Appels en peren (column, 2007)

DÉ LITERAIRE THRILLER BESTAAT NIET

(Door Peter Kuijt)

Het was een vrolijk makende discussie die onlangs werd gevoerd in opeenvolgende boekenkaternen van NRC Handelsblad. Het steekspel ging over de vraag wat er nou eigenlijk zo literair is aan de literaire thriller. Toegegeven, het is een weinig originele stelling want die is al zo al oud als er literaire thrillers bestaan, maar er werd wel gelukkig fanatiek op gereageerd. De een wierp een statement op, waarna er door een ander op werd gevuurd als ging het om een aanval van die duivelse taliban.

Het eerste schot werd gelost door Bertram Mourits, redacteur bij uitgeverij Contact. Met lede ogen heeft hij moeten aanzien hoe de concurrerende uitgever Anthos miljoenen verdient met 'literaire thrillers'. Maar hij vindt er niets literairs aan, stelt hij in NRC. Als voorbeeld noemt hij het zijns inziens 'rechttoe rechtaan'-verhaal 'Nieuwe buren' van Saskia Noort en concludeert vervolgens weinig verrassend dat de literaire thriller geen literaire stroming is, maar een marketingvondst. ,,Het enige dat literair is aan deze boeken is het adjectief op het omslag.’’

Recensent Gert Jan de Vries reageerde onthutst. Hij ziet de literaire thriller juist niet als een bedreiging, maar als een verrijking van de literatuur. Het is een nieuw genre, stelt De Vries. ,,Uit de ooit louter bloederige pulp is een grotendeels intelligent en goed geschreven genre gegroeid.’’

Schrijver René Appel gebruikt liever de term 'psychologische thriller' dan 'literaire thriller', erkende hij. ,,Maar mijn boeken gaan ergens over, ze hebben een thema. (…) Daarom zijn ze vergelijkbaar met echte literatuur.’’ Collega-auteur Alex van Galen deed vervolgens ook een duit in het zakje. ,,Ik moest zelf ook even slikken toen uitgeverij Prometheus mijn debuut ‘De opvolger’ bestempelde als ‘literaire thriller’. (…) Ik zat niet te wachten op een kwalificatie die al te hoge verwachtingen schept.’’ En op zijn eigen sympathieke wijze nam hij het ook nog even op voor collega Noort. ,,Er zijn genoeg mensen die in 'Nieuwe buren' wel degelijk een diepere wijsheid over hun eigen leven herkennen.''

Het grofst gebekt was Arie Storm, recensent van Grote Literatuur en auteur van onbegrepen klassiekers als 'Afgunst' en 'De bruid en de kogel'. Aan zijn stand verplicht schreef hij: ,,De Nederlandse literatuur staat misschien niet op een al te hoog niveau. Maar er zit nog altijd een laag onder. Die wordt gevormd door de boeken die worden geschreven door onze thrillerauteurs. Het slaat nergens op om hun werk literair te noemen. Pulp is het en pulp blijft het.''

Dat kon thrillerauteur Jacob Vis natuurlijk niet over zijn kant laten gaan. In een ingezonden brief vroeg hij zich af wie Arie Storm wel denkt dat-ie is om vervolgens een dodelijke pijl op de criticus af te vuren: ,,Niemand in het boekenvak zal beweren dat Appie Baantjer duizend keer beter schrijft dan Arie Storm, maar elke uitgever zal collega Baantjer in de armen sluiten en aan de heer Storm vermoedelijk nog wel een paar vraagjes stellen alvorens hij besluit zijn boeken uit te geven.''

Maar wie heeft er nou gelijk? Allemaal, een klein beetje. Maar een klein beetje gelijk is geen gelijk. Tuurlijk, de literaire thriller is een vondst van de afdeling verkoop, dat er een nieuwe categorie is ontstaan ziet zelfs een blinde en dat hier en daar pulp en pulpigste pulp onder de thrillers is, mag ook geen twijfel lijden.

Sinds Anthos goed is gaan boeren met haar literaire thrillers, zijn de concurrenten haar gaan na-apen. De nog te lezen stapel boeken op mijn bureau bestaat uitsluitend uit 'literaire' juweeltjes, boeken van René Appel, Tomas Ross, Lieneke Dijkzeul, Martin Cruz Smith, Tom Egeland. En als ik naar de kast vol recensie-exemplaren achter mij 'literair' roep, valt driekwart eruit, waaronder Nicci French, Michael Robotham, Mo Hayder, George Pelecanos, maar ook de Nederlandse 'literatoren' als Peter de Zwaan, Vicky Hartman, Simone van der Vlugt, Theo IJzermans, Liv, Heleen Niele, Elvin Post, ja zelfs Marianne en Theo Hoogstraaten.

Prinses Máxima riep met ministeriële goedkeuring: ,,Dé Nederlandse identiteit bestaat niet.’’ Zonder goedkeuring roep ik: Dé literaire thriller bestaat niet. Niemand kan een sluitende definitie geven van dat begrip. Zelfs ik niet. 'Literair' impliceert dat het boek 'goed geschreven’ is. Maar er zijn zat 'gewone' thrillers, die een meer voldaan leesgevoel geven dan 'literaire' misdaadromans.

De literaire thriller is een verzinsel van de commercie, dat weten we allemaal. Wie zich wil laten misleiden, moet dat vooral niet laten. Wie dat niet wil, moet de term ‘literair’ besmet verklaren en zich bij aanschaf uitsluitend focussen op het woord ‘thriller’. Pak een thriller en laat je slechts overhalen door de tekst op de achterflap in plaats van dat malle bijvoeglijke naamwoord ‘literair’ op de voorkant. Schrijvers die zich ongemakkelijk voelen met dat predikaat, moeten ruggengraat tonen en van de uitgever eisen dat er slechts ‘thriller’ op de cover staat. De thriller is namelijk sterk genoeg.