Lisa Scottoline (interview, 1997)

'Als 12 recensenten het niks vinden, zal het ook wel stinken'

Ze gaf zichzelf vijf creditcards de tijd om een boek te schrijven. Toen nog maar één geplastificeerd schijfje haar boodschappen kon bekostigen, lukte het Lisa Scottoline haar eerste thriller gepubliceerd te krijgen. Het leverde de ex-advocate uit Philadelphia prompt een nominatie voor de prestigieuze Edgar Allan Poe Award op. Voor haar tweede mocht ze de thrillerprijs mee naar huis nemen. Vier boeken, waarin de hoofdrol steevast is toebedeeld aan ondernemende juristes van Italiaans-Amerikaanse afkomst, staan inmiddels op haar naam. Een gesprek over de handschoenen van O.J., rode vlekken en de smaak van vanille-ijs.

(Door Peter Kuijt)

AMSTERDAM _ Lisa Scottoline heeft flink geoefend op de Nederlandse g-klank. Ze treedt haar gesprekspartners in het Amsterdamse hotel dan ook vastberaden tegemoet met 'Hi, I'm Lisa Scottoline, ik ben ggges-ch-cheiden'. De titel van haar vierde boek, Gezocht wegens moord, rolt er inmiddels zo goed als vlekkeloos uit en eerder corrigeerde ze zelfs een Vlaamse interviewer die het waagde 'gereserveerd' op z'n Frans (zoals in 'gerant') uit te spreken.

Je begrijpt meteen waarom de 41-jarige schrijfster personages als de ondernemende juristes Grace Rossi, Mary DiNunzio, Rita Morrone en Bennie Rosato op het papier tot leven heeft gewekt. Ze hebben stuk voor stuk 'iets' van Scottoline: levenslustig, vol humor, niet te beroerd om problemen te lijf te gaan en bereid om nieuwe kansen met beide handen aan te pakken. In het geval van de Amerikaanse schrijfster betekent dat laatste dus: haar Nederlandse woordenschat aanvullen met 'prima', en tongbrekers als 'goedemorgen' en 'Scheveningen'.

De vier genoemde advocates spelen ieder een heldinnenrol in Scottolines boeken. Vaak tegen wil en dank. In Door angst gedreven moet advocate Mary DiNunzio afrekenen met een onverlaat die haar anonieme brieven doet toekomen en haar secretaris overrijdt. Haar collega Grace Rossi begint in Laatste kans een relatie met een rechter, die een dag later dood wordt aangetroffen, haar vrouwelijke confrère Bennie Rosato wordt in Gezocht wegens moord verdacht van moord op haar voormalige zakenpartner en in Op de loop voor de wet moet strafpleiter Rita Morrone aantonen dat haar aanstaande schoonvader niet de dood van zijn maîtresse op zijn geweten heeft. De vier dames kwijten zich met verve en veel gevoel voor humor van hun taak en maken de stad Philadelphia, waar alle boeken zich afspelen, een stuk veiliger voor de burger.

Limiet

Het was uit pure noodzaak dat Scottoline zich aan het schrijven van thrillers zette. ,,Ik was nog juriste toen mijn dochter in 1986 werd geboren. Ik dacht dat ik na haar geboorte wel weer aan het werk zou gaan. Maar tot mijn verbazing was het een groot plezier om samen met Kiki thuis te zijn. Dat was het moment dat mijn huwelijk exploded. Wat er gebeurde was, dat ik de overeenkomst met mijn man had aangepast, I changed the bargain a little. Ik had een hele aardige man, hij werkte hard, hij was advocaat. Hij trouwde mij toen ik ook advocaat was, hard werkte en geld verdiende. En plotseling wilde ik dat veranderen. Hij vond dat niet interessant genoeg, denk ik. Dat trok een zware wissel op het huwelijk. We hebben ons eerste jaar niet eens volgemaakt.''

,,Ik besloot dus om bij mijn dochter thuis te blijven. Maar advocaat zijn met werkweken van zeventig, tachtig uur en tegelijk het moederschap vervullen, dat gaat nu eenmaal niet samen. Je kunt geen vrijaf nemen tijdens een proces, omdat je dochter ziek is. Maar er moest toch geld binnenkomen. Dus ik zei tegen mezelf: waarom zou ik niet 'es proberen een boek te schrijven.''

,,Ik stelde mezelf een limiet. Ik had vijf creditcards met op ieder een krediet van 10.000 dollar. Ik mocht 50.000 dollar rood staan, maar dan moest ik wel schrijver zijn geworden. Als het dan nog niet gelukt was, dan moest ik naar iets anders omzien. Mijn familie verklaarde me voor gek, maar ik had het op geen andere manier kunnen doen. Toen mijn dochter zes was, werd mijn eerste boek, Door Angst Gedreven, gepubliceerd.''

De schrijfster kon meteen een nominatie voor de belangrijke Edgar Allan Poe Award, categorie Best Paperback Original, aan haar curriculum vitae toevoegen. En in 1995 won ze daadwerkelijk deze Amerikaanse prijs voor de beste misdaadroman met Laatste Kans, haar tweede thriller. ,,Toen mijn eerste boek werd genomineerd, kon ik mezelf nog niet bedruipen van het schrijven. Het verkocht wel, maar schrijvers zien daar niet veel van op hun bankrekening. En ik stond bijna 40.000 dollar rood, tegen 18 procent rente. Weet je dat ik pas op mijn 38ste mijn studieschuld had afbetaald? Daarom moest ik nog een parttime baan erbij nemen, ik werkte voor een rechter. Dat kwam nog goed uit ook, want mijn werkkring werd het decor voor mijn tweede thriller, die uiteindelijk de prijs won.''

Rode vlekken

Hoewel Scottoline benadrukt dat haar vier hoofdrolspeelsters geen afspiegelingen van haar zijn, geeft ze terstond toe dat de boeken bol staan van de autobiografische elementen. ,,Ik haal een hoop uit mijn eigen leven, ja. Ik heb evenals mijn personages Italiaans-Amerikaans bloed. De verhalen spelen zich alle af in mijn woonplaats Philadelphia. Ik speel poker, net als Rita Morrone in Op de loop voor de wet, maar ik ontbeer een pokerface, iedereen ziet aan m'n gezicht wat voor kaarten ik heb. Maar net als Mary DiNunzio bloos ik wel weer snel.'' Scottoline kijkt in haar bloesje: ,,Zie je wel, daar komen de rode vlekken weer.''

Ze herneemt haar kleermakerszit op de bank in de chique hotellounge: ,,Maar er is geen enkel personage uit mijn boeken die ik in zijn geheel uit de werkelijkheid heb getrokken. Vrienden zeiden wel eens: 'O, die schoft uit je boek herken ik, da's sprekend jouw ex'. Maar dat zou ik nooit doen. Ik zou meteen aangeklaagd worden. Mijn broer, die homo is, komt wel een beetje voor in Brent, de nichterige secretaris van Mary DiNunzio. Ik heb graag karakters die je niet altijd ziet. Er zijn in de mainstream fictie niet zo veel etnische karakters, zoals zwarten of Italiaans-Amerikanen. Laat staan homofiele personages.''

,,Veel Amerikaanse auteurs schrijven als een vanille-ijsje: wel lekker, maar niet te opwindend of te afwijkend. Neem de seks: in doorsnee-thrillers komt dat nauwelijks voor. In de boeken van John Grisham komt geen spatje erotiek voor, alleen benen tot in het oneindige. Als je veel boeken wilt verkopen, dan schrijf je een 'veilige' roman, met veel vanille. Geen seks, geen homo's, geen zwarten. Dat is niet goed. Ik denk dat er mensen zijn die ook hierover willen lezen. Er zijn homo's, er zijn nonnen die de gelofte van zwijgzaamheid hebben afgelegd, er zijn rechters die corrupt zijn, dat mag je best laten zien.''

Dat mannen in haar boeken veelal naar voren komen als de Amerikaanse evenknie van het Nederlandse lulletje rozenwater, heeft volgens Scottoline niets te maken met een of ander feministisch oergevoel. ,,Oh no, I love men!'', glinsteren haar ogen. ,,De boeken die ik tot nu toe geschreven heb, zijn in de ik-vorm. Ik was de hele tijd 'in één hoofd' bezig, de verteller, en probeerde ieder ander als verdacht naar voren te laten komen. Daarom konden de anderen, maar vooral de mannen, niet zo 'wonderful' zijn als de hoofdpersoon. Overigens komt in Op de loop voor de wet wel weer een fantastische man voor. Maar ik schreef dat boek toen ik net mijn huidige echtgenoot leerde kennen...''

Haat

Scottoline vaart met gemak mee op de nu al enkele jaren voortdurende vloedgolf aan legal thrillers, van al dan niet mooischrijvende advocaten van Angelsaksische komaf. Volgens de schrijfster ligt een diepgewortelde hekel onder de burgers aan deze juridische diersoort ten grondslag aan het succes van de legal thriller. ,,Veel mensen haten advocaten. Ze zijn hartstikke duur en je komt altijd door een vervelende oorzaak met ze in aanraking. Door een misdrijf of, in mijn geval, door een echtscheiding. Ik was daar toch een fortuin aan kwijt! Advocaten kosten je altijd geld, hoe je 't ook wendt of keert. Vandaar dat men zeer geïnteresseerd is in de handel en wandel van advocaten en raadslieden.''

,,Het Amerikaanse systeem met de juryrechtspraak, vind ik rechtvaardig. Als in een strafzaak of een civiele zaak genoeg mensen zijn om een oordeel te vellen, dan moet dat oordeel wel juist zijn, lijkt mij. Het is net als met recensenten. Als twaalf critici een boek neersabelen, dan zal het ook wel stinken. Als ze erover juichen, dan moet het een bestseller worden. Maar is de verhouding zes-zes, dan staat nóg niets vast.''

,,Ik heb wel mijn twijfels over de doodstraf. Ik vind het barbaars. Dat is niet een populair standpunt in mijn land, want de overheersende mening is dat de doodstraf een goed instrument is om recht te doen. Maar als meer mensen zouden weten hoe het in de praktijk er aan toe gaat, zouden er minder voorstanders zijn. Er zijn tientallen gevallen bekend van ter dood veroordeelden die waren geëxecuteerd en van wie later bleek dat ze niets te maken hadden met de misdaad waarvan ze beschuldigd werden.''

Handschoenen

,,Ik krijg veel commentaar van ex-collega's en andere juristen omdat mijn boeken 'tricky' kwesties aansnijden. Bennie Rosato gooit opzettelijk een karaf water omver in de rechtszaal. Rita Morrone doet alsof haar moeder net is overleden, om de sympathie van de jury te winnen. Ik kreeg een brief van de Amerikaanse Juristen Associatie, waarin stond dat ik geen nette indruk gaf van advocaten. Ik heb daarop mijn karakters verdedigd tegenover die club. Want er zijn echt heel veel advocaten die die trucjes gebruiken.''

,,In de rechtszaal heb ik ook eens een karaf met water omgegooid. Dat was toen ik samen met mijn juridische tegenstrever door de rechter terzijde werd geroepen. De jury mag dan niet horen wat de rechter tegen ons zegt. Maar deze eikel sprak erg luid en bekritiseerde alles wat wij deden. De jury kon het verstaan. En het is een ongeschreven wet dat als jij van de rechter op je lazer krijgt, de jury ook niet van je houdt. Om de aandacht af te leiden, gooide ik daarom de karaf om. Het was een beetje ondeugend, maar het werkte wel. Ik doe wat ethisch geoorloofd is, ook al is het op het randje.''

,,In een andere zaak speelde de vraag hoe lang iemand pijn had geleden. Ik vertegenwoordigde iemand die vijf minuten had gecrepeerd. En ik demonstreerde de jury hoe lang dat was, door niets te zeggen. Vijf minuten lang. Het duurde voor het gevoel langer. Dat is wat ik wilde bewijzen. Dat trucje zal nog wel in een van mijn boeken voorkomen, schat ik.''

,,Het dreamteam van O.J. Simpson heeft in zijn proces ook een geweldig nummer gemaakt. O.J. moest op een gegeven moment handschoenen aantrekken, die het moordwapen zouden hebben omvat. Hij trok ze aan met een gezicht alsof ze niet pasten. Ik verzorgde toen het tv-commentaar bij dat proces en dacht: die demonstratie is het keerpunt in het proces. Het was zuiver een truc van de advocaten. Zijn raadslieden vertelden hem de handschoenen op die manier aan te trekken. Het was trouwens ook stom van de aanklager om dat van O.J. te vragen. Zijn raadslieden waren super: een zaak winnen, die ze eigenlijk hadden moeten verliezen. En dat is de definitie van een goede advocaat.''