgevers kunnen en willen bedienen', analyseert Van Cann. 'Deze schrijfsters blijven dicht bij de dagelijkse werkelijkheid van de lezeressen', denkt Korevaar. 'Alkmaar als plaats van handeling doet het beter dan altijd weer die Amsterdamse grachtengordel.' De schrijfsters focussen op herkenbare thema's, stelt Knegtmans. 'De auteur schrijft zoals zij spreekt. Voorts kun je het boek lezen met uitschakeling van je verstand en je gevoel het werk laten doen: 'Dat nieuwe boek van Simone voelde erg goed. Een van de beste thrillers van het jaar'.'

- Voor welke ondergewaardeerde misdaadauteurs zouden de recensenten een lans willen breken?
Korevaar: 'Charles den Tex, Jan en Sanne Terlouw, Iain Levinson en in Nederland de Vlaamse auteurs. Die doen het hier matig, terwijl ze over het algemeen goede boeken schrijven.'
Van Cann: 'Voor de Nederlandstalige auteurs die aan de goede kant van de streep staan, vaak al boeken- en jarenlang.'
Roes: 'Henk Apotheker. Leest allen De Turkenflat. En voor Jacob Vis. Leest allen Wetland.'
Joosten: 'Ton Theunis. Bij de verdwijnende politieroman is hij één van de laatste der Mohikanen.'
Knegtmans: 'Voor William Lashner. Onbekend en de slechte vertalingen helpen ook niet echt. Verder Robert Ferrigno en Elizabeth Rigbey.'

- Lieneke Dijkzeul, het duo Jac. Toes en Thomas Hoeps, Charles den Tex, Simone van der Vlugt en Simon de Waal zijn genomineerd voor de Gouden Strop. Wie moet er op 3 juni met de prijs vandoor gaan?
Roes: 'Ik ga voor Den Tex.'
Knegtmans: 'Den Tex moet winnen!'
Van Cann: 'Ik gok op Cel van Charles den Tex.'
Joosten: 'Geen moeilijke vraag. Cel van Den Tex is een meesterwerk.'
Smit: 'Ik zou graag zien dat Den Tex wint.'
Korevaar: 'Ik persisteer bij een vrouw als winnaar: Lieneke Dijkzeul of Simone van der Vlugt. En kiezend tussen deze twee ga ik voor Van der Vlugt.'