Bert van der Veer (interview, 2002)

'Ik ging door waar de camera's ophielden'

De koning van Nederland heet de thriller die televisiemaker Bert van der Veer over de moord op Pim Fortuyn heeft geschreven. Een scabreuze en derhalve uiterst vermakelijke vertelling over de hysterie die Nederland vanaf de gemeenteraadsverkiezingen enkele maanden in haar greep hield. Het land werd een circus vol knotsgekke artiesten rond een bizarre professor uit Rotterdam. 'Pim zou dit niet gewild hebben. Hij zou er niet de humor van hebben ingezien.'

(Door Peter Kuijt)

HILVERSUM _ Op maandag 6 mei om 18.04 uur beëindigden kogels uit een semi-automatisch pistool het leven van Pim Fortuyn op een troosteloze parkeerplaats in het Mediapark in Hilversum. Met dat gegeven eindigt ook de thriller De koning van Nederland van tv-regisseur Bert van der Veer, een beschrijving van twee maanden politieke geschiedenis rond de LPF-voorman, gemengd met stoute fantasieën over omstandigheden die tot de moord zouden hebben kúnnen geleid. Want de publieke opinie mag Volkert van der G. dan al hebben veroordeeld, in de visie van de 51-jarige schrijver waren er nog veel meer lieden die Fortuyn een voortijdig vertrek van dit ondermaanse hadden toegewenst. Wat te denken van de CIA, het Vaticaan, fabrikanten van haargroeimiddelen en televisiekoks?

Drie dagen na de moord op de charismatische roerganger uit Rotterdam rijpte bij Van der Veer de plot voor de roman. Het was na afloop van een uitzending van Villa BvD waarvan Van der Veer de regie deed. 'Ik zat wat na te praten met parlementair verslaggever Frits Wester en advocaat Prem Radhakishun', herinnert Van der Veer zich. 'In de uitzending had Prem al gezegd: 'Ik betwijfel of die Volkert het wel in zijn eentje heeft gedaan. Laten we hopen dat het niet mis met hem gaat in de cel, anders weten we zeker dat er een complot achter zit.' Al borrelend speculeerden we over wie en wat er nog meer achter zou kunnen zitten. Er kwamen wat gedachten en grollen voorbij en opeens riep ik: Jongens, ik ga er een boek over schrijven.'

'Ik had er ook tijd voor. We verzorgden die weken speciale verkiezingsuitzendingen van Barend en Van Dorp vanuit het Kurhaus en overdag hing ik daar maar een beetje rond. In de anderhalve week na mijn babbel met Prem en Frits had ik de eerste twaalf pagina's van mijn boek klaar. Ik merkte al heel snel dat het toch niet de thriller ging worden die ik aanvankelijk in gedachten had. Het einde van het boek is natuurlijk bekend: Pim Fortuyn gaat dood. Ja, dan moet je toch zoeken naar iets anders dat enige spanning kan opwekken. Er moet een twist in zitten. In mijn boek loopt wel een duister figuur met moordplannen rond. Maar om mij alleen op die moord te concentreren, vond ik niet interessant genoeg. Het was me ook te doen om die twee maanden durende opera rond Fortuyn in beeld te brengen. Je herkende het land niet meer waarin je leefde. De gekte, vol met incidenten, of het nou ging om het taartgooien in Nieuwspoort of het Soundmixdebat. Rare, bonte maanden, van een heftigheid vol emoties. Een bijna niet te verzinnen werkelijkheid. Het was bijna strijd tussen fantasie en realiteit.' Van der Veer grijnst vilein: 'Het leek me dan ook aardig om er een soort van verslaggeving met extra feiten van te maken.'

Foto's

Twee grote flip-overs waren onmisbare hulpstukken bij het vervaardigen van de thriller. 'De vragen die ik mij stelde was: waar was Pim die afgelopen twee maanden en welke andere gebeurtenissen waren mogelijk relevant. Dat loopt van de ontdekking van de Indiase halsbandparkiet in het Vondelpark tot debatten waar hij niet bij was geweest. Op grote vellen schreef ik aan de ene kant zijn agenda, aan de andere kant mijn invallen. Vergeet Vanessa niet, Suze Mens etc. Twee redacteuren van Barend en Van Dorp hebben mij voorzien van allerlei videobanden waarop Fortuyn figureerde, inclusief het debat bij Netwerk waar de potentiële moordenaar naar zit te kijken. En internet was natuurlijk onmisbaar.'

'Terwijl ik zat te schrijven werd me voortdurend materiaal aangereikt. Zo had ik geschreven over de sollicitatiegesprekken voor de kandidaat-kamerleden in het LPF-kantoor de Kubus. Ik vertelde over een man die foto's van zichzelf en beroemde Nederlanders had meegebracht. Twee dagen later staat in de krant dat Mat Herben dat ook daadwerkelijk had gedaan, maar dan bij Leefbaar Nederland.'

Het boek dat als werktitel Een onfortuynlijke moord had (maar die door Van der Veer snel werd verworpen omdat hij een hekel heeft aan woordspelingen), wordt door uitgeverij Vassallucci geafficheerd als 'true fiction', een terrein waarop ook collega-auteur Tomas Ross met thrillers over de Bijlmerramp en de Srebrenica-kwestie eerder successen boekte. De koning van Nederland is een o ja-belevenis voor de geoefende krantenlezer. Het lijsttrekkersdebat na de gemeenteraadsverkiezingen komt voorbij, gevolgd door het taartincident, het 2 Vandaag-treffen met Rosenmöller op de Erasmus-universiteit, het afscheid van Henk van der Meyden, het NIOD-rapport, de discussie over de Joint Strike Fighter, seksuele intimidatie bij de LPF en het Soundmixdebat.

Van der Veer vlecht er op sardonische wijze allerlei al dan niet te checken waarheden doorheen over publieke figuren die deze maanden een bij- dan wel hoofdrol speelden. Zo moet RVD-directeur Eef Brouwers aan de vorstin het fenomeen darkroom uitleggen, verkiest Bianca Balkenende het libido van JP boven de technische prestaties van de Tarzan II en de Pearl Butterfly, laat Gerard Joling zijn billen scheren, wil Wouke van Scherrenburg die avond niet koken, ziet Roel Pieper zich als minister van Buitendingen, vervloekt Willem-Alexander de groene strepen op zijn duikerspak, heeft Jeltje van Nieuwenhoven een bedenkelijke reputatie hoog te houden op het gebied van zoenen en slaapt Jacoba Herben in een extra large T-shirt dat man Mat ooit op een luchtvaartshow heeft gekocht. Van der Veer: 'Ik ging door waar de camera's ophielden.'

Respect

Van der Veer realiseert zich terdege dat aan deze ondeugende vertelling toch een gruwelijke moord ten grondslag ligt. 'Maar je moet bedenken dat waar menig bestaand persoon in dit boek gecartooniseerd wordt, dat voor Fortuyn niet geldt. Hij komt niet echt op een verkeerde manier naar voren. Terwijl hij al dood was heb ik eigenlijk ruim twee maanden met hem samengewoond. Ik heb hem in al zijn buien neergezet. Dat hij in zijn eentje in z'n Palazzo di Pietro depressief zat te wezen, maar ook het uitbundige van hem. Ik heb hem met respect behandeld. Maar om Fortuyn heen zwermde een aantal stripfiguren die een veeg uit de pan meer dan verdienden. Daar heb ik erg veel plezier in gehad.'

De schrijver zegt, in deze van verdachtmakingen zwangere tijden, niet bevreesd te zijn met zijn boek de toorn te hebben opgewekt van allerlei lieden die krampachtig het woord demonisering proberen te spellen. 'Nou, als er in dit boek gedemoniseerd wordt, dan zijn vooral Fortuyns tegenstanders het slachtoffer. Ik heb geen idealen met dit boek. Maar ik vind wel dat als je schrijft, of televisie maakt, kortom, deel uitmaakt van het publieke leven, dan zul je dit moeten accepteren. Ik heb geen seconde tegen mezelf gezegd: Laat ik een beetje gas terugnemen, want misschien maak ik mensen boos. Ik hoorde van Femke Halsema dat ze niet geprotesteerd had tegen de behandeling van Volkert van der G. omdat ze bang was om er iets over te zeggen en daardoor een hekel aan zichzelf had gekregen. Ze zei later tegen mij: 'Dit laat ik me nooit meer gebeuren'. Dan moet je inderdaad iets anders gaan doen. Zoals Henk Westbroek uit de politiek is gestapt, omdat hij de bedreigingen niet meer aankon.'

'Tuurlijk, er valt wat voor te zeggen dat Fortuyn gedemoniseerd werd. Maar aan de andere kant werd hij ook bijna heilig verklaard. Ten onrechte, vind ik. Op zoek naar materiaal voor dit boek heb ik De puinhopen van acht jaar Paars gelezen, De verweesde samenleving en 200 columns uit Elsevier en geloof me: het was echt niet allemaal zinnig wat de man heeft geschreven.'

De schrijver verzekert dat het boek er ook was gekomen als hij staatssecretaris van Cultuur was geworden. De naam van de regisseur circuleerde medio juli in het geruchtencircuit als mogelijke bewindsman, overigens na Frits Wester, Nico Haasbroek, Sotheby's Miety Heiden en Albert de Booy. Van der Veer (voorkeur voor D66) stopt zijn pijp en lacht: 'Dan was het een nog spannender verhaal geworden. Ik had het wel leuk gevonden om door Balkenende ontvangen te worden met de vraag: Meneer Van der Veer, zijn er nog dingen in het verleden, die mogelijkerwijs het kabinet in gevaar kunnen brengen? Dan had ik gezegd: Ik vrees dat u eerst dit boek moet lezen, maar u komt er wel goed uit! Uw vrouw is zeer over u te spreken.'

Rest de hamvraag: zou Pim dit boek gewild hebben? 'Alle aandacht die aan hem besteed werd, vond hij een eer. Ik heb niet het gevoel dat-ie de humor er van had ingezien. Daar was hij te serieus en te streng in de leer voor.'

Van der Veer heeft zich na voltooiing van het manuscript wel afgevraagd of zijn beeld van Fortuyn moest worden bijgesteld. 'Wat we kregen is wel ongeveer hoe hij was. Natuurlijk was hij arrogant, maar ook flamboyant. De man was een open boek en dat wilde hij ook zijn. Het is eigenlijk onvoorstelbaar dat we een premier hadden kunnen krijgen die voor zijn gerief in darkrooms vertoefde en met Ivo Niehe over de smaak van zaad debatteerde. Dat was het en dat was al heel veel. Ik mis hem wel, ik had hem graag premier willen zien worden. Dat had ik heel bijzonder gevonden.'

Bert van der Veer - De koning van Nederland, uitgeverij Vassallucci, 240 pag.